Morgunblaðið - 02.10.1983, Page 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1983
Ekki er nákvæmlega vitað hve-
nær hundurinn var fyrst taminn,
en það mun hafa verið á tímabil-
inu 16 þúsund til 6 þúsund árum
fyrir Krist. Hundurinn er því að
líkindum elstur þeirra dýra, sem
maðurinn hefur tekið í þjónustu
sína þar sem önnur húsdýr voru
flest tamin á tímabilinu 6 þúsund
til 2 þúsund árum fyrir Krist.
Hundurinn hefur því verið trygg-
ur lífsförunautur mannsins frá
því sögur hófust og deilt kjörum
með honum í blíðu og stríðu gegn-
um aldirnar. í aldanna rás hefur
hundurinn aðlagað sig breyttum
lifnaðarháttum og er sennilega
eina skepnan undir sólinni, sem
hefur aðlagað sig svo háttum
mannsins, að án hans getur hund-
urinn ekki lifað.
f tæknivæddu borgarsamfélagi
nútímans hefur hlutverk hundsins
sem þarfadýrs vissulega dvínað,
þótt nefna megi tilvik þar sem
hann er til nytsemda, svo sem við
veiðar og varðgæslu. Hins vegar
hefur hundurinn gildi fyrir mann-
inn sem félagsvera og einnig sál-
rænt gildi, eins og segir í formála
bókarinnar „Hundurinn minn“
eftir Mark Watson: „í návist sinni
við hundinn kemst maðurinn á ný
í bein tengsl við náttúruna, og þar
með einnig sjálfan sig, og spornar
þannig við þeirri lífsfirringu, sem
borgarmenning nútímans hefur
óhjákvæmilega í för með sér og
ógnar öllu eðlilegu líferni. — Allar
menningarþjóðir hafa kunnað að
meta sálfræðilegt gildi hundsins
og lagt mikla rækt við uppeldi
hans og tamningu, því að sálarlífi
hundsins er þann veg háttað, að
tamningin veitir honum öryggi og
vellíðan og eykur að sama skapi
ánægju mannsins af sambúðinni
við þetta sérstæða dýr.“
Reyndar eru hundar afar ólíkir
innbyrðis, ekki aðeins að hver teg-
und hefur sín eigin eðliseinkenni
og lundarfar, heldur eru þeir einn-
ig ólíkir hvað varðar stærð og
vaxtarlag. íslendingar hafa löng-
um verið stoltir af sínu afbrigði
enda þykir hann fallegur og að
auki glaðlyndur og trygglyndur
svo ekki sé talað um hina næmu
hjarðhvöt, sem hefur gert hann að
hinu mesta nytsemdardýri í þjóð-
félagi sauðkindarinnar. Svo miklu
ástfóstri hafa íslendingar tekið
við hundinn sinn í gegnum aldirn-
ar, að hann er eina húsdýrið, sem
hefur lifað að staðaldri undir
sama þaki og maðurinn.
Sámur fóstri
Hundurinn hefur skipað vegleg-
an sess í íslenskum bókmenntum
enda hefur hlutverk hans verið
óaðskiljanlegur þáttur í íslensku
mannlífi. Hann kemur strax fram
í gullaldarbókmenntunum frá
söguöld og má af þeim frásögnum
ráða, að hundar hafa frá upphafi
íslandsbyggðar verið notaðir við
smölun. í sögu Guðmundar góða
er getið um afbragðs fjárhund,
stóran og mikinn og „var svá vitr,
at hann skildi meðr vana hvað
maðr bauð honum, svá at af fjöll-
um ok ór haga rak hann heim sauð
og naut einn samt, sem mælt var,
berr heim til bæjar hvat hann
fann fémætt í haga, varði völl og
veitur með svá vökru varðhaldi
nótt og dag, at bónda þótti engi
kýr svá góð sem hundurinn."
Af öðrum þekktum hundum
fornbókmenntanna má nefna Sám
Gunnars á Hlíðarenda, en hund-
inn hafði Gunnar þegið að gjöf frá
Ólafi pá. 1 Njálu segir svo frá, með
nútíma-stafsetningu: „En að
skilnaði mælti Ólafur: Ég vil gefa
þér þrjá gripi, gullhring og
skikkju, er átt hefur Mýrkjartan
írakonungur, og hund, er mér var
gefinn á lrlandi. Hann er mikill og
eigi verri til fylgdar en röskur
maður. Það fylgir og, að hann hef-
ur manns vit. Hann mun og geyja
(gelta) að hverjum manni, þeim er
hann veit, að óvinur þinn er, en
aldrei að vinum þínum. Sér hann
þó á hverjum manni, hvort til þín
er vel eða illa. Hann mun og líf á
leggja að vera þér trúr. Þessi
hundur heitir Sámur.
Síðan mælti hann við hundinn:
Nú skalt þú Gunnari fylgja og
vera honum slíkur sem þú mátt.
Emmu Rich, þriggja ára, eru allir vegir færir í fylgd Hermie, sem er af tegundinni „Great Dane“.
