Morgunblaðið - 24.11.1983, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1983
Heimur firamliðinna
Bókmenntír
Ævar R. Kvaran
Gudmundur Kristinsson:
Heimur framliðinna,
Arnesútgifan,
Selfossi, 1983.
Skömmu eftir lát Einars H.
Kvarans, skálds, 1938, átti sá sem
þessari línur hripar rabb við einn
af góðvinum hins látna skálds og
meðal annars barst í tal hvers
vegna Einar hefði aldrei skrifað
æviminningar sínar. Vinur skálds-
ins sagðist eitt sinn einmitt hafa
fært þetta í tal við það. Þá svaraði
Einar Kvaran því, að hann hefði
lesið hinar frægu endurminningar
sænska læknisins og rithöfundar-
ins Axels Munthes og þótt það svo
dýrlegar bókmenntir, að hann
vildi ekki varpa skugga á þá
ánægju sína með því að fara að
rekja eigin æviminningar, sem
aldrei gætu staðist samanburð við
minningar hins sænska rithöfund-
ar.
Ef dæma má eftir þeim aragrúa,
sem út hefur komið af slíkum
æviminningum íslendinga, láta
þeir ekki vel skrifaðar bækur ann-
arra hindra sig að neinu leyti í að
segja frá sjálfum sér og eru það
æði misjafnar bókmenntir, bæði
að stíl og efni. Sumir skrifa sjálfir
bækur sínar og tekst mjög mis-
jafnlega, eins og eðlilegt er. Aðrir
fela góðum rithöfundum að skrifa
fyrir sig og verða það að sjálf-
sögðu miklu betri bækur og sumar
jafnvel frábærar.
Aðrar eru svo efnisrýrar og
hversdagslegar, að maður furðar
sig á því hverjum muni ætlað að
njóta þess að lesa þær.
Meðal slíkra bóka má telja at-
hyglisverðar bækur um ævi og
störf sálrænna íslendinga og
miðla. Þær eru að því leyti áhuga-
verðari, að þær segja frá sjaldgæf-
um og óvenjulegum hæfileikum og
beitingu þeirra til heilla fyrir
aðra. Bækur um dulræn efni eru
mikið lesnar á íslandi og hafa
ýmsir útgefendur orðið við mikilli
eftirspurn um slíkar bækur með
því að láta þýða þær úr öðrum
málum eftir erlenda höfunda.
Bók sú, sem hér verður aðallega
minnzt á, er þó alíslenzk, skrifuð
af íslenzkum manni um íslenzka
konu. Það er bókin Heimur fram-
liðinna eftir Guðmund Kristins-
son á Selfossi, sem er skrifuð í
tilefni af 43 ára miðilsþjónustu
Bjargar S. Ólafsdóttur í Reykja-
vík. Bók þessi er vel skrifuð og er
sá sem þetta hripar sammála séra
Jóni Thorarensen um það, að hún
skipi góðan sess meðal íslenzkra
bóka um dulræn efni. Guðmundur
Kristinsson hefur unnið gott verk
með því að skrifa þessa bók, því
ekki er líklegt að Björg hefði ráð-
izt í það sjálf, enda komin á átt-
ræðisaldur. En miðilshæfileikar
eru það sjaldgæfir meðal okkar,
eins og annarra þjóða, að gott er
að eiga góðar bækur um það efni,
hver sem afstaða manna kann að
vera gagnvart slíkum hæfileikum.
Guðmundur mun hafa kynnzt
Björgu og hæfileikum hennar í
heimabæ sínum á Selfossi, því þar
hefur hún starfað talsvert sem
miðill samkvæmt óskum áhuga-
fólks þar um sálræn málefni. Bók
hans hefst á ferðasögu, sem er
öðrum frásögnum um slík efni ólík
að því leyti, að þeim hjónum tókst
að fá Björgu miðil til þess að taka
þátt í ferðalagi þessu, sem var á
vegum Útsýnar um ein sex lönd.
Ferðasagan er ágætlega skrifuð,
en það sem gefur henni sérstakan
blæ eru vitanlega frásagnir Bjarg-
ar af ýmsum sýnum sem fyrir
hana ber á sögufrægum stöðum.
Þótt frásagnir hennar séu að
sjálfsögðu ekki langt mál, gera
þær ferðasögu Guðmundar miklu
litríkari en ella hefði orðið. Því sá
er einn hæfileiki sálræns fólks, að
geta séð ljóslega fyrir sér atvik og
atburði, sem gerzt hafa fyrir óra-
löngu. Það sem gerzt hefur virðist
þannig með einhverjum hætti
geymast og vera aðgengilegt þeim
sem til þess hafa rétta hæfileika.
