Morgunblaðið - 24.11.1983, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1983
Böðullinn
atvinnulaus
>
í
Bretlandi
Hinn 13. júlí síðastliðinn fór fram atkvæðagreiðsla í neðri
málstofu breska þingsins um það, hvort lögleiða skyldi
dauðarefsingu á nýjan leik í Bretlandi, og var dauðarefsingu
hafnað með litlum atkvæðamun. Frá því að dauðarefsing fyrir
morð að yfirlögðu ráði var afnumin með lögum árið 1965 í
Bretlandi, hefur spurningin um það, hvort hún skyldi lögleidd
á ný verið að skjóta upp koliinum öðru hverju í breska
þinginu. Umræður um þessi mál hafa jafnan vakið athygli
langt út fyrir landsteina Bretlands, þar sem raunverulega er
um siðræn grundvallarsjónarmið að ræða. A Vesturlöndum
skiptast menn mjög í tvo hópa í afstöðu sinni til þeirra
fjölmörgu siðgæðislegu spurninga, sem tengjast slíku lífláti í
nafni þjóðarinnar í refsingarskyni gegn einstökum misindis-
mönnum samfélagsins.
Skipting Evrópu með tilliti til dauðarefsingar.
Aldrei höfðu jafn háværar, al-
mennar umræður og deilur átt
sér stað í Bretlandi um réttmæti
dauðarefsingar fyrir morð og
hermdarverk eins og síðustu vik-
urnar fyrir þessa atkvæðagreiðslu
í neðri deildinni — aldrei áður
höfðu hinar tvær andstæðu fylk-
ingar í þessu máli brynjað sig jafn
rækilega, hvor um sig með rök-
semdum með og móti dauðarefs-
ingu, með upplýsingum um ein-
staka þætti, sem að þessum mál-
um lúta, með fjöldafundum mál-
stað sínum til framdráttar og
skoðanakönnunum meðal almenn-
ings. í afstöðu sinni til lögleið-
ingar dauðarefsingar fyrir morð í
Bretlandi á ný riðluðust pólitískar
fylkingar og hefðbundinn flokks-
agi gufaði upp um sinn. Nokkrir
breskir þingmenn flugu heim í
skyndi frá ráðstefnu í Tókýó, til
þess að vera til staðar í breska
þinginu, þegar atkvæðagreiðslan
færi fram, þótt þingflokkarnir
hefðu alls ekki lagt þingmönnum
sínum neinar kvaðir á herðar í
sambandi við atkvæðagreiðsluna í
þessu máli. En þar sem fyrirfram
var vitað, að mjög yrði mjótt á
mununum, vildi enginn þingmað-
ur verða fyrir þeim ásökunum síð-
ar, að hann hefði látið sig vanta
við atkvæðagreiðsluna um þetta
brennandi deilumál hinna al-
mennu bresku kjósenda. Tveir
þingmenn létu meira að segja fara
fram gaumgæfilegar skoðana-
kannanir í kjördæmum sínum um
álit kjósenda í þessu máli, þótt
ekki væri nema tæplega einn og
hálfur mánuður liðinn frá bresku
þingkosningunum, þar sem lög-
leiðing dauðarefsingar fyrir morð
og hermdarverk var einmitt eitt
þeirra mála, sem efst var á baugi í
kosningabaráttunni.
En á þeim fáu vikum, er liðu frá
sigri breska íhaldsflokksins undir
forystu Margaret Thatchers í
þingkosningunum 5. júní sl. og
fram undir atkvæðagreiðsluna í
þinginu 13. júlí, fengu kjósendur
íhaldsflokksins að heyra alveg
nýja og heldur óvænta tóna frá
flokksforystunni, sem óneitanlega
komu þeim á óvart. Frá Downing
Street 10 tóku að berast yfirlýs-
ingar og tilkynningar, sem báru til
baka fullyrðingar um stuðning
flokksforystunnar við lagafrum-
varpið um lögleiðingu dauðarefs-
ingar í Bretlandi. Svo mátti virð-
ast sem breska ríkisstjórnin væri
ekkert allt of hrifin af kosninga-
loforði sínu um að láta gera gálg-
ann kláran til brúks á ný. Þá
vaknaði spurningin um það, hvers
vegna neðri málstofan ætti endi-
lega að greiða atkvæði um þetta
viðkvæma mál með svo tiltölulega
stuttum fyrirvara. Tímaskorti var
borið við: þetta þrúgandi mál yrði
að taka á dagskrá og hljóta af-
greiðslu áður en sumarleyfi þing-
manna hæfust hinn 15. júlí.
