Morgunblaðið - 13.09.1983, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 1983
Minning:
Vilhjálmur Bjarnar
bókavörður í íþöku
Fæddur 21. marz 1920.
Dáinn 30. ágúst 1983.
Vilhjálmur Bjarnar bókavörður
við Fiske-safnið i íþöku í New
York-ríki andaðist þann 30. ágúst
sl. Um ætt hans og uppruna hefur
frændi hans, dr. Finnbogi Guð-
mundsson landsbókavörður, fjall-
að í Morgunblaðinu þann 6. sept-
ember sl.
Árið 1943 hóf Vilhjálmur nám í
deild íslenzkra fræða við Háskóla
íslands, og þegar hann lauk fyrra
hluta prófs í þeirri grein, hafði
hann þegar getið sér orðstír fyrir
námsafrek og fræðaiðkun, en auk
háskólanáms hafði hann þá ann-
azt undirbúning að útgáfu Flat-
eyjarbókar með Finnboga Guð-
mundssyni, en þeir unnu það starf
undir yfirumsjón Sigurðar Nor-
dals. Háskólaferill Vilhjálms hér
á landi varð þó ekki langur. Árið
1947 fluttist hann til Bandaríkj-
anna og átti þá fyrir höndum
langvinna baráttu við berklaveiki.
Af þeirri sök dvaldist hann um
árabil á sjúkrahúsum, gekk tví-
vegis undir meiri háttar aðgerð,
en vann loks tímabundinn sigur á
erfiðum sjúkdómi með aðstoð eig-
inkonu sinnar, frú Halldóru Ei-
ríksson Bjarnar, en þau giftust ár-
ið 1946, og með óbilandi viljastyrk
að vopni.
Áður fyrr var því trúað að
hraust fólk og heilsugott væri sízt
óhultara gegn berklaveiki en þeir
sem veikbyggðari voru. Má í því
sambandi geta þess að í æsku var
Vilhjálmur með hraustari mönn-
um, hneigður fyrir fþróttir og lík-
legur til frama á þeim vettvangi.
Eftir sjúkrahúsdvölina vestra
varð líkamsþróttur hans aldrei
nema brot af æskuþrekinu. Sálar-
styrkur hans var þó hinn sami og
fyrr, og árið 1955 hóf hann há-
skólanám að nýju, þessu sinni við
háskóla Minnesótaríkis. B.A.-prófi
lauk hann frá þeirri stofnun
tveimur árum síðar með svo hárri
meðaleinkunn að hann var kjörinn
í Phi Beta Kappa, Lambda Alpha
Psi, sem er félag útvaldra í hinum
akademíska heimi Bandaríkjanna.
Var þetta afrek Vilhjálms haft
mjög að orði, ekki sízt vegna þess
að þrátt fyrir tæpa heilsu skaraði
hann fram úr við stofnun sem er
þekkt fyrir strangar kröfur. Árið
1957 lauk Vilhjálmur M.A.-prófi
frá sama háskóla með bókasafns-
fræði sem aðalgrein. Næstu árin
vann hann í bókasafni Minnesóta-
háskólans og annaðist þar jafn-
framt um nokkurt skeið kennslu i
forníslenzku í deild norrænna
fræða. Árið 1960 var hann skipað-
ur bókavörður við Fiske-safnið ís-
lenzka í Cornell og gegndi því
starfi til dauðadags.
Ég kynntist Vilhjálmi fyrst þeg-
ar hann hafði nýlokið námi við
Minnesótaháskólann og síðar
heimsótti ég þau hjónin, hann og
frú Halldóru, alloft eftir að þau
fluttust til íþöku. Þar bjuggu þau
fyrstu árin miðsvæðis í bænum, en
reistu sér síðar hús við bæjar-
mörkin og voru þá nánast sagt
komin út í sveit.
Vilhjálmur Bjarnar var íslenzk-
ur að allri gerð og hygg ég að út-
synningur við Faxaflóa hafi verið
honum meira að skapi en logn-
mistur New York-ríkis. Engu að
síður átti hann góða vist í fþöku.
