Morgunblaðið - 24.11.1983, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1983
Hestar
Valdimar Kristinsson
• Á síðastliAnu sumri átti sér stað
mikil umræða um fjölda hrossa hér-
lcndis og bcitarmál. Hefur þessi um-
ræða einkennst af tilfínningum,
ágiskunum og jafnvel þrasi meira en
góðu hófí gegnir.
Á ársþingi LH, sem haldið var í
Borgarnesi síðast í október, hélt Eg-
ill Bjarnason erindi um þessi mál og
byggðist það á athugun sem hann og
Bjarni Guðmundsson, aðstoðarmað-
ur landbúnaðarráðherra, hafa gert á
síðustu vikum. Umsjónarmaður
„Hesta“ fór þess á leit við Egil að fá
þetta erindi til birtingar í Morgun-
blaðinu og fer það hér á eftir örlítið
stytt.
Hrossafjöldi og
dreifing þeirra
Þær heimildir sem fyrir liggja
um hrossaeign okkar er fyrst og
fremst að finna í forðagæslu-
skýrslum svo og hagskýrslum.
Hross voru mjög mörg hér á landi
á þessari öld allt fram yfir seinni
heimsstyrjöldina. Flest voru
hrossin talin árið 1943, 61.876.
Eftir það tók þeim að fækka og
árið 1963 urðu þau fæst 29.536.
Síðan hefur hrossunum aftur
fjölgað. Árið 1970 eru þau 33.472,
fjölgar um tæplega 10% árið 1971.
Eftir það fjölgar þeim um 6—7 af
hundraði árlega til ársins 1976.
Frá og með því ári fjölgar þeim
um tæplega 3% og sl. tvö ár nem-
ur fjölgun þeirra 1,2% á ári og
haustið 1982 eru sett á vetur
53.649 hross eða ca. 20 þúsund
fleiri en haustið 1970. Hrossa-
fjölgunin er mjög misjöfn milli
landshluta. Ef athugað er hvernig
sú þróun hefur verið sl. 6 ár, þ.e.
1977—1982, kemur fram að hross-
unum hefur fjölgað meira að til-
tölu en sauðfé og nautgripum.
Samtals hefur hrossunum fjölg-
að um 4.122 þessi sl. 6 ár eða
11,0% á meðan sauðfé fækkar um
16,6% en nautgripum fjölgar um
2,8%.
Fjölgun hrossanna hefur orðið
hlutfallslega mest í og út frá þétt-
býlisstöðunum, einkum á Reykja-
nessvæðinu og Norðurlandi eystra.
Athygli vekur, að á Norðurlandi
vestra og á Suðurlandi, sem eru
hin gamalgrónu hrossahéruð, hef-
ur tiltölulega lítil fjölgun orðið á
hrossum. Skipting, þ.e. hlutfall
miili hesta, hryssa, tryppa og fol-
alda hefur ekki tekið miklum
breytingum á undanförnum árum.
Haustið 1982 eru hestar 4.v.o.e.
rúmlega 19 þúsund eða 36%
af heildarstofninum. „Hryssur"
4.v.o.e. eru einnig rúmlega 19 þús-
und eða sama hlutfallstala 36%.
Tryppi eru tæplega 11 þúsund eða
20% og folöld 4.300 eða 8%. Hlut-
ur ungviðisins var að sjálfsögðu
meiri á þeim árum sem fjölgun
hrossanna var mest, en 1982 hefur
sótt í það horf sem var um 1970.
Sé tölu sláturfolalda bætt við
ásettan fjölda folalda haustin 1978
og 1982 hafa að jafnaði verið 50
folöld að hausti eftir hverjar 100
hryssur.
Ef hrossaeignin er flokkuð eftir
búsetu eigenda kemur fram að í
þéttbýli eru rúmlega 13 þúsund
hross eða 25% af stofninum. Á
býlum þar sem bústofninn er ein-
göngu hross eru þau rúmlega 3
þúsund eða 6% af stofninum og á
býlum bænda, þar sem einnig er
annar búrekstur, eru hrossin
rúmlega 37 þúsund eða 69% af
heildarstofninum.
Dreifing hrossanna er mjög
mismunandi eftir byggðum.
