Morgunblaðið - 02.11.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1983
„Atlagan gegn verðbólgunni hitt
ir iðngreinar misvel fyrir“
Ræða Sigurðar Kristinssonar, forseta
Landssambands iðnaðarmanna, við setningu
40. iðnþings íslendinga, fimmtudaginn
27. október 1983
Undanfarin misseri hafa orðið
íslenskum þjóðarbúskap erfið.
Hefpr þjóðarframleiðslan minnk-
að um 2% á árinu 1982, og þjóðar-
tekjur rýrnað um 2,3% vegna
versnandi viðskiptakjara. Á þessu
herrans ári 1983 er við því að bú-
ast, að þjóðarframleiðslan dragist
saman enn, eða um 6%, en sam-
dráttur þjóðartekna verði nokkuð
minni, eða milli 4 og 5%, þar sem
viðskiptakjörin eru eilítið betri nú
en í fyrra. Orsakir þessarar
þróunar eru flestum kunnar.
Verða þær að stórum hluta raktar
til minnkandi sjávarafla og sölu-
erfiðleika á mikilvægum útflutn-
ingsafurðum eins og skreið og áli.
Hefur þetta haft í för með sér, að
útflutningstekjur minnkuðu um
9% á síðasta ári, og því því við er
að búast að samdráttur verði litlu
minni í ár.
Þó að áðurnefndar breytingar
verði að teljast frumorsakir þess
ójafnvægis, sem ríkt hefur í ís-
lensku efnahagslífi að undan-
förnu, er jafnframt ljóst, að veru-
lega hefur skort á, að gripið væri
tímanlega til varnar þeirri vá, sem
efnahagur okkar hefur staðið
frammi fyrir. Þannig jukust þjóð-
arútgjöld á árinu 1982 um 2,2%,
þrátt fyrir 2,3% samdrátt þjóðar-
tekna, og innflutningur jókst um
tæpt 1%, þegar útflutningstekjur
minnkuðu um 9%. Raunar hefur
hið sama iðulega einnig verið upp
á teningnum í góðu árferði, að
þjóðarútgjöld hafa verið talsvert
umfram þjóðartekjur. Þannig var
halli á viðskiptum við útlönd öll
árin 1977—1981. Þetta langvar-
andi jafnvægisleysi í utanríkis-
viðskiptum hefur haft í för með
sér ört versnandi skulda- og
greiðslustöðu út á við, og við árs-
lok 1982 námu erlendar skuldir
tæplega 50% af vergri þjóðar-
framleiðslu. Með þeim háu vöxt-
um, sem verið hafa á alþjóðlegum
lánamörkuðum, hefur þessi
skuldasöfnun nú leitt til þess, að
yfir 20% útflutningstekna þarf að
verja til greiðslu afborgana og
vaxta af erlendum lánum.
Verðbólgufóður
Þessi tekjusamdráttur þjóðar-.
búsins ásamt langvinnu ójafnvægi
í þjóðarbúskapnum og vaxandi
viðskiptahalla við útlönd fóðraði
verðbólgu vora svo, að hún sló
fyrri met. Árið 1980 var verðbólg-
an næstum 60%, en lækkaði niður
í u.þ.b. 40% á árinu 1981. Er ég á
þessum sama stað fyrir tveim ár-
um setti Iðnþing íslendinga gerði
ég að umtalsefni efnahagsúrræði
þau, er stjórnvöld reyndu þá að
fylgja til viðnáms verðbólgu, og
raunar leiddu að nokkru til lækk-
unar hennar milli áranna 1980 og
1981. Byggðust þær ráðstafanir
fyrst og fremst á því, að gengið
var sett fast og verðlagsafskipti
voru aukin til muna. Allur inn-
lendur tilkostnaður hækkaði jafnt
og þétt, en innflutningur á vöru og
þjónustu nánast flæddi inn í land-
ið á útsöluprís. Lét ég í ljós ugg
I um, að illa kynni að fara fyrir ís-
lenskum iðnfyrirtækjum, ef ekki
yrði horfið frá stefnu stjórnvalda
hið bráðasta, ekki síst í gengis-
málum. Þótt hækkun dollarans
hafi í fyrstu auðveldað þessa
gengisstefnu, fóru veikleikar
hennar að koma skýrt í ljós eftir
því sem leið á árið 1981, en þá
jókst innflutningur gífurlega með
tilheyrandi viðskiptahalla.
Enn mögnuðust erfiðleikar, þeg-
ar kom fram á árið 1982, er sjáv-
arafli dróst saman og vaxandi
markaðserfiðleika erlendis tók að
gæta, eiknkum á skreiðar- og ál-
mörkuðum. Vegna versnandi
stöðu útflutningsatvinnuveganna
og vaxandi viðskiptahalla var
horfið frá fastgengisstefnunni og
ítrekað gripið til gengislækkana.
