Morgunblaðið - 25.11.1983, Blaðsíða 6

46
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1983
„Það er óskaplega hvimleitt, þegar bráðókunnugt fólk tekur
upp á því að glápa á mann í lyitu. Við vorum vanir að sýna
fram á þetta með því að fá stúdenta okkar til að taka að sér
það rannsóknarverkefni að stara á einhvern, sem þeir áttu
leið með í lyftu, en urðum svo brátt að láta þær tilraunir niður
falla, af því það reyndist svo óþægilegt og jafnvel ógnvænlegt
fyrir alla aðíla," segir bandaríski félagsfræðingurinn Allan
Mazur m.a. um það sem lesa má úr merkjamáli líkamans.
Félagsfræði

Sjálfstraust, öryggisleysi — eöa
viröing og viröingarleysi — allt þetta
kemur fram í líkamshreyfingum
manns, segir sérfræöingur, sem út-
skýrir í eftirfarandi viötali, hvernig
framkoma manns getur haft enn
meiri áhrif á fólk en orðin sjálf.
Sp. Prófessor Mazur, hversu
miklu hlutverki gegnir líkamleg
tjáning í samskiptum manna?
Sv. Hún gegnir mjög þýöingar-
miklu hlutverki, og þá alveg sérstak-
lega viö fyrstu kynni. Hún er reyndar
ein af ástæöunum til þess, aö kaup-
sýslumenn koma fljúgandi alls staö-
ar aö af landinu til þess eins aö geta
komiö saman til fundar í einn
klukkutíma á einhverju hóteli og
rætt þýöingarmikil viöskipti. Þetta
er líka ástæöa þess, aö fólk finnur
svo oft til einskonar tómleika, þegar
talaó er i síma; þá er eins og maöur
fari einhvers á mis. Þaö er mun auö-
veldara aó hafa áhrif á viömælanda
sinn og færa sér i nyt áhrifamátt
stööu sinnar og uppheföar, ef mað-
ur stendur augliti til auglitis viö
þann, sem talaö er viö. Annars eru
flest orövana boö, sem viö látum
berast til annarra, okkur ómeóvituó.
Sp. Gefur merkjamál líkamans
oft eitthvaö þaö til kynna, sem orð
okkar leyna?
Sv. Já, aö vissu marki, og þaö
stafar af því, aó táknmál líkamans er
i nánum tengslum viö taugaspenn-
una hjá manni. Lygamælingar
byggjast í grundvallaratriöum ein-
mitt á taugaspennu þeirri, sem kem-
ur fram hjá mönnum, þegar þeir
segja ósatt; en hins vegar geta
menn svo sem líka logið, án þess aö
sýna hin minnstu ummerki tauga-
spennu, en aörir aftur á móti veriö
gripnir miklum taugaóstyrk, þó að
þeir séu jafnvel aö segja sannleik-
ann.
Þá er líka til sú útbreidda trú hjá
mönnum, aö augun séu gluggar sál-
arinnar, sem hægt sé aö skyggnast
inn um. Ég man, hve Lyndon B.
Johnson, Bandaríkjaforseti, lagði
mikið kapp á aö fljúga til Hawaii til
þess aö hitta aö máli einn af leiötog-
um Víetnama, geta um leiö skyggnst
í augu hans og þannig gert sér að
vissu marki einhverja grein fyrir
hans innri manni. Þaö felast vissu-
lega ákveöin sannindi í því, sem lesa
má út úr slíkum táknmyndum líkam-
ans, en þaö má hins vegar ekki taka
öll slík tákn góö og gild, án undan-
tekninga.
Sp. Að hve miklu leyti segir per-
sónuleíki manns fremur til sín í
geröum en í oröum?
Sv. Sjálfsöryggi manna eða óör-
yggi endurspeglast mjög í orðvana
framkomu manns. Tökum venjulegt
handaband sem dæmi: Sé hönd
einhvers, sem maöur er aö heilsa,
rök og þvöl, þá eru mikil líkindi á því
að hún eöa hann sé í mikilli tauga-
spennu og skorti öryggi. Maöur sem
býr yfir miklu sjálfsöryggi, hreyfir sig
meö vissum stööugleika, en hinn
óöruggi eöa taugaóstyrki einkennist
af hrööum hreyfingum. Fólk, sem
stendur beint, er sennilega örugg-
ara meö sjálft sig en þeir, sem híma
álútir eóa stjákla í sífellu. Jafnvel
þær stellingar, sem augabrúnir
manns eru í, þegar hann eöa hún
talar eöa veröur litið til annars
manns, geta gefiö sitthvaö í skyn
um skapferli viökomandi og tilfinn-
ingar þá stundina. Ef maöur segir
einhverja algjörlega meinlausa setn-
ingu viö einhvern, án nokkurs
minnsta votts af brosi og hleypir um
leiö brúnum, þá er maöur þar meö
aö láta í Ijós óvingjarnlega afstööu
sína. Hvasst, starandi augnaráö
ásamt hnykluöum brúnum gefa reiöi
í skyn, árásarhug eða ósveigjan-
leika, en sperrtar brúnir sýna fremur
ótta, undrun, spurnarhug eöa und-
anlátssemi.
Sp. Getið þér nefnt dæmi um, að
merkjamál líkamans sé notað til
þess aö hafa bein áhrif á aðra?
