Morgunblaðið - 18.12.1983, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1983
87
VEGI
æ

‘5 % 4K
Oft tekist að ná höfund-
um úr svartholunum
Thor Vilhjálmsson rithöfundur
er önnum kafinn maður. í sumar
lá hann yfir því á nóttunni að þýða
stórvirki rithöfundarins og bylt-
ingarmannsins André Malraux,
Hlutskipti manns, og las reyndar
söguna í útvarpið í haust. Þessi
bók er nú nýkomin í verslanir og
önnur þýðing Thors, Dagleiðin
langa inn í nótt, leikrit Ugene
O’Neill, er væntanleg í verslanir
innan tíðar.
I septemberlok brá Thor sér yfir
til Suður-Ameríku, tók þátt í þingi
alþjóða rithöfundasamtakanna,
PEN International, sem fram fór í
Caracas, höfuðborg Venezuela, en
Thor er forseti íslenska PEN-
klúbbsins. Þaðan fór hann til Par-
ísar þar sem hann sagði að sungið
hafi í huga sér vísubrot frænda
síns, Kristjáns Jónssonar fjalla-
skálds: „Man ég þig París, minnar
æsku vagga“, en Thor dvaldi lengi
í París á yngri árum. Niðarós í
Noregi var næsti áfangastaður.
Þar las hann upp úr nýútkominni
norskri útgáfu bókar sinnar
Fljótt, fljótt sagði fuglinn, sem
vinur hans Knut Ödegárd gerði.
Sú bók kemur einnig út vestanhafs
í vetur í þýðingu John Okame.
Eins og sjá má af þessari lauslegu
upptalningu eru engin vandkvæði
á því fyrir blaðamann að finna
umræðugrundvöll þegar Thor er
annars vegar. Þegar við bætist að
erfitt er að halda aftur af Thor
þegar hann er einu sinni kominn
af stað er tímaleysið eina afsökun-
in fyrir því að sprengja ekki við-
talið yfir margar síður blaðsins.
En látum Thor vaða á súðum um
það sem á daga hans hefur drifið
undanfarið. Fyrst er það PEN-
þingið og allrafyrst nokkur orð um
samtökin sem slík:
Barátta fyrir mál-
og ritfrelsi
„Þetta eru alþjóðasamtök rit-
höfunda, sem fyrst og fremst
fjalla um siðferðileg vandamál,"
útskýrir Thor. „PEN er ekki hags-
munasamtök, heldur er megin-
þátturinn i starfi samtakanna að
berjast fyrir málfrelsi og ritfrelsi.
Rætt við
Thor
Vilhjálmsson
um PEN-þing
í Caracas o.fl.
Það getur enginn orðið meðlimur
PEN nema hann skrifi undir sátt-
mála þar sem hann skuldbindur
sig til að berjast fyrir ritfrelsi. Og
það er reyndar þessi þáttur starf-
seminnar sem ég hef mestan
áhuga á, mér finnst það vera
drengskaparskylda íslenskra rit-
höfunda að reyna að duga starfs-
bræðrum sínum víða um heim sem
eru sviptir frelsi til að skrifa eins
og samviskan býður þeim, ofsóttir
fyrir skoðanir sínar, fangelsaðir,
pyntaðir og lífi þeirra jafnvel
ógnað.
I PEN International eru 83
klúbbar í 57 löndum og þetta eru
einu alþjóðlegu rithöfundasam-
tökin sem hafa það mikið áhrifa-
afl, eða móralskan kraft, að geta
raunverulega dugað rithöfundum
sem ofsóttir eru af stjórnmála-
mönnum.
Málefni pólskra rithöfunda voru
mikið rædd á þinginu í Caracas.