Þær ráðstafanir, sem jafnframt
var gripið til, svo að takmarka
mætti verðbólguáhrif þessara
gengisbreytinga, voru næsta gagn-
slitlar, og jókst verðbólga mjög á
síaðasta ári og fram á þetta. Var
svo komið um mitt þetta ár, að
verðbólgan var orðin 70% miðað
við næstu tólf mánuðina á undan,
en á tímabilinu mars til maí var
hún orðin ríflega 130%. Er hér var
komið sögu var einsýnt, að engin
vettlingatök dygðu, ef forða ætti
atvinnuvegunum og heimilunum
frá gjaldþroti.
Aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar
Eins og sjálfsagt ekki hefur far-
ið fram hjá neinum, komst núver-
andi ríkisstjórn til valda í maí-
mánuði sl. Greip hún strax til rót-
tækra aðgerða í því skyni að draga
úr verðbólgu og jafna viðskipta-
halla. Þannig var gengi krónunnar
fellt um tæplega 15% gagnvart
dollara og vísitölubinding launa
bönnuð í tvö ár. Undanfarna tvo
mánuði eða svo hefur árangur
þessara aðgerða verið að koma í
ljós, og standa vonir til, að verð-
bólgan verði komin niður í 30% í
lok þessa árs. Ráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar frá því í vor eru að
því leyti líkar þeirri stefnu, sem
fylgt var á árinu 1981, að stuðst er
við fast gengi til að draga úr verð-
hækkunum. Á hinn bóginn eru
bæði ýmsar ytri aðstæður og efna-
hagsstefnan frábrugðin því, sem
var á árinu 1981. Minnkandi út-
flutningstekjur hafa dregið úr eft-
irspurn innanlands og aðhald í
launamálum mun og draga veru-
lega úr útgjaldaáformum. Hefur
þetta þegar komið fram í sam-
drætti á innflutningi, og er vonast
til þess, að jöfnuður náist í utan-
ríkisviðskiptum á næsta ári. Mun-
urinn frá aðgerðum ársins 1981
felst einnig í því, að í vor var
framkvæmd veruleg gengislækk-
un, áður en tekið var upp fast
gengi, og samtímis þessari breyttu
gengisstefnu var gripið með mjög
ákveðnum hætti inn í víxlhækkan-
ir kaupgjalds og verðlags.
Efnahagsaðgerðirnar
hitta iðngreinar
misvel fyrir
Þær hagstjórnaraðgerðir, sem
nú hefur verið gripið til og ég hef
Sigurður Kristinsson
lýst nokkrum orðum, skipta allan
atvinnurekstur á íslandi miklu.
Nái yfirlýst markmið ríkisstjórn-
arinnar um lækkun verðbólgu
fram að ganga, ekki aðeins um
skamma hríð heldur til lengri
tíma, mun allur rekstur verða
auðveldari og áætlanagerð batna,
jafnt hjá einkaaðilum sem opin-
berum. Sé vikið að iðnaðinum sér-
staklega er mér bæði ljúft og skylt
að lýsa því yfir hér, að öll iðnfyr-
irtæki njóta þeirra almennu hags-
bóta, sem í atlögunni gegn verð-
bólgunni felast. Efnahagsþróunin
og efnahagsaðgerðirnar hitta þó
iðngreinarnar misvel fyrir. Að því
er útflutningsiðnað varðar, má
segja, að hagur hans hafi vænkast
mjög við ítrekaðar gengislækkanir
og aðhald í launamálum nú síð-
ustu mánuði, en þetta hefur leitt
til þess, að raungengi íslensku
krónunnar hefur verið með lægsta
móti miðað við undanfarin ár.
Lækkandi raungengi hefur
einnig styrkt samkeppnisstöðu
þess iðnaðar, sem keppir á innan-
landsmarkaði. Leggja verður þó
ríka áherslu á, að almennur tekju-
samdráttur hefur dregið úr eftir-
spurn hjá þeim, sem framleiða
iðnaðarvörur og veita iðnaðar-
þjónustu fyrilr innlendan neyt-
endamarkað. Hefur þessa t.d.
sums staðar nokkuð gætt í sam-
bandi við eftirspurn á almennum
íbúðarhúsabyggingum, á húsgögn-
um og innréttingum, og síðast en
ekki síst í sambandi við beina,
persónulega þjónustu af ýmsu
tagi, sem aðildarfélagar Lands-
sambands iðnaðarmanna láta í té.
