Morgunblaðið - 12.10.1983, Qupperneq 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1983
Friðarhreyfing
eða feigðarboði?
eftir Guðmund Heiðar
Frímannsson
Máttur sjálfsblekkingarinnar er
mikill. Það þarf engum að koma á
óvart að hagsmunir, ástríður eða
tilfinningar geti komið í veg fyrir
að menn beri skynbragð á sjálfa
sig, umhverfi sitt og þarfir. Eitt
slagorð sem sést hefur á síðustu
vikum er „Við krefjumst framtíð-
ar.“ Hver ætti að neita þeim um
hana? Það er einungis ein ríkis-
stjórn í veröldinni sem hefur
áhuga á því. Annað slagorð er
„Við viljum frið.“ Það þarf sterkan
vilja og mikla glámskyggni til að
trúa því að hér hafi verið ófriður
eða að allar horfur séu á því að
hann brjótist út á næstunni. Af
hverju er þá svo brýnt nú þessar
vikur og mánuði að ganga fyrir
friði? Hvaða þarfir eða hagsmunir
eru það sem krefjast þess?
Þeim sem stendur utan þeirrar
friðarhreyfingar sem nú ber hæst
er alls ekki ljóst hvað það er sem
gerir það svo brýnt einmitt nú að
fara í friðargöngur víðsvegar um
Vestur-Evrópu. Það, sem venju-
lega er nefnt, eru þær flaugar, sem
fyrirhugað er að koma fyrir í
Vestur-Evrópu, Pershing- og
stýriflaugarnar. En af hverju þarf
sérstaklega að koma í veg fyrir að
þeim verði komið upp? Ekki á að
skjóta þeim á Vestur-Evrópu held-
ur eru þær hugsaðar til varnar
henni gegn flaugum Varsjár-
bandalagsins.
Markmið og hagsmunir
Það er varasamt að álykta sem
svo að starfsemi friðarhreyf-
inganna sé stjórnað af Sovét-
mönnum, þótt ýmsar vísbendingar
megi hafa um áhrif þeirra. Til
dæmis er óvenjulega hátt hlutfall
stjórnar- og áhrifamanna í bar-
áttunni fyrir kjarnorkuafvopnun
(CND) í Bretlandi félagar í breska
kommúnistaflokknum, en félaga-
tafla hans hleypur á örfáum þús-
undum. Hver áhrifin nákvæmlega
eru, er ómögulegt að færa nokkrar
sönnur á. Það er erfitt að átta sig
á samsetningu þessarar hreyf-
ingar hér á landi.
En það má huga að öðru. Mark-
mið friðarhreyfinganna og hags-
munir Sovétríkjanna fara saman í
fjölmörgu. Það þyrfti engan að
undra þótt Sovétstjórnin beiti
leppfélögum sínum á Vesturlönd-
um til að efla friðarhreyfingarnar.
Það er til kunn stofnun, sem nefn-
ist Heimsfriðarráðið, hefur aðset-
ur sitt í Helsinki og er stjórnað af
Rússum, þótt ekki megi heita svo.
Áætlun Heimsfriðarráðsins fyrir
1983 er mjög fróðleg fyrir þá sem
fylgjast með viðgangi friðarhreyf-
inganna. í henni segir til dæmis:
„Frekari aðgerðir gegn hætt-
unni af kjarnorkustríði og stað-
setningu nýrra bandarískra gjör-
eyðingarvopna í Vestur-Evrópu.
Viðburðir í ýmsum þjóðlöndum
(mótmælagöngur, semínör, um-
ræðufundir o.s.frv.) með alþjoð-
legri þátttöku gegn uppbyggingu
kjarnorkuvígbúnaðar og staðsetn-
ingu bandarískra flauga í Vestur-
Evrópu ...
Alþjóðlegir fundir borgarstjóra
og kjörinna fulltrúa og friðarafla
frá þeim bæjum og svæðum þar
sem setja á niður bandarísku
flaugarnar ..."
(Úr Encounter, apríl 1983, bls.
27.)
Friðarhreyfingar
og Sovétríkin
Nú nýlega var haldinn friðar-
fundur í Reykjavík sem nokkur fé-
lög íslenskra kvenna stóðu að á
sama tíma og friðargöngu nor-
rænna kvenna lauk í Washington.
Fyrir skömmu var heil friðarvika í
Reykjavík. Auk þess hafa ýmis fé-
lög um frið verið stofnuð.