Sárt ert þú
leikiim,
Sámur töstri
Um hunda og húsbændur þeirra
Heldur óskemmtilegur atburður, sem átti sér stað í Reykjavík nú nýverið,
hefur orðið til að vekja upp deilur um hundahald í þéttbýli og
jafnframt varpað nokkrum skugga á afstöðu manna til þessa annars gæfa og
trygglynda dýrs, hundsins. Raunar hafa deilur um
hundahald í þéttbýli staðið nokkuð lengi og verður hér ekki tekin afstaða
til þeirrar umræðu heldur rifjaðar upp nokkrar sögur um samskipti manna og
hunda, en saga þeirra samskipta er orðin ærið löng og nær allt aftur
í árdaga, áður en skipulögð menningarsamfélög voru mynduð. Hundurinn
hefur að auki verið tryggur lífsförunautur íslendinga frá upphafi landnáms og
af fjölda þeirra hér áður fyrr má ráða, að íslendingum hefur löngum
þótt vænt um hunda sína og kunnað að meta gildi þeirra, ekki síður sem
félagsveru en þarfadýrs, en ekki þarf að fjölyrða um þýðingu
smalahundsins í frumstæðu sauðfjárræktarþjóðfélagi íslendinga fyrr á öldum.
Hundurinn gekk þegar að
Gunnari og lagðist niður fyrir
fætur honum.“
í frásögn Njálu á aðförinni að
Gunnari kemur Sámur nokkuð við
sögu. Mörður Valgarðsson lagði þá
á ráðin um að taka bónda af næsta
bæ, sem Þorkell hét, og láta hann
fara með hundinn heim að bæ, ella
myndu þeir drepa bónda. Síðan
segir: „Þorkell búandi gekk heim á
bæinn, og lá rakkinn á húsum
uppi, og teygir hann rakkann á
braut með sér í geilarnar. f því sér
hundurinn, að þar eru menn fyrir,
og hleypur á hann Þorkel upp og
grípur nárann. önundur úr Trölla-
skógi hjó með öxi í höfuð hundin-
um, svo að allt kom í heilann.
Hundurinn kvað við hátt, svo að
það þótti þeim með ódæmum
miklum vera.
Gunnar vaknaði í skálanum og
mælti: „Sárt ert þú leikinn, Sámur
fóstri, og búið svo sé til ætlað, að
skammt skuli okkar í meðal.““
Títla og Lappi
Úr seinni tíma bókmenntum má
nefna Títlu Bjarts í Sumarhúsum
úr „Sjálfstæðu fólki" eftir Halldór
Laxness, þar sem lýsingar á sam-
skiptum manns og dýrs eru með
slíkum meistarabrag, sem höfundi
einum er lagið: — „Þá kemur tíkin
og flaðrar uppum hann. Hún
stíngur trýni sínu mjóu í harða
krumlu hans, lætur það hvílast
þar um hríð og heldur áfram að
dilla rófunni og iða, og maðurinn
lítur heimspekilega á kvikindið
um stund. Gagnvart undirgefni
hunds síns hlær honum hugur í
brjósti sökum máttar síns, og í
sjónhendingu rennur upp fyrir
honum æðsti draumur manneðlis-
ins einsog hjá herforíngja sem
skoðar óvígan her sinn og veit að
hann getur sigað honum, og svo
líður dálítil stund og tíkin er sest
á sinuna á bakkanum fyrir fram-
an hann, og horfir á hann spurul,
og hann svarar: já, það sem mað-
urinn leitar að, finnur hann — hjá
hundinum."
Og seinna í sama kafla: — „Og
þegar hundtíkin heyrir þetta, þá
verður hún einnig hamíngjusöm.
Nú skyggir ekkert framar á. Hún
fer að hlaupa kríngum manninn
með léttúðugu gelti, legst niður í
veiðihug með trýnið við jörð og
miðar á hann, og er í næsta vet-
fángi sprottin upp aftur og hlaup-
in í hríng.
Sona-sona, segir hann alvarleg-
ur. Aungvan leikaraskap hér. Eða
hleyp ég kanski í hríngi og gelti?
Legst ég kanski niður með trýnið
við jörð og gárúngsskap í augun-
um og miða á fólk? Nei, ég hef
keypt mitt sjálfstæði dýrara verði
en svo: átján ár fyrir hreppstjór-
ann á Útirauðsmýri og skáldkon-
una og íngólf Arnarson Jónsson,
sem nú ku verða sendur til Dan-
merkur. Voru það kanski tómar
skemmtiferðir sem ég fór hér
suðrá afrétti að snuðra uppi sauð-
ina þess, eftirað komið var framá
ýli? Nei; en ég hef grafið mig í
fönn. Og það var ekki því að
þakka, góða fólki, að ég skreið út
með lífsmarki að morgni.
Við þessa áminníngu sljákkaði
töluvert í kvikindinu, og hún sett-
ist niður og fór að tanna sig.“
Ekki verður svo skilið við hunda
í bókmenntum að ekki sé minnst á
Lappa Stefáns Júlíussonar úr rit-
verkinu „Kári litli og Lappi".
Fyrsta bókin um drenginn Kára
og hundinn hans kom út í desem-
ber 1938 og hafði höfundur, sem
var kennari, unnið að bókinni í ná-
inni samvinnu við nemendur sína,
7 og 8 ára börn. Þótt sögurnar af
Kára litla og Lappa séu fyrst og
fremst skrifaðar fyrir börn geta
fullorðnir mikið af þeim lært og
hugljúfari lýsingar á samskiptum
barns og hunds eru sjálfsagt
vandfundnar í víðri veröld: —
„Þegar Kári litli kom út var Lappi
kominn á harða hlaup eftir stór-
um fuglahóp sem hafði sest þar
rétt hjá. — „Halló Lappi," kallaði
Kári litli. „Ekki hlaupa í fuglana."
Lappi stansaði og leit við. Og
þegar hann sá hver það var sem
kallaði á hann setti hann undir sig
hausinn, sneri við og hentist til
Kára litla.