Þá ber þess og sérstaklega að geta,
að erfið afkoma og greiðslustaða
sjávarútvegsins og raunar fleiri
innlendra atvinnugreina er nú
farin að bitna nokkuð á þeim
iðngreinum, sem öðrum fremur
framleiða fjárfestingarvörur fyrir
atvinnulífið og annast viðhald á
þeim, einkum í málm- og skipa-
smíðaiðnaði, byggingar- og verk-
takaiðnaði og rafiðnaði, en þetta
eru einmitt umfangsmestu iðn-
greinarnar innan Landssambands
iðnaðarmanna.
Til þess að menn misskilji mig
ekki vil ég láta koma skýrt fram,
að ég er ekki að lýsa yfir neyðar-
ástandi í þessum greinum. Auðvit-
að er um veruleg vandamál að
ræða í sumum greinum af sérstök-
um ástæðum, eins og t.d. skipa-
smíðum, en vandi byggingariðnað-
ar er sem betur fer fyrst og fremst
svæðisbundinn, a.m.k. ennþá.
Þetta breytir þó ekki þeirri stað-
reynd, að þær greinar, sem ég hef
nefnt hér að framan, eru mjög við-
kvæmar fyrir almennum sam-
drætti, að ekki sé minnst á veru-
legan niðurskurð í opinberum
framkvæmdum eða fjárfestingar-
áformum.
Aðgerða stjórnvalda
þörf
Þessar greinar veita fleiri
vinnufúsum höndum atvinnu en
flestar aðrar. Það er vandi þessara
greina, sem stjórnvöld þurfa sér-
staklega að taka til athugunar um
þessar mundir. Fyrirtæki í þess-
um iðngreinum hafa lengi öðrum
fremur búið við ófullnægjandi
rekstrarlánafyrirgreiðslu, og er þá
vægt til orða tekið. Lausafjár-
staða þeirra er því slæm, og
minnkandi eftirspurn eftir fram-
leiðslu þeirra og þjónustu, hvort
heldur sá eftirspurnarsamdráttur
reynist tímabundinn eða í sumum
tilvikum varanlegri, s.s. í nýsmíði
fiskiskipa eða í íbúðarhúsabygg-
ingum, á eftir að þyngja róðurinn
til muna enn. Þessum fyrirtækj-
um þurfa stjórnvöld að gefa kost á
að aðlagast breyttum aðstæðum.
Þannig þarf að gera þeim kleift að
endurskipuleggja fjármál sín, og
verða sjóðir og lánastofnanir að
líta með velvilja til óska fyrir-
tækjanna um raunverulega skuld-
breytingu vanskilaskulda og leng-
ingar á lánum. Jafnframt þarf að
útvega nýtt lánsfjármagn til að
gera upp ýmsar lausaskuldir, sem
fyrirtækin hafa safnað og hætt er
við að eigi enn eftir að aukast.
Þá er ákaflega brýnt að tryggja
fyrirtækjum í þessum iðngreinum
aðstoð til hagræðingar og vöru-
þróunar, enda leggi fyrirtækin
fram áætlanir í því efni. Ríkis-
stjórnin hefur leitast við að grípa
til nokkurra mildandi aðgerða
gagnvart almenningi, til þess að
reyna að draga úr sárasta sviðan-
um, sem efnahagsaðgerðirnar
vissulega valda launþegum nú um
sinn. Efnahagsþróun síðustu ára,
og raunar einnig óbeint aðgerðir
ríkisstjórnarinnar, hefur á svipað-
an hátt skapað fyrirtækjum í
iðngreinum innan vébanda Lands-
sambands iðnaðarmanna nokkra
erfiðleika, sem þau eiga skýlausa
kröfu til, að þeim sé gert unnt að
yfirstíga. Á þessu Iðnþingi munu
fulltrúar einstakra greina innan
Landssambandsins lýsa ástandi
og horfum í iðngreinum sínum, og
benda á leiðir til úrbóta. Ég er
þess fullviss, að ýmsir þeirra muni
hreyfa svipuðum efnisatriðum og
ég var hér að reifa lauslega. Eitt
er þó yfir allan vafa hafið, og það
er, að verði ekkert gert til að auð-
velda þessum fyrirtækjum nauð-
synlega aðlögun munu atvinnu-
leysi bætast við þá efnahagslegu
óáran, sem hrjáð hefur íslendinga
að undanförnu.
Verður eitthvaö
gert?
En eru einhver teikn á lofti, sem
benda til þess, að stjórnvöld hygg-
ist auðvelda fyrirtækjum innan
vébanda Landssambandsins nauð-
synlega aðlögun? Hvað með aukna
möguleika fyrirtækja í byggingar-
og verktakaiðnaði og málm- og
skipasmíðaiðnaði á fyrirgreiðslu
til vöruþróunar, hagræðingar og
almennrar endurskipulagningar?
Því miður sést þess harla lítill
vottur, að hér eigi að taka til
hendi. Skal þessi staðhæfing mín
skýrð nokkru nánar.