Það hafa borist fregnir af því að
nú á haustdögum búi friðarhreyf-
ingarnar sig undir átök í þeim
löndum Vestur-Evrópu sem taka
við eldflaugunum frá Bandaríkja-
mönnum. Það dregur enginn í efa
að réttkjörin yfirvöld hafi tekið
ákvarðanir um að fá þessar flaug-
ar og það voru Evrópumenn sem
óskuðu eftir þeim.
Friðarfundir, friðartónleikar,
stofnun félaga um frið, mótmæla-
göngur, allt fellur þetta undir
orðalagið „viðburðir í ýmsum
þjóðlöndum". Það er ekki þar með
sagt að einhver tiltekinn fundur,
félagsstofnun eða tónleikar hafi
verið skipulagt samkvæmt áætlun
heimsfriðarráðsins. Það væri
rangt að því er ég best veit. En það
er ekki meginatriðið. Það sem
„Eitt slagorð sem sést
hefur á síðustu vikum er
„Við krefjumst framtíð-
ar.“ Hver ætti að neita
þeim um hana? Það er
einungis ein ríkisstjórn
í veröldinni sem hefur
áhuga á því.“
Fyrri grein
meginmáli skiptir í þessu sam-
hengi, og er aldrei of oft sagt, er
að markmið friðarhreyfinganna
og utanríkisstefnu Sovétríkjanna
eru í sumum atriðum hin sömu.
Þess vegna þjóna friðarhreyfingar
hagsmunum Sovétríkjanna. Það
breytir í sjálfu sér engu, hvort því
er haldið fram að einstaklingarnir
í hreyfingunum eru vitandi vits að
þjóna hagsmunum Sovétríkjanna.
Ég held raunar að yfirgnæfandi
meirihluti þeirra sem vilja kenna
sig við þessar friðarhreyfingar
hafi megnan ímugust á þjóðfé-
lagskerfi Sovétríkjanna og vilji
ekki með neinu móti þurfa að lifa
við það. Samt eru þeir óbeint að
þjóna hagsmunum þeirra með
þátttöku sinni í starfsemi friðar-
hreyfinganna. Þetta virðist mót-
sagnakennt en er það ekki, þegar
nánar er að gáð.
Vestur-Evrópa í
úlfakreppu
Eitt markmið utanríkisstefnu
Sovétríkjanna um þessar mundir
er að koma í veg fyrir staðsetn-
ingu meðaldrægra kjarnorkueld-
flauga í Vestur-Evrópu. Lang-
tímamarkmið þeirra er náttúru-
lega að halda Vestur-Evrópu í
álíka úlfakreppu og Finnar eru.
Rússar vilja finnlandísera Vest-
ur-Evrópu með öðrum orðum. Ein
leiðin að þessu marki er að
splundra Atlantshafsbandalaginu
með því að ala á misklíð og
óánægju í aðildarríkjunum með
hvaðeina sem lýtur að sameigin-
legum vörnum eða hagsmunum.
Ef það tækist að kjúfa Atlants-
hafsbandalagið, styttist leiðin í að
Vestur-Evrópa verði hlutlaus. Þá
værum við komin í úlfakreppu,
Sovétríkin hefðu náð markmiðum
sínum í Vestur-Evrópu, allir ættu
verra hlutskipti eftir en áður.
Friðarhreyfing
hér á landi
Það er svolítið erfitt að átta sig
á markmiðum friðarhreyfingar-
innar hér á landi. Yfirlýsingr
þeirra sem tala í nafni hennar eru
óljósar og stangast iðulega á.
Kirkjan til að mynda, sem hefur
tekið undir málflutning friðar-
hreyfinganna, tekur það skýrt
fram að hún vilji ekki einhliða af-
vopnun, en aðrir sem vilja telja sig
innan friðarhreyfinganna eru ein-
dregnir andstæðingar einhliða af-
vopnunar. Sumir láta sig dreyma
Séra Gunnar Gíslason
Ávarp flutt í samsæti að Miðgarði 1. maí 1983
eftir Björn Egilsson,
Sveinsstöðum
Þetta samsæti hér og nú er lok-
að að mér skilst. Það eru söfnuðir
í Glaumbæjarprestakalli, sem
vilja heiðra sálusorgara sinn og
þakka honum prestþjónustu í 40
ár. Það er hreint ekki út í bláinn
eða að tilefnislausu.
Kannske ætti ég því ekki að
vera hér, og þó. Ég man ekki betur
en séra Gunnar þjónaði Goðdala-
og Árbæjarsóknum um tíma, ég
man ekki hvað lengi.