Þar var starfsaðstaða eins og best
verður á kosið. Þar bjuggu þau
hjón farsælu búi, og þar uxu úr
grasi börn þeirra þrjú, Erik Thor,
Jón Ingi og Svava.
f Cornell eignaðist Vilhjálmur
marga vini, ekki sízt ýmsa úr þeim
sundurleita hópi sem jafnan kom
saman í Fiske-safninu á sumrin.
Þar á meðal voru norður-amerísk-
ir germanistar sem eitthvað voru
að skrifa um íslensk fræði.
Reyndu þeir stundum á þolrifin í
Vilhjálmi með afbrigðilegum
spurningum og skrýtnum erinda-
gerðum. Minnist ég þess til dæmis
að eitt sinn þuldi prófessor einn
frá Tennessee yfir Vilhálmi safn
íslenzkra nýyrða sem hann hafði
verið að dunda sér við að smíða í
hitunum þar suðurfrá. Þá brá
fyrir kátínu í svip Vilhjálms, en
hvorki bar hann lof né last á ný-
yrðasmíðina. Öðru sinni bar að
garði í Fiske-safni atorkusama
menntakonu. Hafði sú varið mik-
illi orku í að þýða Sturlungu á
ensku og leitaði nú ásjár Vil-
hjálms um erfiðar klásúlur. Vil-
hjálmur las fáeinar blaðsíður
vandlega og sagði konunni á sinn
kurteisa hátt að frumskylda hvers
þýðanda væri að afla sér hald-
góðrar þekkingar í þeirri tungu
sem þýtt væri úr. Hjá honum fór
enginn bónleiður til búðar, heldur
veitti hann öllum nokkra úrlausn
af alúð og hófsemi.
Störf Vilhjálms við Cornell-
háskólann voru tvíþætt. Hann
hafði yfirumsjón með Fiske-safn-
inu, annaðist skráningu aðfanga
og ritstjórn Islandica, hinnar
þekktu ritraðar um íslensk fræði.
Auk þess kenndi hann íslenzku i
deild germanskra fræða við Corn-
ell, og hafa ýmsir hinna yngri úr
hópi bandarískra germönskufræð-
inga hjá honum numið. Þess ber
einnig að geta að um skeið var
Vilhjálmur oft kvaddur til starfa í
aðalbókasafni háskólans. Við allt
þetta bættust, eins og áður var
látið að liggja, upplýsingastörf af
ýmsu tagi og liðveizla við vísinda-
menn sem vildu forvitnast um ís-
lenzk efni.
Vilhjálmur var með afbrigðum
vandvirkur maður, hvort sem um
var að ræða störf i safninu eða
kennslu. Nemendur munu ávallt
virða hann mikils. Hann var þeim,
hvort tveggja í senn, ljúfur og
kröfuharður fræðari.
Málvöndunarmaður var Vil-
hjálmur, hvort sem um var að
ræða íslenzka tungu eða enska.
Fannst mér með hreinum ólfkind-
um að íslenzkt tungutak hans
skyldi ei sýna þess nein merki að
talsvert á fjórða áratug átti hann
þess sjaldan kost að nota móður-
mál sitt í daglegu tali. Kunnáttu
hans í ensku dró enginn í efa.
Fyrir mörgum árum þýddi hann
íslenzka menningu eftir Sigurð
Nordal á þá tungu og fannst vin-
um hans að um þá þýðingu yrði
ekk bætt. Vilhjálmur var þó sjálf-
ur á annarri skoðun. Að hætti
góðskáldanna fannst honum sem
lengi mætti betrumbæta eigin
verk. Tel ég víst að Cornell-há-
skólinn muni brátt gefa út þessa
þýðingu til minningar um Vil-
hjálm og lærimeistara hans og
höfund verksins, Sigurð Nordal.
í sumarleyfum skruppu þau
hjón, Vilhjálmur og Dóra, stund-
um í heimsókn til móður hennar,
frú Regínu Eiríksson í Minneapol-
is. Hringdi hann þá til mín í
Winnipeg og höfðum við þann hátt
á að verja saman stund úr degi
miðja vegu milli þessara borga.
Síðan ók hann í norðurátt en ég
suður á bóginn og bar fundum
saman í Fargo, en sú borg markar
helmingaskipti nefndrar leiðar.
Þar röltum við svo um í sumar-
blíðunni og snæddum saman
kvöldverð að skilnaði.
Síðast hitti ég Vilhjám á þess-
um slóðum fyrir tveimur árum.