Stjórnvöld þar í landi hafa sótt
hart að rithöfundum sínum og
ætluðu meðal annars að leysa upp
PEN-klúbbinn í landinu og endur-
skipuleggja hann síðan með ein-
hverjum leikbrúðum sínum. Ég
gat upplýst það á þinginu að Is-
landsdeildin var einna fyrst til að
mótmæla þessu, en við komum
mótmælum okkar á framfæri áður
en ég fór á þingið við pólska sendi-
ráðið í Ósló, þar sem við bentum á
að það er alls ekki á valdi stjórn-
valda að ráðskast með PEN-
klúbba.
Oft hefur tekist að ná höfundum
úr svartholunum í hinum og þess-
um löndum og hafa forseti PEN
International, Svíinn Per Wást-
berg, og aðalritarinn, Alexandre
Blokh, unnið geysimerkilegt starf
í þvf skyni og orðið víða ágengt.
Þeir hafa hvað eftir annað reynt
að fá að vera við réttarhöld yfir
pólskum rithöfundum sem eru
meðlimir PEN, en stjórnvöld hafa
ekki látið svo lítið sem hlusta á
erindi þeirra. Víða annars staðar
hefur þó tekist að bjarga jafnvel
lífi rithöfunda. Þetta getur PEN-
klúbburinn og þess vegna finnst
mér svo mikið fagnaðarefni að
geta lagt sinn litla skerf til þeirra
hluta sem verið er að gera á því
sviði."
PEN á íslandi
„Hér á íslandi varð til PEN-
klúbbur fyrir stríð, og er meðal
annars mjög skemmtileg frásögn
af því í Dagleið á fjöllum eftir
Halldór Laxness, þegar hann fór á
alþjóðaþing PEN í Buenos Aires
nokkru fyrir seinni heimsstyrjöld,
en þá var verið að reyna að mynda
samfylkingu gegn nasisma og fas-
isma til bjargar menningunni og
mannkyninu. Sú viðleitni var und-
ir forystu ýmissa höfuðskálda
Frakka á þeirri tíð, eins og Jules
Romains, sagnaskáldsins víð-
kunna, og manna eins og André
Gide og André Malraux, sem
reyndu að samfylkja rithöfundum
á ýmsum vettvangi gegn fasisma.
En þessi gamli íslenski PEN-
klúbbur burtsafnaðist með ein-
hverjum hætti og var svo endur-
vakinn nokkrum árum eftir lok
seinni heimsstyrjaldarinnar af
þeim Tómasi Guðmundssyni og
Gunnari Gunnarssyni. Gunnar
varð fyrsti forseti hins endurvakta
PEN-klúbbs, en Tómas tók við af
honum, síðan Kristján Karlsson,
en ég leysti hann af fyrir tæpu ári
Það er nú unnið að því að endur-
skipuleggja klúbbinn og lögð meg-
ináhersla á að í honum séu skap-
andi rithöfundar. Ég hef hina
ágætustu menn með mér í stjórn-
inni, þá Þorstein Gylfason, Hrafn
Gunnlaugsson og Sigurð Pálsson
og við höfum mikinn áhuga á því
að klúbburinn geti framvegis verið
Thor Vilhjálmsson rithöfundur
Morj'unhlaðrt FriAþjórur.
virkt afl hér heima og tekið þátt í
þessu alþjóðasamstarfi sem ég
drap á áðan, auk þess að stuðla að
kynnum við menn sem eru að fást
við lík vandamál, bæði heimafyrir
og á erlendum vettvangi."
Á sífelldu flakki
„Já, það hefur verið mikið flakk
á mér undanfarið. Þegar þinginu
lauk í Caracas náði ég sambandi
við dýrlegt fólk úr leikflokknum
Rajatabla, sem kom hingað á
listahátíð. Þetta fólk tók mig upp
á sína arma og leysti mig út úr því
mikla völundarhúsi þar sem við
vorum vistuð á meðan á ráðstefn-
unni stóð, sem var annað af tveim-
ur Hilton-hótelum í borginni. Það
er allt of stórt og miðað við það að
menn geti lifað þar góðu lífi lang-
tímum saman án þess að leita
nokkurn tíma út fyrir hótelið.