Þótt ekki standi til í þessari um-
sögn að fara að rökstyðja eitt eða
annað í þessum efnum, þá vil ég
benda efasemdamönnum á það, að
ýmislegu, sem sálrænt fólk tók
telur sig hafa séð úr fortíðinni,
hefur upphaflega verið hafnað af
fornleifafræðingum, en síðar kom-
ið fram við fornleifafundi að rétt
hefur reynzt.
Þótt frásagnir Bjargar í þessu
ferðalagi af ýmsu séu stuttar og
misjafnlega ítarlegar, þá minntu
þær undirritaðan vissulega á hin-
ar stórkostlegu sýnir Hafsteins
heitins Björnssonar miðils, sem
fyrir hann bar, þegar hann heim-
sótti Katakombur Rómaborgar í
fyrsta sinn, en sem betur fer er til
eftir hann löng og ítarleg frásögn
af þeim, þar sem hann lýsir í ein-
stökum atriðum árás rómverskra
hermanna á kristinn söfnuð, sem
þarna var í felum með guðsþjón-
ustur sínar.
Þótt ríkjandi hugmyndir okkar
um tímann kunni að henta okkur
hér á jörðinni, þá er löngu búið að
sýna okkur fram á að þær stand-
ast ekki vissar staðreyndir, eins og
til dæmis hæfileik sumra manna
til þess að geta séð fyrir sér það
sem ókomið er. í þeim efnum höf-
um við íslendingar einnig átt stór-
merkan miðil, sem Elínborg rit-
höfundur Lárusdóttir bjargaði frá
gleymsku með því að skrifa um
stórkostlega hæfiieika hans. Þessi
miðill var Kristín Kristjánsson,
sem bæði hafði hæfileika til þess
að sjá fram í tímann og einnig
atburði — oft stórslys — þegar
þeir voru að gerast. Þannig lýsti
hún nákvæmlega fyrir vitnum
heima í stofu sinni í Reykjavík,
hvernig franska rannsóknaskipið
Pourquoi Pas fórst við Mýrar,
löngu áður en af því bárust nokkr-
ar fréttir til höfuðstaðarins.
Á þetta er einungis minnzt hér
til þess að vara efasemdamenn við
því að vera of fljótir að hrista höf-
uðið, þegar þeir lesa þessa bók um
Björgu S. Ólafsdóttur.
Ég skil efasemdir um slíka dul-
arfulla hæfileika mjög vel, en vil
aðeins ráðleggja mönnum að
dæma ekki það, sem þeir hafa ekki
sjálfir rannsakað, hvort sem slíkir
fordómar stafa af trúarbrögðum
þeirra eða af öðrum ástæðum.
„Varúð skal höfð í nærveru sálar,"
var áminning skáldspekingsins
Einars Benediktssonar til okkar,
og væri okkur hollt að minnast
þess oftar en raun sýnir.
Spíritista vil ég vara við að gera
skoðanir sínar að trúarbrögðum
og afsala sér dómgreindinni. Þótt
til hafi verið sannir og merkir
miðlar, þá megum við ekki gleyma
því, að ósvífnir menn og sam-
viskulausir víða um heim færa sér
í gróðaskyni í nyt hina miklu þörf
manna fyrir andlega fæðu á tím-
um ríkjandi efnishyggju. Hér ber
því jafnan að sýna ýtrustu varúð.
Það er að starfa í anda forystu-
manna spíritismans á íslandi,
þeirra Einars H. Kvaran og Har-
alds Níelssonar.
Ég vil einnig ráðleggja lesend-
um að lesa þessa bók án fordóma,
án þess að afsala sér dómgreind-
inni. Mikill hluti hennar er lýsing
á lífinu eftir dauðann og kann
mönnum að finnasat misjafnt um
það. En ekki ætti það þó að geta
sært nokkurn mann, því almennt
einkenni þessara lýsinga ber með
sér birtu góðvildar og undirstrikar
mikilvægi kærleikans. Sérstaklega
ætti einhverjum að þykja forvitni-
legt það, sem haft er eftir tveim
látnum prestum, sem báðir störf-
uðu hér í höfuðborginni, því annar
þeirra varð sannfærður um líf að
þessu loknu en hinn ekki, nema að
menn risu úr gröfum sínum á
dómsdegi o.s.frv. Þessi menn eru
séra Kristinn Daníelsson og séra
Jóhann Þorkelsson, dómkirkju-
prestur, sem starfaði aðallega um
og eftir aldamótin, þótt hann næði
háaldraður að skíra þann, sem
þessar línur hripar áður en hann
hafði vistaskipti.
Miðilshæfileikar og aðrar sál-
rænar gáfur ganga mjög í ættir.
Dulargáfur sínar telur Björg S.
