Morgunblaðið - 04.09.1983, Side 26

Morgunblaðið - 04.09.1983, Side 26
74 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1983 „Samkvæmt góðum heimildum“ Blaðamenn, dagblöð og heimildir þeirra í Bandaríkjunum Dag nokkurn í nóvember í fyrra birtust þrjár forsíðufréttir í „New York Times" með ummælum, sem voru ýmist höfð eftir „vestrænum sendiherra", „vestrænum diplóm- at“, „bandarískum embætt- ismanni", „kunnum blaðamanni á staðnum", „lögregluheimildum", „starfsmanni utanríkisráðuneytis- ins“, „stjórnarstarfsmanni", „háttsettum embættismanni stjórnarinnar", „öðrum embætt- ismanni stjórnarinnar" eða „stjórnarstarfsmönnum". I sömu viku birti „Los Angeles Times" á þriðja tug frétta með upplýsingum og athugasemdum, sem ýmist voru hafðar eftir „dipl- ómati nokkrum", „mörgum and- stæðingum", „embættismönnum í Pentagon", „embættismanni nokkrum", „háttsettum embætt- ismanni", „embættismönnum stjórnarinnar", „einni heimild í Hvíta húsinu", „einni heimild i verkalýðshreyfingunni", „heimild- um“, „annarri heimild", „einni heimild", „ýmsum heimildum" eða „áreiðanlegum heimildum". Ennfremur birti „The Wash- ington Post“ níu fréttir, þar sem ummæli eru ýmist höfð' eftir „bandarískum embættismönnum", „vestrænum diplómötum", „hálf- opinberum heimildum", „banda- rískum embættismanni", „fróðum embættismönnum", „starfsmanni utanríkisráðuneytisins", „hátt- settum starfsmönnum utanríkis- ráðuneytisins" eða „opinberum heimildum". Þessi dæmi, sem eru valin af handahófi, eru síður en svo óvenjuleg. Á hverjum degi birta dagblöð um þver og endilöng Bandaríkin samkvæmt fastri venju fréttir, þar sem vitnað er í ónafngreinda heimildarmenn. Raunar hefur „The New York Times“ gætt sín betur á að nota ótilgreindar heimildir og beitt meira aðhaldi en nokkurt annað blað. Veita hugmyndir Þegar blaðið notar ótilgreindar heimildir eins og í dæmunum að framan, krefjast ritstjórar þess af nokkru meiri festu en flestir aðrir ritstjórar, að notuð séu lýsingar- orð eins og „vestrænir embætt- isrnenn" og „háttsettir embætt- ismenn stjórnarinnar" til þess að gefa lesendum nokkra hugmynd, hversu óljós sem hún kann að vera, um sennilega afstöðu og hugsanlega hleypidóma eða til- hneigingar hlutaðeigandi heimild- armanna. En meira að segja „The New York Times" er ekki alltaf eins kröfuhart og ritstjórar blaðsins vildu að það væri. „Starfsmaður utanríkisráðuneytisins" segir ekki mikið og þegar önnur blöð, sem ekki eru eins kröfuhörð, vitna í „heimildir" og „áreiðanlegar heimildir", gefa þau Iesendum alls enga hugmynd um það hve trú- verðug ummælin eru, eða hverra hagsmuna heimildarmaðurinn hefur að gæta. Lesendum er heldur ekki bent á ástæðurnar fyrir því að heimild- armaðurinn talar við blöðin án þess að láta nafns síns getið. Hvaða „menntamaður" var það, sem haft var eftir f frétt 7. nóv. í „Chicago Tribune“ um stjórnar—■ flokkinn í Mexíkó: „Þeir vilja ... kaupa stjórnarandstöðuna. Og ef það gengur ekki, reyna þeir að ögra þér.“ Og hvaða „bandarfski embættismaður" var það sem haft var eftir í skeyti Associated Press 2. nóv. að loknum fundi með þing- leiðtogum, að „allir virtust styðja“ ákvörðun Ronald Reagans forseta um að leyfa bandarískum land- gönguliðum að halda uppi tak- mörkuðu götueftirliti f Vestur- Beirút? Vissu „embættismaðurinn" og „menntamaðurinn" í raun og veru hvað þeir voru að tala um? Höfðu þeir persónulegar eða pólitískar ástæður til að vilja koma skoðun- um sínum á framfæri? Ef heimild- irnar voru áreiðanlegar, hvernig áttu lesendurnir að vita það? Þetta er vandræðaástand, sem mætir augum lesenda á hverjum degi. Undantekningar eru auðvitað til þegar fréttamenn veita ítarlegar upplýsingar, án þess að nefna heimildarmanninn, geta um stöðu hans, líklega afstöðu og aðgang hans að umræddum upplýsingum. En fréttamenn, ritstjórar og fólk í fréttunum, sem „Los Angeles Tim- es“ hefur rætt við, voru næstum því á einu máli um að í of mörgum fréttum væru of litlar upplýsingar um of margar ótilgreindar heim- ildir. Og þótt ástandið hafi lagazt nokkuð á ýmsum sviðum, er vand- inn yfirleitt að aukast, ekki að draga úr honum. Nafnleynd Afleiðingin: „Heimildar- mönnum“, sem skýla sér á bak við nafnleynd, er leyft að