Sv. Algengasta dæmiö um þetta
er ef til vill aö finna í merkjamáli
ungs fólks í partýjum og á börum,
þegar þaö ætlar aö húkka sér ein-
hvern til fylgilags við sig. Þær
augnagotur, sem við slík tækifæri
eru undanfari oröaskiptanna, falla
allt aö því undir heföbundið helgi-
siöahald. Þegar menn líta í kringum
sig á staðnum, og ákveöinn karl-
maöur og kona kom auga hvort á
annað og finna um leið til löngunar,
þá fara þau aö skiptast á merkja-
sendingum meö augnatillitinu. Kon-
an svarar þá augnatilliti karlmanns-
ins, lítur því næst undan en svo aft-
ur einu sinni eöa tvisvar til hans á
ný. Karlmaöurinn skilur boöin frá
henni um aö hún hafi áhuga, færir
sig í talfæri viö hana og tekur aö
fitja upp á samtali.
Á svipaðan hátt getur aö líta
„daður-merkiö”, hvar sem er í heim-
inum — skyndilega er brosaö, svo
drúpt höfði og litiö undan. Þetta á
ekki aöeins viö um ungt fólk eins og
ástleitnar fullorönar stúlkur, heldur
líka almennt um fólk á förnum vegi,
þegar vingjarnlegir ókunnugir skjóta
upp kollinum á leiö þeirra.
Sp. Hvað er að segja um atferli
manna í viöskiptalífinu?
Sv. Þegar viröulegur fram-
kvæmdastjóri situr á tali viö undir-
mann sinn, hlustar hinn lægra setti
meö ákefö og hefur ekki augun af
andliti forstjórans. Þaö væri merki
um viröingarleysi, ef undirmaöurinn
færi aö líta í kringum sig. Þegar
undirtyllan hins vegur tekur til máls,
er þaö álitió fullkomlega viöeigandi
fyrir yfirmanninn aö svipast um á
meöan eöa líta snöggvast á úrið sitt.
Hinn hærra setti maöur getur líka
leyft sér aö klappa á öxlina á undir-
manni sínum eöa á bakió á honum,
sem hinum lægra setta myndi aldrei
koma til hugar aö gera viö yfirmann-
inn. Hinn hærra setti tekur alltaf for-
ystuna. Ef hann stendur, meðan
samtaliö fer fram, stendur hinn lika.
Sitji yfirmaöurinn, kann hinn lægra
setti ef til vill aö álíta, aö hann megi
líka setjast.
Vitanlega er það hinn hærra setti,
sem ræður vali umræðuefnisins og
eins, hve lengi samtaliö stendur.
Hiö sama gildir um innlit á skrif-
stofum. Hinn hærra setti getur sýnt
fram á áhrifavald sltt meö því aö líta
rétt sem snöggvast inn á skrifstofu
undirmanns síns, án þess að til-
kynna komu sína áöur. Undirmaður-
inn biöur hins vegar um ákveðinn
viötalstíma, þegar hann ætlar að
hitta yfirmann sinn að máli á skrif-
stofu hans.
Sp. Hvað ber að telja viðeigandi,
þegar skipt er á augnatilliti við
ókunnuga?
Sv. í okkar menningu höfum viö
þá reglu aö stara ekki á annan
mann, nema þá annar hvor aöilanna
sé aö tala. Það er allt í lagi aö skipt-
ast á augnatilliti viö einhvern, sem
er í nokkurra skrefa fjarlægö úti á
götu, en þegar nær er komiö, er litiö
undan. Ef maöur brýtur þetta
óskráöa lögmál umgengninnar, er
einkar líklegt, aö maöur móögi hinn
aðilann — og aö maöur komi sér
sjálfur svolítiö spánskt fyrir sjónir
um leiö.
Sé fariö í lyftu, er þaö föst regla í
sæmilegri umgengni, nema maður
sé meö vinum sínum eöa kunningj-
um, aö horfa beint fram til dyranna,
en alls ekki á annað fólk, sem er á
leiö með mannl í lyftunni. Þaö er
óskaplega hvimleitt, þegar bráö-
ókunnugt fólk tekur upp á þvi aó
glápa á mann í lyftu. Viö vorum van-
ir að sýna fram á þetta meö því að
fá stúdentum frá okkur þaö rann-
sóknarverkefni að stara á einhvern,
sem þeir áttu leiö meö í lyftu, en svo
urðum viö Prátt að láta þær tilraunir
niöur falla, af þvi aö þaö reyndist
svo óþægilegt og jafnvel ógnvæn-
legt fyrir alla aöila.
Sp. Eru önnur dæmi um orðvana
merkjamál, sem geta skapaö
spennu í umgengni viö aðra?
Sv. Já, eitt af þeim atriöum er sú
fjarlægó, sem menn halda milli sín,
þegar þeir ræöast viö.
Venjulega á samtal sér staó í um
þaö bil tveggja til þriggja feta fjar-
lægð milli viömælenda — þ.e.a.s.
þetta 60—90 sm. Komi einhver nær
en þetta, jafnvel þótt hann nálgist
mjög hóflega, þá fer hinum aöilan-
um aö líöa heldur illa. Þetta er viss
aöferð, sem sumt fólk beitir til þess
beinlínis aö bæla viömælanda sinn
eöa til þess að gefa hinum í skyn
áhrifamátt sinn. Það er einnig viss
aðferö hjá fólki, sem er i kynferöis-
legum sóknarhug.
Þess ber og aö geta, aö hafi maö-
ur ekki mjög náin kynni af þeim,