Morgunblaðið - 15.10.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 1983
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í sýningarsölum Nýlistasafnsins
að Vatnsstíg og listasafns ASÍ við
Grensásveg stendur um þessar
mundir yfir sýning hollenzkrar
nútímalistar. Er hér um að ræða
skiptisýningu á milli Fodor-safns-
ins í Amsterdam og Nýlista-
safnsins, að því leyti, að á sama
tíma stendur yfir sýning á verkum
íslenzkra nýlistamanna í Fodor-
safninu. Á báðum stöðum eru lista-
mennirnir níu talsins og teljast
þeir allir af yngri kynslóð, elzti
listamaðurinn er að vísu fæddur
árið 1938 en flestir eru um og yfir
þrítugt. Auk myndlistarverkanna
eru ýmsir aðrir gjörningar á sýn-
ingunum svo sem kvikmyndasýn-
ingar, myndbönd, bækur og „per-
formansar".
Það ætti því að heita að allnokk-
uð væri að gerast í myndlistinni
hér í Reykjavík og að forvitnir
streymdu á sýningarstaðina sér til
andlegrar upplífgunar. En sú er þó
ekki raunin, því að sýningar þessar
hafa verið frámunalega illa sóttar
þann tíma er þær hafa verið opnar.
Ekki hefur þó staðið á fjölmiðlum
að birta greinargóðar upplýsingar
um sýningarnar, sem báðar voru
opnaðar með viðhöfn, — þannig
opnaði sjálfur borgarstjórinn,
Davið Oddsson, sýninguna í Lista-
safni Alþýðu en fyrsti sendiráðsrit-
ari hollenzka sendiráðsins i Lond-
on, C.W. Andreae-sýninguna í
Nýlistasafninu. I Amsterdam
opnaði svo Knútur Hallsson, ráðu-
neytisstjóri í menntamála-
Marlene Dumas: „Fórn fyrir hina konuna“, — Ijós-
mynd, steinar og skeljar, 1981.
Henk Visch: „Án titils“, tré og mílning,
1982.
Peer Veneman: „Kastali", blönduð
tækni, 1983.
Jean-Paul Franssens: „Miskunnsami samverjinn", olía
i striga, 1982.
Yfir hádegisbauginn
ráðuneytinu, fslenzku sýninguna í
Fodor-safninu.
Það hefur vakið nokkra athygli
að næstum því allir íslendingarnir,
er sýna í Amsterdam, eru m.a.
skólaðir í Hollandi og munu enda
valdir af hollenzkum fulltrúa.
Ágætir listamenn, er ekki hafa
notið þeirrar náðar að hafa haft
hollenzka lærimeistara, eru þannig
settir út í kuldann. Þetta segir
okkur, að á báðum stöðunum sé
fyrst og fremst verði að auglýsa
hollenzka listmennt og menningu
sem útflutningsvöru, jafnvel til
nyrztu endimarka hins byggilega
heims.
Fram kemur einnig í ritgerð
nokkurri í sýningarskrá, „Göngu-
maður á íslandi", að hugmyndir
Hollendinga um Island og íslend-
inga munu nokkuð blendnar, að
ekki sé meira sagt. Þar stendur
m.a.: „Áður en hann yfirgaf sitt
litla og gljúpa föðurland, fullt af
fólki og tístandi blautlendiskvik-
indum, til þess að fara til hinnar
fjarlægu eyju, hafði hann gert sér
skýra hugmynd um hana. Hún var
land eilífra frosta og snjóa. Þar var
þrjátíu til fimmtíu stiga frost dag
og nótt. ísbirnir og heimskauta-
refir gengu stöðugt fram og til
baka til að halda i sér hita. ísfuglar
flugu um loftið og sáu ekki hvorn
annan fyrir snjókomu, svo að þar
uppi urðu allskonar árekstrar. í
hinum fáu sæluhúsum rakst maður
á aldagömul og vel varðveitt lík
landkönnunarlanda sinna. Þeir
voru klæddir í sautjándualdar bún-
inga og höfðu gefið upp öndina í
kofunum á leiðinni til Indlands. Ef
maður lítur á heimslandafræðina
þá má sjá að þeir höfðu villst nokk-
uð af leið. Svo að þeir yrðu ekki
frostinu að bráð gengu þeir fram
og aftur í hinum fátæklegu og
köldu kofum, rétt eins og ísbirnirn-
ir og refirnir úti fyrir. Þó urðu þeir
að hvíla sig við og við við eldinn.
Faðir Svefn kom yfir þá og Kuldi
konungur sá um afganginn. Þessi
kaldrifjaðasti konungur allra kon-
unga hikaði ekki við að frysta síð-
asta andardrátt þeirra."