Og þá hefur hann verið sál-
gæzlumaður minn. Það kann að
hafa orðið lítill árangur af þeirri
sálgæzlu, hvað mig snertir, en það
er ekki honum að kenna, því sál
mín er óþjál, en alla góða viðleitni
ber að virða og þakka.
Svo vil ég minna á það að séra
Gunnar hefur gegnt prestþjónustu
vítt og breitt um héraðið og víðar.
Ástæðan til þess, að mig langaði
til að vera hér á þessari stundu er
sú, að séra Gunnar hefur alltaf
vikið að mér vinsamlega og hlý-
lega og vinsemd okkar er miklu
meira honum að þakka en mér, því
ég er oft kaldur í sinni.
Eitt dæmi vil ég nefna. Á fyrri
tíð þurfti ég stundum að tala við
alþingismenn í Alþingishúsinu. Þá
brást það aldrei að séra Gunnar
leiddi mig að kaffiborði og vissi
hann þó vel, að ég kaus hann ekki
til alþingis.
í móðurætt er séra Gunnar
kominn af Hafnamönnum á Skaga
og Skeggsstaðaætt, en af Skeggs-
staðaætt eru um eða yfir 20 al-
þingismenn og er séra Gunnar
einn þeirra.
Gísli Jónsson faðir séra Gunn-
ars var ættaður úr Austur-
Skaftafellssýslu og í ætt við þá
bræður Steinþór og Þórberg Þórð-
arson frá Hala og líka var hann í
ætt við Kristján Benediktsson í
Einholti og séra Gunnar bróður
hans.
Þórbergur hefur sagt frá því, að
klerkur nokkur, ættfaðir hans,
haflkomið því til leiðar með krafti
huga síns, að ræningjaskip Tyrkja
sukku áður en þau náðu landi við
suðurströndina.
Kannske er séra Gunnar í
Gtaumbæ líka kominn af þessum
máttuga klerki. Svartur galdur er
aldrei góður, en þó kann hann að
vera afsakanlegur, þegar honum
er beitt gegn illræðismönnum.
Ýmsir eiginleikar fylgja ættum
meira eða minna, en þó eru engir
tveir menn nákvæmlega eins og
séra Gunnar í Glaumbæ er hann
sjálfur eins og við höfum þekkt
hann, án þess að tengja það sam-
an, að ættstuðlar hans eru merkir.
Ég man vel, hvenær ég sá séra
Gunnar fyrst. Það var í desember
1943. Hann var þá orðinn prestur í
Glaumbæ. Ég kom inn í herbergi
til hans í Varmahlíð, en hann var
þá að skrifa líkræðu eftir Bene-
dikt á Fjalli ef ég man rétt. Þessi
gjörvulegi ungi maður bar þá svip
æskumanns að mér fannst, enda
ekki orðinn þrítugur. Og hann
hafði tekið þá ákvörðun að bera
presthempu.
Bjarni Ásgeirsson alþingismað-
ur sagði svo frá, að móðir hans
hefði viljað, að hann yrði prestur,
en hann treysti sér ekki til að bera
hempuna.
Víst er það erfitt eins og margt
annað að bera hempuna, þegar
lýðurinn horfir sljóum augum að
altarinu eða sefur í kirkjunni, en
séra Gunnar Gíslason hefur nú
Sr. Gunnar Gíslason
borið hempu prestsins í 40 ár með
virðuleik og miklum sóma.
Oftast er það að talað orð
gleymist fljótt, en margar ræður
séra Gunnars hafa orðið mér
minnisstæðar, sem hann hefur
flutt bæði innan kirkju og utan.
Málfar hans er hreint eins og
blærinn af Austfjarðafjöllum eða
Tindastóli, þar sem hann lærði að
tala. Og tungutak hans er einfalt
og þegar ég segi einfalt, þá er það
alls ekki í sömu merkingu, eins og
þegar Símon Dalaskáld var að
lýsa kaupakonunni og sagði: „Hún
er einföld auminginn, rakar á
móti vindi."
Nei, listin er í einfaldteikanum.
Sumir listamenn vita þetta og til-
einka sér það, en aðrir ekki.
Ég hef sjaldan verið jafn hrif-
inn af ræðu og þeirri er séra
Gunnar flutti, þar sem hann sagði
frá því þegar hann ungur drengur
fór fyrst frá Hvammi inn á Sauð-
árkrók og horfði hugfanginn yfir
héraðið og skynjaði fegurð þess og
mikilleik.
Margar útfararræður séra
Gunnars eru mér minnisstæðar.