Ólafsdóttir sig hafa úr ætt móður-
afa síns, Sigmundar á Hrauni,
sem var skyggn og mjög dulrænn
og voru fleiri skyggnir í hans ætt.
Þá var móðir Bjargar einnig mjög
dulræn og mun fátt hafa komið
henni á óvart. Snemma tók að
bera á því að Björg sá ýmislegt,
sem aðrir sáu ekki og mun hún því
hafa erft þessa dulrænu hæfileika.
Margir hafa um ævina leitað til
Bjargar og hefur hún með hæfi-
leikum sínum getað hjálpað mörg-
um í raunum og sorg, því hún er
einlæg kona og góð manneskja.
Ég hygg að margir muni vilja
kynna sér efni þessarar bókar, því
hvort sem menn telja að lýsingar
hennar séu sannaðar eða ekki, er
efni hennar vissulega vert um-
hugsunar.
Betra gerist það varla
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Joe Jackson.
Kvikmyndatónlist úr myndinni
Mike’s Murder.
A&M/Steinar.
Segja má að tónlistarferill Joe
Jackson samanstandi af fjórum
„hit“-plötum og nokkrum litlum
sem flestar hafa komist inn á
vinsældalistann. Ekki svo
slæmt.
Fyrsta platan kom út vorið
1978 og heitir „Look Sharp". Góð
plata og dæmigerð fyrir þá tón-
list sem þá naut mestra vin-
sælda. Síðan komu „I’ the Man“,
„Beat Crasy“ og hin óviðjafnan-
lega „Jumpin’ Jive“. Á henni
spilar Joe gömul lög sem voru
vinsæl þegar faðir hans var upp
á sitt besta. En sú var aðeins
hliðarspor og Joe lofaði að næsta
plata yrði á sömu línu og fyrstu
þrjár. Ekki er hægt að segja að
pilturinn hafi staðið við orð sín.
„Day and Night“ kom út í fyrra
og ekki á hún mikið skylt tónlist-
arlega við áður útkomnar plötur.
Samt er hún án nokkurs efa
langbesta plata Joe. Tónlistin er
róleg, popp blandað djassi og
„reggae". Éftir að hafa heillast
af slíkum kostagrip, þá beið ég
spenntur eftir næstu plötu, sem
nú er komin út.
Þegar ég renndi augunum yfir
umslagið sá ég mér til sárra
vonbrigða að tónlistin var fyrir
kvikmynd. Samt átti ég erfitt
með að trúa því að Joe félli í þá
gryfju að senda frá sér sam-
hengislausa plötu, eftir „Day
and Night". Það henti ekki verri
mann en Mark Knofler. En það
er innihald umslagsins sem segir
til um gæðin og eftir að hafa
rennt plötunni í gegn, efaðist ég
ekki um gæði þessarar breið-
skífu. Hún gefur „DAN“ lítið eft-
ir. Tónlistin er jafn róleg og af-
slöppuð. Enginn að flýta sér,
engin streita.
Fyrsta lag plötunnar minnir á
„DAN“. Þéttur bassi vinnur með
einföldum trommuieik. Hljóm-
borðið spilar laglínuna og klingj-
andi píanóið setur punktinn yfir
i-ið, ásamt látlausum söng
drengsins. Hann er ekki tilþrifa-
mikill í söng sínum en röddin er
mjög aðlaðandi, þýð og tilfinn-
inganæm. „1-2-3 Go“ heitir
næsta lag. Takturinn er örlítið
hraðari en annað eins og áður,
bara gott. Söngurinn hefur feng-
ið á sig örlítið annan blæ og má
líkja honum við frekju-nöldur. f
þriðja laginu „Laundromat
Monday" hægir hann aftur ferð-
ina og nú leiðir hann örlítil
djass-áhrif. Fallegt og ljúft lag
með glimrandi píanóleik ásamt
smekklegri notkun víbrafóns
„memphis" er hrjúft, frekar
stíft. Hljómborðið er nú meira
notað og Joe sýnir getu sína sem
söngvari. „Moonlight" er rólegt
meiriháttar gott lag. Söngurinn
er í senn angurvær og þróttmik-
ill og píanóið slær með af
næmni. Fyrri hliðinni lýkur þar.
Góður vissi ég að hann væri en
við þessu bjóst ég ekki.
Fyrsta lag seinni hliðarinnar
er það lengsta sem Joe hefur
sent frá sér hingað til, ellefu
mínútur. Það heitir „Zemeo" og
er að mestu leyti hljóðfæraleik-
ur. f því nýtur Joe aðstoðar
blásturshljóðfæra og gefur það
laginu djassað yfirbragð. Ekki
reynir hann að draga úr þeim
áhrifum því allur annar undir-
leikur er mjög í anda djassins.
