Morgunblaðið - 25.11.1983, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1983
í daglegu lífi eru margskonar reglur um
samskipti manna, reglur sem stundum
hafa verið nefndar óskráð lög. Þessar
reglur eru mismunandi eftir hópum, það
gilda aörar reglur meðal
unglinga en meöal fullorö-
inna svo dæmi séu nefnd, og
ólíkar reglur gilda milli mis-
munandi þjóöfélaga. Flestir
sem sótt hafa heim önnur
lönd hafa veitt athygli mis-
munandi borösiðum og ýms-
um almennum kurteisisregl-
um, sem eru gjarnan ólíkar því sem við-
komandi feröalangur á aö venjast í sínu
heimalandi. Félagsfræöingar hafa veitt
þessum óskráöu lögum veröskuldaöa
athygli, og skrifaö um þær bækur. Viö
rákumst á viötal viö Allan Mazur prófess-
or í félagsfræöi viö Syracuse-háskólann í
Bandaríkjunum, þar sem hann segir frá
nokkrum þessara reglna, svo sem hvern-
ig einstaklingar, sem þekkj-
ast lítiö eöa ekki, eiga aö
haga sér í lyftu, en jafnframt
segir hann frá táknmáli lík-
amans, eöa því sem lesa má
út úr líkamshreyfingum
manna. Framkoma fólks
getur því haft meiri áhrif á
fólk en oröin sjálf, segja sér-
fræöingar um þessi málefni. Allan Mazur
var viö nám í verkfræöi og eölisfræöi auk
náms í félagslegum tengslum, og hefur
skrifaö fjölda greina um fjölmiöla og__
einnig um tæknifræöileg efni.
sem tekinn er tali, er handabandiö
einasta leyfilega snertingin milli
manna innan okkar menningar-
svæöis, þegar fundum manna ber
saman. Hvers konar önnur snerting
viö slík tækifæri er þá annaö hvort
álitin gefa kynferöislegan áhuga í
skyn eöa þá vissa löngun til þess aö
sýna fram á mismun á viröingarstigi
milli aöila.
Sp. Af hvaða rótum eru slíkar
venjur sprottnar? Er hægt að rekja
þ»r til siðvenja í einhverri menn-
ingu — eða eiga þær sér ef til vill
líffræðilega skýringu?
Sv. Þaö reynist oft á tíöum erfitt
aö henda reiöur á uppruna slíkra
venja. Þeir siðir, sem viðteknir eru,
þegar menn t.d. eiga samleiö í lyftu
og minnst var á hér aö framan, eiga
greinilega rætur sínar aö rekja til
ákveðinna menningarheföa. Hins
vegar má telja, aö viss beiting
manna á augnatillitum sé mjög svip-
aös eðlis og sést í hegöun dýra
merkurinnar. Þegar um er aö ræöa
kringumstæöur, sem virka ógnandi
eöa bælandi, grípa menn oft til þess
ráös aö stara meö hvössu augna-
ráöi á viömælanda sinn í því skyni
aö valda honum óróa og streitu.
Þessi hegöun líkist mjög þvi atferli,
sem menn hafa veitt athygli hjá apa-
köttum og mannöpum.
Þá má nefna enn aöra þætti í
hegöun manna, sem erfitt reynist aö
flokka undir eölislæga eöa áunna
hegöun, en tíökast almennt um all-
an heim. Þegar tveir aöilar, sem
ekki hafa sameiginlegt tungumál,
eru aö reyna aö ná sambandi hvor
viö annan, grípa þeir oft til dálítiö
broslegs látæöis. Þar sem þeir eru
því vanastir aö beita tungumáli sínu
til aö tjá sig, halda þeir áfram aö
tala, og þaö jafnvel í hærra lagi, þótt
oröin hafa enga merkingu fyrir hinn
aðilann. En það, sem athyglisverö-
ast veröur aö teljast, er aö tal þeirra
er undirstrikaö með stórlega ýktu
táknrænu látæöi og svipbreyting-
um, sem leiöa til furöugóöra tjá-
skipta eftir ástæöum.
Sp. Hvað er aö segja um þau
boð, sem felast í svipbrigöum
manna?
Sv. Viö höfum gert nokkrar at-
hyglisverðar athuganir á þeim atriö-
um meö því að fylgjast meö for-
ingjaefnum viö West Point herskól-
ann. Þau foringjaefni, sem utanaö-
komandi fólki finnst hafa á sór yfir-
bragö myndugleika og stjórnsemi,
jafnvel þótt það sjái ekki nema
Ijósmyndir af þeim, hafa yfirleitt
skarpleit andlit meö sterklegri
kjálkalínu, þéttum augabrúnum og
eyrum, sem leggjast fast aö höföinu
— geröarleg andlit en ekki fríö. Eitt-
hvaö í átt viö yfirbragð Gregory
Pecks. Þeir ungu mannanna, sem
höföu á sér yfirbragö af ofangreindu
tagi, voru líka í reynd einna líkleg-
astir til aö hljóta liösforingjastööur,
á meðan þeir voru enn í West Point.
