Morgunblaðið - 23.12.1983, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. DESEMBER 1983
Guðlaugs saga
Gíslasonar
eftir Guðjón Armann
Eyjólfsson
Guðlaugur Gíslason fyrrv. al-
þingismaður lætur ekki deigan
síga. í fyrra sendi hann frá sér
bókina Eyjar gegnum aldirnar,
fróðleiksþætti úr sögu Vest-
mannaeyja.
Nú fyrir jðlin komu út endur-
minningar Guðlaugs ritaðar af
honum sjálfum. Hann greinir í
sögu sinni frá uppvaxtarárum sín-
um og þátttöku í atvinnulífi og
stjórnmálum.
Guðlaugur hefur frá mörgu að
segja og fyrir eldri og yngri Vest-
mannaeyinga er saga hans fróðleg
og bregður ljósi á fjölmargt í sögu
Eyjanna.
Guðlaugur Gíslason var bæjar-
stjóri í Vestmannaeyjum frá 1954
til 1966, eða í 12 ár, viðurkenndur
fyrir dugnað og útsjónarsemi af
öllum Eyjamönnum, hvar í póli-
tískum flokki sem þeir annars
stóðu. Á þessum árum undir for-
ystu Sjálfstæðisflokksins voru
framkvæmdir í Vestmannaeyjum
meiri en höfðu nokkru sinni áður
verið í sögu Eyjanna.
Um þessi athafnasömu ár segir
höfundur: „Hófst þá umfangs-
mesti og að mörgu leyti skemmti-
legasti kaflinn í starfsævi minni."
Þarna er víða komið við og kemur
sumt á óvart, t.d. var kannaður
möguleiki á að kaupa litla kjarn-
orkutilraunastöð frá Bretlandi,
þegar leitað var lausnar á hinum
mikla vanda og erfiðleika Vest-
manneyinga að fá ferskt vatn,
bæði til neyslu og við framleiðslu
sjávarafurða.
Þetta er fróðlegur kafli og verð-
ur umhugsunar. Sennilega hug-
starfsgreinum!
* JHöraiiitM&foifo
Guðlaugur Gíslason
leiðum við Islendingar allt of
sjaldan hvílík Guðs gjöf hið góða
íslenska vatn er, t.d. hér á Reykja-
víkursvæðinu ætíð hressandi og
svo mjúkt, að þegar komið er frá
kalkmenguðu vatni Evrópulanda
er líkast því að ávallt sé sápa í
vatninu.
Vanda neysluvatns leystu Eyja-
menn sem kunnugt er með útlögn
Jón Helgason:
Tyrkjaránið.
Önnur útgáfa.
Iðunn 1983.
Það er kannski að bera í
bakkafullan lækinn að freista
þess að fjalla um útgáfu Tyrkja-
ránsins eftir Jón Helgason, aðra
útgáfu, því að sögunni hefur ver-
ið gerð ágæt skil hér í blaðinu.
Þegar fyrsta útgáfa kom út,
árið 1963, skrifaði Erlendur
Jónsson m.a.: „Höfundur hefur
ríka tilhneigingu til að bregða
skáldlegri birtu yfir fólk og at-
burði. Þess vegna finnst manni
stundum eins og maður sé að
lesa sagnfræðilega skáldsögu."
tveggja vatnsleiðsla frá Landeyja-
sandi árin 1968 og 1971. Guðlaug-
ur rekur þennan þátt allítarlega.
Prentvilla hefur slæðst inn á ein-
um stað. Fyrri leiðslan var lögð út
til Eyja í júlímánuði, en ekki júní-
mánuði 1968, og kom á land í
Heimaey aðfaranótt hins sögu-
fræga dags í sögu Eyjanna, 17.
júlí, eins og stendur réttilega und-
ir mynd á næstu stíðu.
Þá er rakin stofnun Náttúru-
gripasafns Vestmannaeyja, en
þrautseigja Guðlaugs og áræði
skipti þar sem oft áður sköpum,
ásamt sérstökum hæfileikum
Friðriks Jessonar, safnvarðar, við
uppstoppun fugla, en þá kunnáttu
samfara mikilli þekkingu Friðriks
á náttúru Eyjanna vildi Guðlaug-
ur virkja.