Þetta er að vísu allnokkuð fært í
skáldlega stílinn og virðist annað
hvort illa skrifað eða illa þýtt, —
en manni verður þó nóg um við
lesturinn. Veit enda, að ennþá finn-
ast þeir ýmsir, jafnvel á megin-
landi Evrópu, er vita ekki betur. —
Spyrji nú einhver, af hverju list-
rýnirinn velji að rita svo mikið um
umbúðir sýningarinnar en minna
um sýninguna — þá er til að svara,
að honum finnast þær svo miklu
meira spennandi. Líkast skrautleg-
um umþúðum utan af jólagjöf með
litlu innihaldi.
Skemmst frá að segja, þá varð ég
fyrir miklum vonbrigðum með sýn-
inguna í heild því að myndirnar
þykja mér hvorki frumlegri né
meiri nýjung en margt er hér hefur
sézt áður á sýningum áhangenda
nýja málverksins. Og þó er þakk-
arvert að fá samanburð frá útland-
inu, er þykir í jafn ríkum mæli
hagstæður mörlandanum. Hann
lifi . . .
Auðvitað eru athyglisverð mynd-
verk innan um eins og t.d. verk
Marlene Dumas (f. 1953) er virka í
hæsta máta upplifuð og á mörkum
þess hugmyndafræðilega og súrre-
alíska, — litrík málverk Jean-Paul
Franssens (f. 1938), sem minna á
Cobra-tímabilið. Sá er og höfundur
ritsmíðarinnar er vitnað er í hér að
framan. Þá skera skúlptúr-verk
þeirra Peer Veneman (1952) og
Henk Visch (f. 1959) sig úr sem
sterk sjónræn myndverk. Flest
annað á sýningunni virkar á mig
ósköp svipað og ótal tilraunir byrj-
enda í nýbylgjumálverkinu, er ég
hefi séð á sýningum, í tímaritum og
bókum. — Af hinu góða er að
sjálfsögðu samvinna hollenzkra og
íslenzkra myndlistarmanna á und-
anförnum árum — minnist ég
glæsilegrar opinberrar hollenzkrar
sýningar í Gallerí SÚM fyrir all-
mörgum árum. Auk margra ann-
arra einka- og samsýninga á staðn-
um. Fyrir það ber að þakka svo og
fyrirgreiðslu íslenzkra myndlistar-
manna ytra.
Hitt mega erlendir vita, að Is-
lendingar eru kröfuharðir og að
hingað þýðir einungis að senda úr-
skerandi myndlistarverk, — þeir
bera enda svipaðar sýningar land-
ans saman við hið bezta er gerist
erlendis og dæma þær eftir því.
Svo sem vænta má er sýningar-
skráin hin ásjálegasta og
upphengingin virkar slétt og felld
Ekki get ég sett punkt hér án
þess að geta hins nýja húsnæðis
Nýlistasafnsins á efri hæð hússins
að Vatnsstíg, sem er aðstandendum
þess til mikils sóma. Er hér komin
upp firnasterk aðstaða fyrir
ákveðnar tegundir sýninga og hús-
næðið eitt sér er hið magnaðasta
umhverfislistaverk — „environm-
ents“. Þá eru bækurnar, sem þar
eru til sýnis, vafalítið áhrifamesti
þáttur sýningarinnar.
Bragi Ásgeirsson
Pétur fermist
Erlingur Gíslason og Helga Bachmann I hlutverkum sínum.
Leíklist
Ólafur M. Jóhannesson
Þjóðleikhúsið: Eftir konsertinn.
Höfundur og leikstjóri: Oddur
Björnsson.
Lýsing: Páll Ragnarsson.
Leikmynd og búningar: Steinþór
Sigurðsson.
Gagnrýnandann dreymdi und-
arlegan draum nóttina fyrir frum-
sýningu nýjasta verks Odds
Björnssonar Eftir konsertinn.