Greindi ég þá að líkamlegur þrótt-
ur hans var mjög tekinn að
þverra. Lét hann sjálfur þó á engu
bera, var glaður og reifur og ræddi
um þau áhugamál sín sem hann
ætlaði að sinna eftir að hann næði
fullum starfsaldri í Cornell.
Haustið var skammt undan og
bændur í óða önn að hirða upp-
skeru sína. Ylmur af nýþresktu
hveiti barst inn yfir borgina, og í
fjarska grillti í bleika akra sem
brugðu yfir sig fölrauðri slikju í
aftanskininu. A heimleiðinni um
kvöldið bauð mér í grun að fundir
okkar Vilhjálms yrðu ekki fleiri.
Sá grunur reyndist réttur því nú
er hann allur. Minningin um hann
er undir mörgum þáttum og þessa
þeirra allra. Þeim sem bezt þekktu
þennan sérstæða mann er nú ljós-
ara en nokkru sinni fyrr að hann
var sá sem var flestum öðrum
fremri í þeirri list að ráða hvers-
dagsrúnir við birtu ljúfmennsk-
unnar og vinna sigra í kyrrþey.
Ég votta öllum aðstandendum
Vilhjálms djúpa samúð.
Haraldur Bessason
Hinn 30. ágúst síðastliðinn lézt í
íþöku í Bandaríkjum Norður-
Ameríku góðvinur minn, Vil-
hjálmur Þ. Bjarnar, bókavörður
Fiske-safnsins við Cornell-há-
skóla, 63 ára að aldri. Enda þótt
frændi hans og vinur, Finnbogi
Guðmundsson landsbókavörður,
hafi þegar minnzt þessa mæta
manns, sem nú er genginn, á þann
veg sem veðugt er, langar mig
engu að síður til að mæla eftir
hann fáein orð, þegar leiðir skilur.
f áðurgreindum minningarorðum
er getið ættar og uppruna Vil-
hjálms Bjarnar, svo að hér verður
sneitt hjá því atriði í þessum orð-
um.
Við Vilhjálmur vorum nær jafn-
aldra og sátum í sama bekk þrjá
vetur í Menntaskólanum í Reykja-
vík og urðum samstúdentar vorið
1942. Kynni okkar höfðu því varað
nær hálfan fimmta tug ára, þegar
hann féll frá, og aldrei borið
skugga á vináttu okkar, þótt við
værum ólíkir um margt.
Vilhjálmur tók gagnfræðapróf
vorið 1939 utanskóla með mjög
hárri 1. einkunn og settist um
haustið í IV. bekk máladeildar.
Kom og brátt í ljos, að hér fór
enginn meðalmaður, hvorki um
andlegt né líkamlegt atgervi.
Hann var í reynd jafnvígur á allar
námsgreinar, og skipti þar engu,
hvort um var að ræða hugvísindi
eða raungreinar, svo sem þetta er
nú nefnt. Þá var hann og ágætur
íþróttamaður á yngri árum. Ég
hygg þó, að málanám hafi legið
alveg sérstaklega vel fyrir honum.
Hann var frábær íslenzkumaður
og mikill smekkmaður á íslenzkt
mál.
Vilhjálmur reyndist hinn
drengilegasti félagi og svo látlaus
í allri framkomu og hlýr í viðmóti,
að menn löðuðust af honum og
fundu til öryggis í návist hans.
Hygg ég þess vegna, að allir þessir
eiginleikar hans hafi stuðlað að
því, að hann var öfundarlaus af
bekkjarfélögum sínum þrátt fyrir
geysimikla velgengni í námi. Svo
fór og, að hann varð dúx mála-
deildar vorið 1942 og hlaut ágætis-
einkunn.
Ekki man ég lengur, hvenær eða
hvernig sérstakur kunningsskapur
okkar Vilhjálms hófst, en senni-
lega hefur áhugi okkar á íslenzkri
tungu átt þar einhvern þátt í.
Vandi ég brátt komur mínar heim
að Rauðará, en þar bjó móðir hans
ekkja með börnum sínum fjórum.
Svo fór og, að við lásum mikið
saman undir stúdentspróf vorið
1942. Er ég ekki í minnsta vafa
um, að sá samlestur varð mér
árangursríkur á marga lund.