Þessi niöurstaða er alveg í fullu
samræmi viö almenna vitneskju
manna í félagsfræöi: Komi fólk fram
viö mann eins og hann hafl mynd-
ugleika til aö bera, af því einu, aö
hann hafi á sér yfirbragö myndug-
leika, þá mun sá maöur líka koma
fram eins og hann væri i rauninni
hærra settur í þjóöfélaginu, og þaö
eru raunar mikil líkindi á, aö sú
skoðun taki brátt að ryöja sér al-
mennt til rúms, aö slíkur maöur ætti
aö skipa helstu ábyrgöarstööuna í
félagssamtökum.
Mér finnst þó rétt aö láta þess
getiö, aö mér hefur ekki tekist aö
hafa upp á neinum athugunum á
þessu sviði, sem sýna greinilega
fram á, aö aðrir líkamlegir eiginleik-
ar eins og til dæmis líkamsstærð,
stuðli aö félagslegri velgengni
manns eða frama í starfi. Við höfum
samt sem áöur komist aö raun um
viö athuganir okkar á nemunum í
herskólanum West Point, aö hæfni í
íþróttum stóö í beinu hlutfalli viö
frama og velgengni manna síðar á
ævinni. Þeir, sem léku í fótboltaliöi
skólans voru mun liklegri til þess aö
veröa síðar hershöfðingjar aö tign
en aörir skólabræöur þeirra.
Sp. Hefur téknmál líkamans tek-
iö miklum breytingum í rás tím-
ans?
Sv. Já, það er víst óhætt að
segja, því þaö eru stööugar breyt-
ingar aö gerast á því sviöi, alveg
eins og talmáliö er sífelldum breyt-
ingum undirorpið. Þaö er oröið fátt
fólk, sem notar nú til dags „ókei“-
merkiö — aö mynda hring meö því
aö styöja saman gómum vísifingurs
og þumalfingurs. Hér áöur fyrr voru
krakkar stundum aö reyna aö
galdra hver annan með því að
mynda v-merki meö krosslögöum
vísifingrum beggja handa, og svo
átti aö horfa gegnum glufuna, sem
myndaöist milli handanna, á þann,
sem galdurinn skyldi hrína á. Þá
mætti einnig nefna merki, sem
menn sýndu áður um vandlætingu
sína yfir einhverju svíviröilegu — en
þaö er nú oröiö sjaldgæft meöal
yngra fólks, þaö er aö segja aö
benda á þann eöa þaö, sem
hneyksluninni veldur, meö vísifingri
annarrar handar en strjúka svo hin-
um vísifingrinum í sífellu yfir hinn
fyrri. Þetta táknaöi sem sagt áöur
fyrr „þvílík forsmánl".
„V fyrir victoria", merki, sem
Winston Churchill notaöi sem sigur-
tákn i seinni heimsstyrjöldinni, varö
á 7. áratugnum aö friöartákni. Þær
stellingar, sem tískusýningastúlkur
setja sig i nú á dögum, eru afar ólík-
ar þeim stellingum, sem áöur þóttu
best við hæfi fyrir svo sem 30 árum
eöa meira. Núna stilla tískusýn-
ingastúlkur sér gjarnan upp í
gleiöstööu meö einhvers konar
frjálsræðisfasi og hafa á sér atorku-
blæ.
Sp. Hvaö er að segja um ailar
þessar bækur, sem eiga aö kenna
fólki aö nota merkjamál líkamans
á gagnlegan hátt?
Sv. Ég verö nú aö segja, aö ég hef
ekki allt of mikið álit á þeim. Þær
byggjast flestar á einhvers konar al-
þýöuvísdómi í þessum efnum, en
þaö er speki, sem hefur ekki alltaf
viö rök aö styöjast. Ég hef annars
fundið í þeim fáeinar hagnýtar brell-
ur eins og til dæmis, hvernig maður
fær hirðulausa veitingaþjóna til aö
veita sér meiri athygli, meö því aö
líta ekki á þá, þegar þeir koma aö
boröinu til þess aö tala viö mann; en
þetta er ein af aðferðunum til aö
sýna fram á, að maöur sé nú ekki
hver sem er.
En ég foröast annars yfirleitt aö
láta aðra ráöleggja mór, hvernig
nota eigi merkjamál líkamans, af því
aö það er reglulega erfitt aö hag-
nýta sér slík ráð. Hver sá sem er
taugaóstyrkur og óframfærinn í ver-
unni, mun sennilega ekki taka nein-
um stakkaskiptum og veröa fullur
sjálfsöryggis, þótt endalaust sé ver-
iö aö gefa honum ráöleggingar um,
hvernig hann eigi aö bera sig aö viö
að taka festulega í höndina á við-
mælanda sínum og horfa þráöbeint
í augu hans.
Þaö þarf hæfileikamikinn leikara
til að dylja sínar raunverulegu til-
finningar bak • viö látæöi merkja-
málsins.
§ i vfl í&IObl _ „ „