Flokka má byggðirnar í þrennt
eftir hrossaeigninni. í fyrsta
flokki koma stóðsveitirnar en þar
er meðal hrossaeignin 19—22
hross og 2—8% búanna eiga engin
hross. I öðru lagi eru það hross-
margar sveitir þar sem meðal
hrossaeignin er 11 — 16 hross og
3—12% býlanna eru án hrossa. I
þriðja lagi eru það hrossafáar
sveitir þar sem hrossaeign er
1—10 hross og 12—77% búanna
eru án hrossa. í fyrsta flokki eru:
Rangárvallasýsla, Austur-Húna-
vatnssýsla og Skagafjarðarsýsla. I
öðrum flokki eru: Vestur-Húna-
Hinir ýmsu hlutar landsins eru annaðhvort of- eða vannýttir en með aukinni beitarstjórn má fá betri og jafnari nýtingu beitilandsins.
íslenski hrossastofninn þolir
fækkun sem nemur að minnsta
kosti tíu þúsund hrossum
— auka þarf beitarstjórnun, framræslu heima-
landa og áburðarnotkun, segir í erindi Egils
Bjarnasonar sem hann flutti á ársþingi LH
Egill Bjarnason
vatnssýsla, Borgarfjarðarsýsla,
Mýrasýsla og Árnessýsla. I þriðja
flokki eru: Snæfellsnessýsla,
Strandasýsla, Eyjafjarðarsýsla,
Vestur-Skaftafellssýsla, o.fl. Af
þessu má sjá, að hrossaeign
bænda er bundin við tiltölulega
fáar sveitir og fáa eigendur með
mörg hross.
Tvennskonar markaður
lífhrossa
Hér að framan hefur verið gerð
grein fyrir hrossaeigninni.
Ég hefi talið það nauðsynlegt til
þess að fá raunhæfa mynd af
henni og geta metið hverjir eru í
reynd að eigast við þegar menn
leiða saman hesta sína í umræð-
um um hana. Ég mun nú nokkuð
ræða um þá markaði sem eru til
staðar. Því máli geri ég þó engin
tæmandi skil, þar sem ég tel að
kjötmarkaður og umræður um
hann eigi lítt erindi inn á þetta
þing. Því mun ég hér eingöngu
ræða um markað fyrir lífhross og
hvernig mér virðist hann horfa
við. Þar er um tvenns konar mark-
að að ræða. Þ.e. annars vegar
markað erlendis og hins vegar
innanlandsmarkað. Sala á hross-
um héðan af landi til útlanda
hófst um 1880. Hún hefur verið
nokkuð sveiflukennd, en frá árinu
1973 hefur salan dregist saman.
Seld hafa verið 300—500 hross á
ári, en þó nokkru færri hin síðari
ár. Þrjú sl. ár hefur þessi útflutn-
ingur verið 234 hross að meðaltali
á ári. Það sem af er þessu ári er
búið að flytja út allt að 250 hross
(204 í ágústlok).
Þess er áður getið, að tala
hrossa í þéttbýli sé rúmlega 13.217
hross. Þar af eru hestar 4v.o.e.
8.719 og hryssur 4.v.o.e. eru 2.507
eða samtals 11.223 hross f þessum
aldursflokki. Nokkuð mun mis-
jafnt, hve lengi einstakir hestar
eru í notkun í þéttbýlinu. Ef
reiknað er með 7 ára notkunar-
tíma er árleg viðhaldsþörf um
1.250 hestar 4.v.o.e. og 360 hryssur
í sama aldursflokki eða samtals
1.610 hross.
Uppeidi hrossa í þéttbýlinu er
nokkurt. Hausið 1982 voru sett þar
á 1.455 tryppi og 536 folöld. Þetta
uppeldi svarar til eins þriðja hluta
þess markaðar, sem ætla má að sé
árlega fyrir lífhross í þéttbýlinu.
Þannig að eftir stendur markaður
fyrir um 1.100 hross árléga, miðað
við lítt breytta hrossatölu milli
ára. Til þess að fullnægja þessum
markaði má ætla að þurfi að vera
8 hross á fyrsta — fjórða vetri á
bak við hvert eitt markaðshæft
hross 4.v.o.e. Samtals þarf því
8.800 hross til þess að standa á
bak við þennan markað.