Skiptar skoóanir
Ýmsir skoðanahópar og stétta-
samtök reyndust óspör á viljayfir-
lýsingar um málið, jafnt þeir sem
voru fylgjandi því að dauðarefsing
yrði lögleidd að nýju fyrir alvar-
legustu glæpi og eins þeir, sem eru
eindregið á móti dauðarefsingu.
Margt af því, sem þá var látið í
ljós, kom mönnum mjög á óvart.
Ýfirlýsing samtaka brezkra lög-
reglumanna um, að þeir væru ein-
róma fylgjandi lögleiðingu dauða-
refsingar fyrir morð og hermdar-
verk, var þó engum neitt nýnæmi.
En þegar yfirfangelsisverðir
breskra fangelsa lýstu því yfir
einum rómi, að þeir væru í sjálfu
sér ekki andvígir aftökum í gálga,
ef þær aftökur færu aðeins fram
langt utan veggja fangelsanna, þá
þótti mönnum skörin tekin að fær-
ast upp á bekkinn, og þó alveg sér-
staklega breska innanríkisráð-
herranum, Leon Brittan, sem
þessari yfirlýsingu forstöðumanna
fangelsanna var fyrst og fremst
beint til.
Á Norður-frlandi greiddu þing-
menn Ulster-þingsins atkvæði um
vilja sinn í þessu máli. Allir kaþ-
ólskir þingmenn voru fjarverandi
í samræmi við yfirlýsta stefnu
kaþólsku kirkjunnar gegn dauða-
refsingu; mótmælendur voru því
einir um hituna i þessari atkvæða-
greiðslu um vilja þingsins og sam-
þykktu svo með 35 atkvæðum gegn
11, að þeir væru fylgjandi lögleið-
ingu dauðarefsingar í Bretlandi.
Sú niðurstaða kom víst fáum á
óvart, sem fylgst hafa með þróun
mála á Norður-írlandi undanfarin
ár.
Hitt kom þeim mun meir á
óvart, að yfirmenn norður-írsku
lögreglunnar, Royal Ulster Con-
stabulary, hreyfðu engum mót-
mælum, þegar Ulster-ráðherrann
James Prior vitnaði til eindreg-
innar andúðar norður-írsku lög-
reglunnar á dauðarefsingu og
rökstuddi þessa afstöðu lögregl-
unnar með því að menn óttuðust
nýja og öflugri öldu hryðjuverka í
landinu, ef dauðarefsing yrði tekin
upp að nýju við morði og hermdar-
verkum.
Þá vakti það ekki síður furðu í
Englandi, að frú Thatcher skyldi
leyfa James Prior, sem ekki er tal-
inn njóta neinna sérlegra vin-
sælda sem ráðherra málefna
Norður-írlands, að birta aðvaran-
ir sínar gegn dauðadómum á
Norður-írlandi opinberlega, það
er að segja í opnu bréfi til kjós-
enda sinna.
Öflug andstarta
Skömmu áður en hin örlagaríka
atkvæðagreiðsla í breska þinginu
átti sér stað, barst bresku stjórn-
inni orðsending frá forseta Evr-
ópuþingsins í Strasbourg, þar sem
hann varaði við þeim áhrifum,
sem lögleiðing dauðarefsingar
fyrir morð og hermdarverk í
Bretlandi hefði á álit Breta er-
lendis í sambandi við baráttu
vestrænna ríkja fyrir auknum
mannréttindum víða um heim, og
þá ekki síst í ríkjum Austur-
Evrópu. Það hefði raunar einnig
orðið svolítið neyðarlegt fyrir
Breta, eftir að fyrstu dauðadóm-
unum samkvæmt nýju lögunum
hefði verið fullnægt, að London er
aðsetur hinna alþjóðlegu samtaka
til hjálpar föngum um allan heim,
Amnesty International, og hefði
um leið orðið raunverulegur
starfsvettvangur fangahjálpar-
innar til aðstoðar við dauða-
dæmda breska fanga.
Við nánari íhugun mun frú
Margaret Thatcher forsætisráð-
herra heldur ekki hafa þótt það
beinlínis álitlegur vegsauki sér til
handa, ef dauðarefsing hefði aftur
verið lögleidd í landinu í stjórnar-
tíð hennar. Frú Thatcher nýtur nú
víða um lönd þess álits að vera
talin einn merkasti stjórnmála-
skörungur Evrópu hin síðari árin,
á sama tíma og flestir aðrir helstu
leiðtogar Vestur-Evrópu fá frem-
ur en hitt orð fyrir að reynast
reikulir í stefnu sinni og oftast
heldur úrræðalitlir andspænis
margháttuðum pólitískum vanda-
málum sinna ríkja. Ekki gekk
breski forsætisráðherrann þess
heldur dulin, að lávarðarnir í efri
deild breska þingsins hefðu í
lengstu lög þybbast við að leggja
blessun sína yfir þetta frumvarp.