Það einkennist miklu fremur af
frjálsum hljóðfæraleik en fast-
mótaðri uppbyggingu. Blandan
er þó á þann eina hátt sem Joe
Jackson er lagið. Ekki má yfir-
gefa þetta lag án þess að minn-
ast á ásláttinn. Honum er bland-
að skemmtilega inn í og minnir á
gott Afríku-„reggae“.
„Breakdown" er næstsíðasta
lag plötunnar. Stöðugur „hi-hat“
og snögg bassatromma ganga
tilbreytingarlaust í gegnum lag-
ið, með er spilað draumkennt á
hljómborð eða slegið á klingj-
andi píanó. Einfalt, eins og sagt
er „allt í lagi“. Síðasta lagið er
hins vegar dálítið meira en allt í
lagi. Einfaldur hljómborðsleikur
gefur tóninn, en ferðinni ræður
frábær, einfaldur píanóleikur
Joes. „Moonlight Theme" heitir
það og rekur smiðshöggið á plöt-
una.
Með þessari plötu hefur Joe
Jackson, að mínu viti, gulltryggt
sig sem einn af þeim bestu.
Hvort heldur litið er á lagasmíð-
arnar, úrvinnslu þeirra eða
hljóðfæraleik. Með þessa vitn-
eskju ætti enginn að láta það
berast að hann hafi ekki að
minnsta kosti hlustað á „Mike’s
Murder“. Já, hvað þá á „Day and
Night".
FM/AM
... sem aðeins var stundarhlátur
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
ÞESS BERA MENN SÁR eftir
Ragnar Þorsteinsson, skáldsaga.
Útg. Hörpuútgáfan 1983.
Ragnar Þorsteinsson mun hafa
ritað allmargar skáldsögur, en
þetta er hin fyrsta hans sem ég
les, og fjallar um ást og örlög svo
að minna hefði nú mátt gagn gera.
Aðalpersónan Haraldur er dug-
legur ungur piltur frá Eystri-Vík,
sonur fátækrar ekkju. Hann á sér
bernskuvininn Karl sem er sonur
ríka kaupmannsins Hólmbergs og
vinkona þeirra er Svandís. Þau
léku sér saman í bernsku öll þrjú í
ást og eindrægni. Þegar sagan
hefst hefur Karl allt í einu söðlað
yfir: hann ber heiftarhug til Har-
aldar og það svo að hann lætur
ekkert tækifæri ónotað til að
kvelja hann og pína. Og hver er
ástæðan að baki þessara snöggu
umskipta? Elskar hann Dísu og
óttast að Haraldur hreppi hana?
Hefur hann grun um að Hólm-
berg sé hinn raunveruleg faðir
Haraldar? Óttast hann að Harald-
ur sé duglegri að sigla? Eða er
hann bara vondur að upplagi?
Þetta skýrist — sem betur fer síð-
ar. Haraldur er ákveðinn í að
spjara sig í lífinu og ræður sig á
togara og lendir í mannraunum.
En það er bót í máli að Dísa hefur
lofað að giftast honum. Sú vissa
ornar honum á köldum stundum
úti á sjó. En svo bregður Dísa allt
f einu á það ráð að giftast Karli
erkióvini, og eru nú góð ráð dýr.
Haraldur verður mjög sorgmædd-
ur en heldur þó áfram á sjónum og
sýnir þar mikla hreysti. Meira að
segja tekst honum að bjarga fé-
iaga sínum Greipi, þegar skipið
ferst. Greipur er illa farinn, en
Haraldur lætur sig ekki muna um
að gera á honum nauðsynlegan
uppskurð, hvar þeir fljóta á ísjaka
lengst norður i höfum. Sker af
honum eyðilagt eista og saumar
allt saman aftur svo að Greipur er
jafngóður eftir (!)
Undir lokin og eftir mikið sál-
arstríð ná Dísa og Haraldur sam-
an. Þá er Karl hinn vondi dauður
og það kemur í ljós að Dísa hafði
gifst honum til að bjarga lífi Har-
aldar, eina mannsins sem hún hef-
ur unnað.
Hér er farið fljótt yfir sögu og
mörgu dramatísku sleppt. Persón-
urnar eru yfirleitt ansi vondar eða
mjög góðar og bera þau Haraldur
og Dísa þó af öðrum, hvað gæzku
og gjörvuleika snertir.
Frásögnin er vægast sagt afar
laus við að vera gagnorð, en höf-
undurinn virðist hafa ákveðinn
metnað til að segja áhrifamikla
sögu og hlífir sér hvergi í þeirri
viðleitni.
Um hana sem afþreyingabók má
sjálfsagt segja ýmislegt með og á
móti. Én ég held ég sleppi því að
lesa samleðe verker eftir höfund-
inn í bili eftir að hafa kynnt mér
þetta.