Oft er það svo, þegar menn eru
jafnvígir á flesta grein, að þeir
eiga í ákveðnum erfiðleikum með
að velja sérnámsbraut eftir stúd-
entspróf. Þannig var því einnig
háttað með Vilhjálm. Hér verður
og að hafa í huga, að við urðum
stúdentar mitt í þeim darraðar-
dansi, sem skók heimsbvggðina
fyrir fjórum áratugum. Áttu ís-
lenzkir stúdentar þá ekki kost á
námi við aðra háskóla utan ís-
lands en í Englandi eða Ameríku.
Ég hygg, að samstúdentum Vil-
hjálms fleirum er mér hafi þótt
nær einsætt, að hann veldi sér
húmanísk fræði til háskólanáms
og þá ekki sízt íslenzk fræði, eins
og þau hétu þá, hér við Háskóla
ísland. Svo fór þó ekki, og má
segja, að það hafi skipt sköpum í
lífi hans, þótt enginn sæi það fyrir
þá.
Ég man enn í dag, hversu undr-
andi ég varð, þegar Vilhjálmur
sagði mér, að hann ætlaði að
leggja stund á skógfræði og halda
til Bandaríkjanna. Vafalaust hef-
ur hér komið fram ást sú á ís-
lenzkri náttúru og gróðurmold,
sem lengi hefur búið með ætt-
mennum Vilhjálms. Afi háns og
nafni, Vilhjálmur Bjarnarson frá
Laufási við Eyjafjörð, varð kunn-
ur bóndi í Kaupangi í Eyjafirði og
síðar á Rauðará við Reykjavík.
Afabróðir hans, Þórhallur biskup
Bjarnarson, rak stórbú hér í Lauf-
ási í Reykjavík og ræktaði upp
landið sunnan við Tjörnina. Þá
var Þorlákur, faðir Vilhjálms,
mikill búhöldur eftir föður sinn á
Rauðará, og ekki má gleyma Hall-
dóri, skólastjóra á Hvanneyri, sem
var einnig sonur Vilhjálms á
Rauðará. Allt er þetta vísbending
um það eðli, sem blundað í brjósti
þess vinar, sem hér er minnzt.
Vilhjálmur hélt til Ameríku
haustið 1942 og tók að leggja
stund á skógfræði við Minnesota-
háskóla í Minneapolis. Fljótlega
mun vinur minn hafa komizt að
raun um, að þetta nám hentaði
honum ekki alls kostar, enda sneri
hann heim árið eftir og settist í
heimspekideild Háskóla íslands
haustið 1943 og tók að nema fs-
lenzk fræði. En þá voru örlög hans
þegar ráðin. Þennan vetur í
Minneapolis kynntist hann elsku-
legri vetur-íslenzkri stúlku, Dóru
Erickson, og var heitbundinn
henni, þegar hann hélt heim aftur.
Gengu þau í hjónaband hér heima
vorið 1946, og sfoð Dóra siðan við
t
Eiginmaður minn, faöir okkar, tengdafaöir og afi,
ELÍS BJARNASON,
Fálkagötu 23 A,
lóst aö heimili sínu 9. september sl.
Kristrún Guönadóttir,
Ólína Elísdóttir, Guðmundur Magnússon,
Elísabet Birna Elísdóttir, Jóhann Sigurðsson,
Svanur Elísson, Anna Margrét Jóhannsdóttir
og barnabörn.
t
JÓN ÓLAFSSON,
bakari,
Blönduhlið 13,
lést í Landspítalanum, 11. september.
Ágústa Jónsdóttir,
Guömundur Jónsson,
Magnús Einarsson.
hlið Vilhjálms í blíðu og stríðu,
þar til yfir lauk.
Vilhjálmur veiktist af berklum
1944, en faðir hans hafði látizt úr
þessum geigvæna sjúkdómi 12 ár-
um áður. Raunar hafði Vilhjálmur
kennt þessa sjúkdóms fyrr, en nú
varð hann að fara á Vífilsstaða-
hæli og dveljast þar um hríð.
Enda þótt hann kæmist aftur til
ótrúlegrar heilsu, má segja, að
hann hafi búið í skugga við þenn-
an vágest alla tfð eða afleiðingar
hans.