Ef reiknað er með útflutningi á
250 hrossum árlega, þarf 2.000
hross í uppeldi til þess að tryggja
þennan útflutning, ef byggt er á
sömu forsendum og gert er varð-
andi innlenda lífhrossamarkað-
inn. Samtals þarf því 10.800 hross
í uppeldi til þess að standa á bak
við lífhrossamarkaðinn innan-
lands og utan. Á komandi árum
má gera ráð fyrir nokkurri aukn-
ingu í hrossaeign þéttbýlisbúa,
þótt sú aukning verði trúlega mun
Alls
Hrossaeign í þéttbýli Hjá bændum, 13.200
brúkunarhross 9.000
í uppeldi v/lífhrossasölu 10.800
í uppeldi v/brúkunarhrossa Hryssustofn v/uppeldis 2.400
markaðshrossa Hryssustofn v/uppeldis 5.400
brúkunarhrossa í uppeldi til viðhalds 1.000
hryssustofni (5.400) í uppeldi til viðhalds 1.080
hryssustofni (1.000) 270 43.150
hægari en verið hefur sl. 5—10 ár.
Jafnframt má gera ráð fyrir aukn-
um áhrifum af ræktunarstarfi á
Afsláttarhross í þéttbýli
Affoll af uppeldi v/lífhrossasölu
Önnur afsláttarhross
sviði reiðhestaræktunarinnar á
komandi árum, ef miðað er við þá
þróun, sem verið hefur í ræktun-
inni á undanförnum árum. Því má
ætla, að á næstu árum þurfi færri
hross í uppeldi á bak við hvert
markaðshæft lífhross, og þannig
verði hægt að mæta auknum líf-
hrossamarkaði í þéttbýlinu, sem
leiðir af fjölgun hrossa þar.
Þess er áður getið, að samtals
eru rúmlega 37 þúsund hross á
þeim býlum, þar sem hefðbundinn
búrekstur er. Með hliðsjón af þeim
upplýsingum, sem liggja fyrir, má
draga þá ályktun, að 3 brúkun-
arhross að meðaltali á hvert býli,
þar sem hrossaeign er til staðar,
sé hæfileg þörf fyrir slík hross,
eða samtals um 9.000 hross 4.v.o.e.
Ef gert er ráð fyrir 15 ára notk-
unartíma þessara hrossa, er við-
haldsþörf stofnsins 600 hross á
ári, eða samtais í uppeldi vegna
brúkunarhrossa 2.400 hross á
1.—4. vetri. Til framleiðslu á 600
folöldum af þessu tilefni má áætla
að þurfi um 1000 hryssur og til
viðhalds á þeim um 270 hross í
uppeldi. Alls eru þessi hross þá
12.670 talsins.
Samkvæmt framanrituðu gæti
hrossaeignin verið þannig að
stærð og samsetningu:
1. tafla. Áætluð hæfíleg stærð og
samsetning íslenska hrossastofnsins
með hliðsjón af lífhrossamarkaöi.
Hestar Hryssur Tryppi Folöld
4.v.o.e. 4.v.o.e.
8.700 2.500 1.500 500
4.900 4.100 0 0
8.100 2.700
1.800 600
5.400
1.000 810 270
200 70
13.600 13.000 12.410 4.140
31,5% 30,0% 29,0% 9,5%
Jafnhliða þessari hrossaeign
félli til kjöt af fullorðnum hross-
um sem hér segir:
Tonn
1610 x 0,170 = 274
1350 x 0,170 = 230
920 x 0,170 = 156
660
Hæfílegur fjöldi rúmlega
40 þús. hross
Samkvæmt framanrituðu kem-
ur fram, að heildarhrossatalan
þurfi að vera rúmlega 43 þúsund
hross til þess að tryggja lífhrossa-
markaðinn innanlands og utan,
svo og þörf fyrir brúkunarhross.
Er þá gert ráð fyrir að hryssu-
stofninn hjá bændum sé 10.500
hryssur. Gera verður ráð fyrir að
meginhluti þessa hryssustofns sé,
eða verði taminn á komandi árum,
vegna þess að hann er önnur aðal-
undirstaðan undir reiðhestarækt-
inni. Þessi hryssustofn getur að
hluta til gegnt tvíþættu hlutverki,
þ.e. framleitt folöld til uppeldis á
lífhrossamarkaðinn og verið brúk-
unarhross á einstökum býlum.
Kæmi þá sá hluti hryssustofnsins
sem aukin tala brúkunarhrossa, ef
þeirra aukningar er þörf, eða þá
til fækkunar á heildarstofninum,
ef raunhæft er að gera ráð fyrir
þessu tvíþætta hlutverki. Hér er
því stöðvast við töluna 40—43 þús-
und hross sem hæfilega hrossa-
eign byggða á framangreindum
forsendum.