Hann mun geta sagt eins og séra
Bjartmar Kristjánsson sagði við
mig eitt sinn er við ræddum um
það sem kallað er líkræðulof. Séra
Bjartmar sagðist fara með það,
sem hann vissi gott um hinn dána,
því almenningur væri búinn að sjá
fyrir hinu. *
Jóhannes í Vallholti sagði mér,
að hann hefði ekki kosið þennan
pilt frá Hvammi — gott ef hann
sagði ekki strák. Hann vildi fá
góðan búmann að Glaumbæ eins
og séra Guðmund á Barði.
Löngu síðar var það, að piltur-
inn frá Hvammi mælti eftir Jó-
hannes í Vallholti prýðilega vel.
Hann sagði, að það hefði gustað af
þessum umsvifamikla bónda, hvar
sem hann fór, og vitnaði í ljóð eft-
ir Guðmund á Sandi um Stefán
Stefánsson bónda á Heiði.
Það er stundum erfitt að átta
sig á, hvað býr í ungum mönnum.
Séra Gunnar í Glaumbæ varð
ágætur bóndi, líklega engu síðri en
séra Guðmundur á Barði, þó Jó-
hannes í Vallholti sæi það ekki
fyrir. Um áratugi vann hann að
bústörfum með eigin höndum og
leit eftir öllu með hinum vökulu
augum góðs bónda. En mig grunar
að hann hafi gengið á snið við
gamla hefð. Á fyrri tíð máttu
prestar ekki moka flór, virðingar
sinnar vegna.
Séra Gunnar er maður morg-
unsins. Hann tók alltaf daginn
snemma, hvort sem hann hugði að
búi sínu, eða skrifaði ræðu. Störf
séra Gunnars utan kirkju eru fjöl-
mörg, fyrir sveitarfélagið og hér-
aðið allt og ætla ég ekki að telja
þau upp. Éitt misserið var hann
fjallskilastjóri í Staðarfjöllum og
kannski á því næsta fulltrúi á
þingi Sameinuðu þjóðanna fyrir
vestan haf.
Frá 6 ára aldri var séra Gunnar
alinn upp hjá afa sínum, séra Arn-
óri í Hvammi. Ég man nokkuð vel
eftir séra Arnóri. Hann var gáfu-
og hugsjónamaður og barðist fyrir
umbótum í héraðinu eftir því sem
þá var unnt. Hann var fljótui að
skipta skapi, en léttlyndur og hinn
drengilegasti.
Mér hefur stundum fundist því
bregða fyrir, að séra Gunnar væri
líkur afa sínum, þó ekki sé mikið.
Það mun hafa verð við alþingis-
kosningar 1956 að séra Gunnar
var í framboði til Alþingis í fyrsta
sinn og var þá annar maður á
lista. Eg talaði eitthvað við hann
áður en framboðsfundur hófst í
Laugarhúsinu og mér fannst hann
vera eitthvað daufur, eins og hann
kviði fyrir þeirri orrahríð, sem var
að hefjast. Ég sagði þá við hann,
að það væri um að gera að hafa
gott vald á skapi sínu. Séra Gunn-
ar talaði þann tíma, sem hann
fékk, hitnaði dálítið en var kurteis
og mér fannst frammistaða hans
ágæt, en það er alltaf nokkur
íþrótt að flytja mál.
Það var um 1970 þegar prests-
laust var á Mælifelli, að ég ræddi
það við séra Gunnar að sækja nú
um Mælifell. Hann svaraði: Ég
held þeim þætti það undarlegt, ef
ég færi nú að sækja burtu. Þeim,
sagði hann, og það voru söfnuðirn-
ir sem hann hafði þjónað um ára-
tugi. Það mun aldrei hafa hvarflað
að séra Gunnari að sækja burtu
frá Glaumbæ. Hann er ekki einn
af því fólki, sem fer stað úr stað og
telur'sér trú um, að hamingjan sé
einhvers staðar annars staðar en
það er sjálft.
En hvað er hægt að segja um
prédikunarstarf séra Gunnars í
Glaumbæ?
Eitt sinn sat ég á tali við þrjá
presta og sagði frá því, að það
sækti að mér meira og meira eftir
því sem árin færðust yfir, að ég
færi í verri staðinn eftir dauðann.
Þá sagði séra Gunnar í angurvær-
um tón:
Finnst þér þú vera svona vondur,
Björn minn.
Ég svaraði því, að samkvæmt
ritningunni væru sauðirnir til
hægri, en hafrarnir til vinstri og
dregin lína þar á milli og því væri