Vilhjálmur lauk fyrra hluta
prófi í íslenzku hér við Háskóla
Islands með miklu lofi, en þá varð
hann að hætta námi um hríð. Þau
hjónin héldu vestur um haf vorið
1947 og settust að í heimaborg
Dóru, Minneapolis. Næstu árin
urðu mörg vini mínum erfið, og
háði hann harða baráttu við sjúk-
dóm sinn. Áttum við á þessum ár-
um saman löng og mikil bréfa-
skipti, og dáðist ég alltaf að hug-
rekki hans og lífsvilja. En hér má
ekki gleyma því, hvern lífsföru-
naut hann hafði sér við hlið, sem
létti honum andróðurinn.
Að vonum varð lítið úr sam-
felldu námi Vilhjlms á þessum ár-
um, en hann hóf það aftur, um leið
og af honum bráði. Hann lauk
BA-prófi við Minnesota-háskóla
1956 og meistaraprófi árið eftir
með bókasafnsfræði sem aðal-
grein. Um þetta leyti hafði hann
náð allgóðri heilsu.
Árið 1960 varð Vilhjálmur
bókavörður við hið ágæta islenzka
bókasafn við Cornell-háskóla, sem
kennt er við Willard Fiske. Þessu
starfi gegndi hann til æviloka.
Jafnframt því kenndi hann ís-
lenzka tungu við háskólann. Þar
hygg ég hann hafi notið sín sér-
lega vel og e.t.v. bezt, jafn-áhuga-
samur og hann var um tungu sína
og vandlátur um meðferð hennar.
Glöggt vitni um þetta var það, að
hann hélt alla ævi sínu vandaða
málfari og framburði svo hrein-
um, að enginn gat merkt það, að
hann hefði dvalizt með framandi
þjóð um áratugi og auðvitað talað
mál hennar daglega. Slíkum
hreinleika halda ekki nema
afbuðamenn. Vafalítið hefði Vil-
hjálmur kosið að geta starfað hér
heima að hugðarefnum sínum,
þótt forlögin höguðu því svo, að
hann eyddi ævi sinni að mestu
fjarri fósturjarðar ströndum.
Hinu má svo ekki gleyma, að ís-
lenzk þjóð átti góðan og gegnan
þegn á vesturslóðum, þar sem
Vilhjlmur var. Um þá hlið munu
aðrir menn mér fróðari getað bor-
ið vitni.
Enda þótt Vilhjálmur væri bú-
settur erlendis meiri hluta ævi
sinnar, leitaði hugar hans oft
hingað heim til ættmenna sinna
og margra vina, en þá átti hann
fjölmarga. Var það sízt að undra,
því að hann var í eðli sínu félags-
lyndur, þótt hann tranaði sér aldr-
ei fram. Hann kom líka nokkrum
sinnum hingað til lands, eftir að
heilsa hans varð betri, og hafði
samband við kunningja og vini.
Hann var líka alls staðar aufúsu-
gestur. Síðast kom hann hingað
vorið 1982 og tók þátt í fagnaði
okkar 40 ára stúdenta frá MR. Var
okkur öllum það ánægjuefni mik-
ið, enda þótt ljost væri, að nú
hefði heilsu hans hrakað svo, að
tæplega yrði að vænta langrar
samfylgdar með honum úr þessu.
Engu að síður naut hann þess að
vera í hópi með sínum gömlu
skólafélögum og rifja upp minn-
ingar frá skemmtilegum stundum
á vori lífsins. Hann lagði það jafn-
vel á sig að ferðast dagstund með
okkur austur undir Eyjafjöll og
njóta enn einu sinni nokkurra
stunda úti í íslenzkri náttúru, en
hennil unni hann mjög. Og nú er
ævi þessa ógleymanlega skóla-
bróður öll. Það er þó mikil huggun
í söknuði okkar allra að eiga hug-
ljúfar minningar um hinn gengna
bróður.
Ég veit ég mæli fyrir munn
allra skólafélaga minna, þegar ég
færi Vilhjlmi Þ. Bjarnar frá Rauð-
ará hugheilar þakkir fyrir áratuga
vináttu og votta um leið Dóru og
börnunum þremur og öðrum ást-
vinum samúð okkar allra við frá-
fall hans.
Jón Aðalsteinn Jónsson.