Þarna var gnótt verslana og veit-
ingastaða og ef maður villtist inn
á góðan restúrant gat það tekið
marga daga að finna hann aftur.
En þetta ágæta fólk kom mér
fyrir í húsi í fjallsslakka, sem var
helgað rannsóknum í leiklistar-
fræðum og alls konar tilraunaleik-
starfsemi, en jafnframt gistiheim-
ili fyrir listamenn.
Þaðan fór ég til Parisar og upp-
götvaði mér til mikillar gleði að sá
staður er ennþá allsherjarstefnu-
mót andans, þar sem menn koma
hvaðanæva úr heiminum, lista-
menn og hugsuðir, og hafa með sér
formlegt eða óformlegt stefnumót.
Tvær nætur í lest komu mér síðan
yfir til Noregs, þar sem ég dvaldi í
Niðarósi og las úr þýðingu á verki
mínu Fljótt fljótt sagði fuglinn.
Mér þykir sérlega vænt um að svo
gott skáld sem Knut Ödegárd
skyldi þýða bókina."
Hlutskipti manns
„En mig langar til að segja fáéin
orð um Hlutskipti manns, eina af
merkustu bókum aldarinnar að
minni hyggju, ásamt skáldsögu
Malraux úr borgarastyrjöldinni á
Spáni, L’Espoir, eða Vonin. En
Hlutskipti manns segir frá mikl-
um átökum í Kina árið 1926 og var
fyrst gefin út 1933, en síðan í
endurskoðaðri útgáfu 1946, sem er
sú útgáfa sem ég hélt mig við. Þeg-
ar þeir stórhuga hugsjónamenn
sem reka forlagið Svart á hvítu
mæltust til þess við mig að ég
þýddi bókina fannst mér ófært að
skorast undan og lagði nótt við
dag á meðan á þýðingunni stóð.
Þessi saga, Hlutskipti manns, er
sérkennileg á ýmsan hátt. Hún er
bæði gífurlega spennandi og eins
bók af því tagi sem hægt er að lesa
aftur og aftur. Það er svo mikið í
henni."
GPA
Haukur Dór myndlistarmaður meðal listmuna sinna I Listmunahúsinu.
Morgunblaðið/ÓI.K.M.
stuttum stans
Rætt við
Hauk Dór
myndlistarmann
„Ég er hér í stuttum stans til að
reyna að hafa fé af landanum.
Annars er ég á forum til Danmerk-
ur, þar sem við hjónin eigum 200
ira gamalan bóndabæ, sem við
hyggjumst reka sem íslenskan
matsölustað,” sagði Haukur Dór
myndlistarmaður þegar blm. hitti
bann að máli í Listmunahúsinu í
vikunni, þar sem hann sýnir leir-
muni og teikningar. Reyndar er
síðasti sýningardagur í dag og er
opið frá tvö til sex.
Haukur Dór hefur hvorki setið
auðum hðndum eða lengi kyrr á
sama stað í lifshlaupi sínu
hingað til. Eftir myndlistarnám
hér á landi fór hann ti Edinborg-
ar í framhaldsnám, þaðan til
Kaupmannahafnar þar sem
hann var nokkra hríð, en kom-
aftur heim frá Höfn 1967 og setti
upp verslunina Kúnígúnd ásamt
konu sinni. Eftir þrjú ár hér
heima þótti honum tími til kom-
inn að hressa aðeins upp á anda-
giftina, eins og hann orðaði það,
og brá sér þá yfir til Banda-
ríkjanna þar sem hann var um
tveggja ára skeið. Þaðan fór
hann svo aftur til Danmerkur og
er nú sem sagt hér í stuttum
stans.
Um leirlist sina segir Haukur
Dór: „Ég hef töluverða fótfestu í
málverkinu og leirmunir mínir
draga óneitanlega dám af því,
sérstaklega í seinni tíð. Þeir
hafa þróast út í það að verða
myndrænir. Annars er ég að
hugsa um að hvíla mig á leirnum
um stund að snúa mér aftur að
málverki og teikningum.”