Það fjárlagafrumvarp, sem nú
hefur verið lagt fram á Alþingi
fyrir árið 1984, ber með sér nokkra
viðleitni til þess að takmarka
ríkisútgjöld. Er það vel, en þó er
ekki hér allt sem sýnist. Af hálfu
Landssambands iðnaðarmanna
hefur löngum verið á það bent, að
vöxtur og viðgangur atvinnuvega
landsmanna megi ekki grundvall-
ast á framlögum til þeirra á fjár-
lögum. íslenskur atvinnurekstur
megi ekki eiga allt sitt undir ölm-
usugjöfum fjárveitingarvaldsins.
Ýmis starfsemi, sem tengist at-
vinnulífinu, sé þó þess eðlis, að
fyllilega sé réttlætanlegt og raun-
ar nauðsynlegt, að sé fjármögnuð
að einhverju leyti eða jafnvel öllu
af hálfu hins opinbera. Alkunna
er, að fjárveitingum samkvæmt
fjárlögum hefur verið mjög mis-
skipt milli framleiðsluatvinnuveg-
anna þriggja, þ.e. iðnaðar, land-
búnaðar og sjávarútvegs. Þannig
hafa íslensk iðnfyrirtæki sjálf
orðið að fjármagna ýmsa kostnað-
arliði, sem landbúnaðurinn og
sjávarútvegurinn hafa getað sótt
fé fyrir beint í ríkiskassann með
stoð í fjárlögum.
Landssamband iðnaðarmanna
hefur lengi krafist þess, að mis-
munun milli atvinnuveganna að
því er lýtur að fjárveitingum til
þeirra á fjálögum, verði hið fyrsta
eytt. Skýra stefnu beri að marka
viðvíkjandi því, hvað ríkisvaldið
skuli taka þátt I að kosta, og hvað
þar skuli ógert látið. I þeim efnum
skuli eitt yfir alla atvinnuvegi
ganga. Hingað til hefur lítið sem
ekkert þokast varðandi þessar
réttlætiskröfur Landssambands-
ins. Fjárveitingavaldið, þ.e. hátt-
virtir alþingismenn, hafa gjarnan
til þess vísað, að útgjaldaliðirnir í
fjárlögum til landbúnaðar og
sjávarútvegs væru nánast allir
bundnir í öðrum lögum. Það væri
því ekki á færi fjárveitingavalds-
ins, sem þó auðvitað setti þessa
lagabálka alla á sínum tíma, að
jafna þennan aðstöðumun nema
þá að litlu leyti. Ef litið er á fjár-
lagafrumvarpið fyrir árið 1984,
virðist flest benda til þess, að fjár-
veitingarvaldið ætli að halda sig
við sama heygarðshornið. Sem
hlutfall af fjárlagafrumvarpinu
eru framlög til landbúnaðar
1,46%, framlög til sjávarútvegs
1,07%, en til iðnaðar aðeins 0,34%.
Fyrirhuguð framlög á árinu
1981 til landbúnaðar eru þannig
milli fjórum og fimm sinnum
hærri heldur en til iðnaðar, og
ætluð framlög til sjávarútvegs
þrisvar sinnum hærri. Þessar
fjárveitingar skipta sjálfsagt ekki
sköpum um viðgang atvinnuveg-
anna. Þær sýna hins vegar í
hnotskurn þann hug, er menn bera
í brjósti til iðnaðarins, sem einn
veitir a.m.k. 5.000 fleiri starfs-
mönnum atvinnu en landbúnaður
og sjásvarútvegur samanlagt, og
sem óumdeilanlega verður öðrum
atvinnuvegum fremur að taka við
því fólki, sem út á vinnumarkað-
inn leitar á komandi árum.
Iðnrekstrarsjóður
En athugum nú aðeins viðbár-
una alþekktu, að útgjaldaliðir
fjárlaga séu ákveðnir í almennum
lögum, og þeim sé lítt unnt að
breyta. Hvernig skyldi þetta halda
í fjárlagafrumvarpi fyrir næsta
ár? Það er hárrétt, að iðnaðurinn
hefur hingað til átt fá lagaákvæði
að bakhjarli, sem mælt hafa ótví-
rætt fyrir um, að ríkissjóður skuli
inna af hendi ákveðin framlög til
tiltekinna málefna iðnaðarins.
Vorið 1980 gerðist þó það, að sam-
þykkt voru ný lög um Iðnrekstrar-
sjóð. Segir þar m.a., að árleg
framlög ríkissjóðs til sjóðsins
skuli á árunum 1982 til 1985 vera
0,6% af vinnsluvirði iðnaðar und-
anfarið ár. Ef farið væri eftir lag-
anna bókstaf, ættu framlög til
Iðnrekstrarsjóðs á árinu 184 að