í atkvæðagreiðslunni var það
framar öðru afstaða hins fjöl-
menna hóps nýkjörinna þing-
manna íhaldsflokksins, 101 tals-
ins, sem úrslitum réði. En alveg
fram á síðustu stundu ríkti full-
komin óvissa um það, hvernig at-
kvæði um það bil helmings þess-
ara nýkjörnu þingmanna myndu
falla. Jafnvel einn helsti gagnrýn-
andi stjórnarstefnu frú Thatchers,
fyrrverandi utanríkisráðherra,
Pym, sem ekki hafði á árum áður
greitt frumvarpi um lögleiðingu
dauðarefsingar sitt atkvæði eins
og ráðherrarnir tveir, James Prior
og Leon Brittan, var sagður á báð-
um áttum í þetta sinn.
Dauðarefsing ekki
með öllu afnumin
í öllu því fjaðrafoki og öllum
þeim áköfu umræðum, sem að
undanförnu hafa farið fram í
Bretlandi um það, hvort böðullinn
skyldi fá að hefjast handa á nýjan
leik eða ekki, virðist eitt mikils-
vert atriði hafa farið meira eða
minna fyrir ofan garð og neðan:
Sú staðreynd, að dauðarefsing hef-
ur aldrei verið afnumin að fullu í
Bretlandi; strangt til tekið var því
ekki hægt að tala um að innleiða
hana á nýjan leik. Hinum smá-
vaxna, silfurhærða breska þing-
manni, Sidney Silverman, tókst
árið 1965 einungis að fá dauða-
refsingu fyrir morð numda úr
gildi. Líflátsdómur vofir ennþá yf-
ir þeim, sem fremur föðurlands-
svik, gerist sekur um sjórán, svo
og fyrir að kveikja í skipum The
Royal Navy. Fræðilega séð hefði
því hinn alræmdi njósnari, An-
thony Blunt, getað endað líf sitt í
gálganum, ef málinu á hendur
honum hefði verið haldið til
streitu. í kringum 1970 var laga-
greininni um líflát fyrir íkveikjur
á breska herskipaflotanum breytt
í mildara form. En sá, sem gerist
svo djarfur að fara um borð í
breskan tundurduflaslæðara og
sigla af stað, svona öllum á óvart,
sá hinn sami má enn þann dag í
dag búast við að enda líf sitt i
hæsta gálga Bretlands. Hins vegar
yrði það þá ekki lengur hinn
gamli, þrautþjálfaði meistaraböð
ull Bretlands, Albert Pierrepoint,
sem hagræddi snörunni um háls
hins brotlega. í athyglisverðum
æviminningum sínum, „Execu-
tioner: Pierrepoint", sem út komu
árið 1974, segist þessi fyrrverandi
böðull líta núna öðrum og raun-
særri augum á þau 25 ár sem hann
vann við aftöku afbrotamanna í
breskum gálgum. „Ég hef komist
að þeirri niðurstöðu," skrifar
Pierrepoint, „að líflát sé tilgangs-
laus refsing. Svo er látið heita, að
dauðarefsingin eigi að vekia ótta
og sé öðrum til varnaðar. A þetta
get ég ekki fallist. Þá byrði ætti
ekki að leggja á neinn," segir Al-
bert Pierrepoint núna, „að þurfa
að deyða annan mann í refs-
ingarskyni. Hvaða maður myndi
svo sem vilja láta son sinn verða
böðul?“
Árið 1955 var ensk kona tekin af
lífi í gálganum í síðasta sinn. Nafn
hennar var Ruth Ellis. Níu árum
síðar var síðustu líflátsdómum
fullnægt í Bretlandi — það voru
Peter Allen og Gwyne Evans, sem
létu þar líf sín. Árið 1965 var
dauðarefsing fyrir morð svo num-
in úr gildi í refsilöggjöf Bretlands.
Eins og til að réttlæta það skref
fékk maður nokkur, Timothy
Evans að nafni, skömmu síðar
uppreisn æru, en hann hafði verið
borinn röngum sakargiftum,
dæmdur til lífláts og hengdur. Mál
hans hafði verið tekið fyrir á nýj-
an leik, og hafði þá sannast, að
vitnisburðurinn gegn honum, sem
leitt hafði til dauðadómsins, hafði
ekki við nein rök að styðjast, og
var málið því dæmt ómerkt. Það
var þó ekki hlutaðeiganda til ýkja
mikillar hjálpar: Hann hafði verið
líflátinn 17 árum áður í nafni
réttvísinnar.
(K.H. Wocker)