nota blöðin í persónulegum og pólitfskum til- gangi, til dæmis til að skara eld að sinni köku, bæta framahorfur sín- ar, ráðast á keppinauta og villa um fyrir almenningi. „Mér er ekki eins illa við nokk- urt orð og heimildir," segir Willi- am F. Thomas, ritstjóri „Los Ang- eles Times“. „Ég hata þetta orð. Þannig á ekki að skrifa frétt." Hvers vegna ekki að banna birt- ingu allra ummæla, sem eru höfð eftir ónafngreindum heimildar- mönnum? Hvers vegna ekki að gera þá kröfu að allir þeir sem vilja tala við almenning fyrir milligöngu blaðanna verði að vera reiðubúnir að standa opinberlega við það sem hann eða hún segir? Einföld regla: Ekkert nafn, engin frétt. Málið er ekki svona einfalt. Það væri óraunhæft og ábyrgð- arlaust að gera þetta, segir Thom- as, og annar hver blaðamaður sem við var rætt við samantekt þessar- ar greinar var sammála. Sömu sögu er að segja um nokkra stjórnartalsmenn, núverandi og fyrrverandi. „Það er engin leið að komast hjá þvf,“ segir Jody Powell, sem var blaðafulltrúi Jimmy Carters for- seta og er nú dálkahöfundur. „Maður næði ekki miklum árangri ef nefna yrði með nafni heimild- armenn allra ummæla." Hvers vegna ekki? Af þvf að valdamiklir menn, jafnt í ríkis- stjórn sem einkafyrirtækjum, vilja ekki lesa fréttir með gagn- rýni á stefnu sína, starf, áætlanir og persónuleika. Ef allir, sem segja blaðamanni frá göllum áætl- unar á vegum varnarmálaráðu- neytisins eða valdabaráttu í Hvfta húsinu, yrðu nefndir á prenti (eða á öldum ljósvakans) mundi vissan um tafarlausa hefnd yfirmanna (vandræði, útilokun, stöðulækkun, uppsögn) áreiðanlega fá alla nema þá allra djörfustu (eða fífldjörf- ustu) ofan af því að tala við blöðin um umdeild mál. Það mundi þýða að blöðin mundu birta minna af vangavelt- um og ekki eins mikið af kitlandi slúðurfréttum um rifrildi innan ríkisstjórna og fyrirtækja og í mörgum tilfellum væri það öllum til góðs. En það táknaði líka að blöðin og almenningur fengju minni upplýsingar um möndl, ill- virki, spillingu, getuleysi, hræsni og ótal önnur dæmi um óviður- kvæmilegt (og stundum ólöglegt) atferli, sem krefja verður þá, sem með völdin fara, skýringa á í lýð- ræðisríki. „Grundvallarhlutverk“ „Alger hreintrúarstefna, að lýsa því yfir að við munum aldrei leyfa nokkrum að segja nokkuð án þess að nafn hans sé birt um leið, mundi takmarka upplýsinga- streymi svo mjög, að við mundum bregðast því grundvallarhlutverki okkar að veita fólki upplýsingar," segir Gene Roberts, framkvæmda- ritstjóri „Philadelphia Inquirer". „í Víetnam þekkti ég fjöldann allan af mönnum á hinum og þess- um stöðum sem voru ósammála stríðsrekstrinum," sagði Roberts, „en þar sem herinn er eins og hann er, fór ég ekki að birta frétt þar sem sagði: John Jones ofursti, einkennisnúmer þetta og þetta, sagði í dag að Westmoreland hershöfðingi vissi ekki hvern fjandann hann væri að gera. Eitt mikilvægasta hlutverk blaðanna er að vera farvegur um- ræðna um stefnu ríkisstjórnarinn- ar,“ segir Roberts „og við gætum ekki rækt þetta hlutverk okkar, ef við neituðum að birta tilvitnanir f menn, sem halda nöfnum sínum leyndum." Samt voru Roberts og allir aðrir sem við var rætt við samantekt þessarar greinar sammála um að fjölmiðlar treystu of mikið á leynilegar heimildir nú orðið. Raunar má segja, að í nútíma blaðamennsku sé ekkert misnotað eins rnikið og slíkar heimildir — ritstjórum, mönnum, sem koma við sögu í fréttunum, og lesendum til síaukinnar skapraunar. Verndun heimilda gegn máls- höfðun er ekki til umræðu hér. Fréttamenn hafa farið I fangelsi til þess að þurfa ekki að gefa upp Meðfylgjandi grein er eftir David Shaw, blaðamann bandaríska stórblaðsins Los Angeles Times, sem tók sér fyrir hendur að kanna hvernig blaðamenn afla sér heim- iída og fara með heimildir sínar •9° íkS'Angelesðltmeö ^Van. J » w KAIQV» aSns --5-ss.nssa iht -jKSAOTK ■ tH) c í£í)ícaö[0 t>>> > ' v« lshington \ COMMANDER PEARY ALSO REACHI Co)l •■»*.' 4a‘ltng '""Ofri tktl . * *le Pn. es* EXPLORO Wli.1 WIRE EXaUSIVI Í70* Pztry Rf>>i Uratnaiti: Zteca I ______ Jíy* 'i '/. <. ’V/. '^v. .' ^ <77. •>.... 'SfCL ? i «** QTnBunp; POLE: DID V'® °te & sfi »' S hn Ulm 1 -

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.