Fannst gagnrýnandanum sem
hann stæði inní gluggalausu her-
bergi, dyr lágu þar inn en vantaði
snerilinn á lokaða hurðina, þá
opnast hún og inn kemur gildvax-
inn maður með gráan flókahatt,
bar hann leðurhanska og bar sig til
einsog boxari. Gagnrýnandinn var í
hvítri fermingarskyrtu einsog tíðk-
ast á frumsýningu en vantaði þó
bindið. Hófst nú leikur kattarins að
músinni sem lauk með því að gagn-
rýnandinn braut spegil sem var þar
á vegg og rak eitt spegilbrotið í
kvið boxarans. Draum þennan réð
gagnrýnandinn í heita pottinum á
þá leið að mikil átök ættu sér stað í
hinu nýja verki Odds, jafnvel svo
að hjartablóð leikaranna spýttist
yfir áhorfendur og litaði ferming-
arskyrturnar. En svo gerðist það að
fermingarveislan fór fram með
hefðbundnum hætti — menn los-
uðu kannski ögn bindishnútinn í
hléinu, en ekki svo mikið sem ryk-
korn þyrlaðist út í sal. Samt brá
fyrir í texta Odds dálítið dóna-
legum orðum einsog „besefi" og
„tittlingur". Slíkt orðbragð er ekki
viðhaft í fermingarveislum. Samt
voru gestirnir í fermingarveislunni
afskaplega þakklátir og svolítið
hissa þegar henni lauk því hún var
alls ekki leiðinleg, þökk sé veislu-
stjóranum, Oddi Björnssyni, sem
kann sannarlega vel til verka. Það
er mikil list að skemmta mönnum
þegar tilefnið er ekki meira.
Hvert var annars tilefnið í ferm-
ingarveislunni í Þjóðleikhúsinu
síðastliðið miðvikudagskvöld? Jú,
fermingarbarnið Pétur, sem Helgi
Skúlason leikur, skemmtir pólskum
píanista sem mætir að loknum
konsert á heimili Péturs með fögru
fylgdarliði. Má segja að veislan
snúist kringum Pétur og vegur
Oddur að honum úr öllum áttum,
væntanlega í þeim tilgangi að af-
hjúpa fermingarbarnið. Því sann-
arlega er Pétur i fermingarfötun-
um sem hann hlaut í arf frá afa
sínum og pabba — gott ef fötin
voru ekki sniðin á Savile Row í
London. Svo límd eru þessi föt við
Pétur að hann hagar sér — maður
kominn á fimmtugsaldur — nánast
einsog krakki á gelgjuskeiði. Er
dónaorðbragðið er að framan
greindi gott dæmi um þennan ný-
vaknaða fullorðinsheim innra með
"étri. En Pétur er ekki einn í litlu
fermingarveislunni sinni, hann er
umkringdur fullorðnu lífsþreyttu
fólki sem lítur á unglingslegt lát-
æði hans í mesta lagi sem óþægi-
legt sálarkvabb. Þannig er Erling-
ur Gíslason í þlutverki Jóa heimil-
islæknis nánast einsog sitjandi á
ónefndum stað allan tímann, svo
þreyttur er hann á gelgjuskeiði
Péturs. Og ekki skortir Pétur
mömmur, þær eru reyndar tvær,
önnur kallast konan hans og vefur
hann í meðaumkun en þess á milli
æsir hún upp Ödipusarkomplexinn,
hin situr á friðarstóli og dreypir á
sérríi. Þá eru börn í kringum Pétur
karlinn en einsog títt er um ungl-
inga á gelgjuskeiði virðast þau fara
í hans fínustu taugar. Samt er Pét-
ur besti drengur og fer ekki einu
sinni uppá stúlkuna sem titluð er í
leikskrá Lóa (frú FMF-Stand-
lampi) enda þótt hún leiði hann út
úr fermingarveislunni útí nóttina.
Auðvitað er Pétur einn í lok
veislunnar knýttur í hnút af vanda-
málum gelgjuskeiðsins — hann á
þó þann vin sem gjarnan reynist
unglingum vel en sá er Lao Tze,
hinn forni kínverski spekingur. Svo
er ung stúlka sem kyssir hann góða
nótt og í samræmi við stefnu fár-
ánleikaleikhússins reynist hún
dóttir Péturs. Ekki verður Oddi
Björnssyni fisjað saman í að vefa í
óleysanlegan hnút veruleika og
hugarburð, verður sköpun Péturs
að teljast afrek en þarna höfum við
setið stillt og prúð í tvo tíma I finni
fermingarveislu en jafnframt
skyggnst inní saurugan heim ferm-
ingarbarnsins þar sem kynhvötin
magnar upp hugarflugið. Það skal
engan undra þótt Jói heimilis-
læknir hafi verið stúrinn allt
kvöldið og Ingunn eiginkona lýst af
móðurlegri umhyggju. Þau skilja
erfiðleika fermingardrengsins,
heimilislæknirinn fann þá í kokka-
bókum læknisfræðinnar, eigin-
konan í kokkabók hjartans — enda
héldu þau skötuhjú sig mest í eld-
húsinu, þar til þau yfirgáfu heim
fermingardrengsins og héldu út í
heim hinna fullorðnu.
Já, það er erfitt að vera ríkur
pabbadrengur og fá allt uppí hend-
urnar, vaxa slíkir menn nokkurn-
tímann uppúr fermingarfötunum?