Komið er inn á mörg fleiri mál í
sögu Vestmannaeyja eins og kaup-
in á Lóðsinum, byggingu nýja
sjúkrahússins, stofnun Stýri-
mannaskóla, hraunhitaveitu, kaup
á öllu landi Vestmannaeyja af rík-
inu, árið 1960, sem var tímamóta-
ákvörðun.
Sem bæjarstjóri og forystumað-
ur meirihluta bæjarstjórnar og
frá árinu 1959 þingmaður Vest-
Oft hefur verið vikið að þjóð-
legum fróðleik og um hann er
reyndar fátt annað en gott að
segja. Fáir eða engir höfundar
hafa verið betri fulltrúar þessar-
ar bókmenntagreinar en Jón
Helgason. Jóns nýtur ekki leng-
ur við, en að honum látnum
komast aðrir höfundar ekki með
tærnar þar sem Jón hafði hæl-
ana.
I Eftirmála Tyrkjaránsins
skrifar Jón:
„Um alla atburði gildir sú
meginregla, að á þá verður að
leggja siðferðilegan mælikvarða
síns tíma og síns umhverfis. Rétt
og rangt er ekki hið sama í dag
og það var í gær og ekki heldur
hið sama í Norður-Afríku og á
íslandi. Auk þess skyldum við
ekki heldur miklast um of af sið-
ferði okkar, dyggðum og rétt-
læti.“
Fólk í viðjum
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
mannaeyja og Suðurlandskjör-
dæmis átti Guðlaugur drýgstan
þátt í að þessi framfaramál Vest-
manneyinga komust í höfn.
Guðlaugur fer miklum silki-
hönskum um pólitíska andstæð-
inga og vill augsýnilega skilja við
samtíð og samferðamenn í friði,
sátt og samlyndi. Hann ætlar því
sagnfræðingum að rekja frekar þá
miklu baráttu, sem mörg þeirra
mála, sem þykja sjálfsögð í dag,
tóku hann sjálfan, samherja hans
og skoðanabræður.
Svo miklar voru stundum rimm-
urnar í Eyjablöðunum, að almenn-
ingur fylgdist með sem fram-
haldsþáttum í hasarblöðum.
Það fer þó best á og öllum holl-
ast að flest af því sé grafið og
gleymt, enda þræturnar að mestu
um keisarans skegg að sögn Guð-
laugs, en mikið púður fór í þetta á
sinni tíð.
Skemmtilegasti hluti Guð-
laugsbókar er um æsku og ungl-
ingsár hans í Vestmannaeyjum.
Kemur þar fram, að ekki var mul-
ið undir hann, en svo hefði þó
mátt halda af skrifum bæjarmála-
blaða í Eyjum fyrir 30—40 árum.
Þetta er verðugt umhugsunarefni
í stjórnmálaþrasi líðandi stundar.
Hann lýsir þarna atvinnuhátt-
um, gerð hafnargarða og baráttu
móður sinnar, myndarlegrar konu
og þróttmikillar, eftir að faðir
hans fellur frá, þegar Guðlaugur
er 10 ára gamall.
Um erfiðleika bæjargjaldkera í
miðri heimskreppunni er brugðið
upp eftirminnilegri mynd. Fljót-
teknum stríðsgróða, em hverfur
jafnskjótt og hann fékkst, gerir
Guðlaugur skil af mikilli hrein-
skilni.
¥
%jýn'cc~rio'ro. %
***■*#>
• ■.
Jón Helgason
Og lokaorð Jóns Helgasonar
eru þessi:
Islendingar þeir, sem skráðu
harmsögu bandingjanna í Barb-
aríinu á seytjándu öld, ortu um
grimmd Trykjans og báðu
Múhameðstrúarmönnum böl-
bæna, skynjuðu ekki, að þeir
Bókin er prýdd fjölda mynda,
sem eru flestar teknar af þeim
kunna Eyjaljósmyndara Sigur-
geiri Jónassyni.
í heild er þetta fróðleg bók og
skemmtileg og veitir góða innsýn í
sögu Vestmannaeyja frá því um
1930 og fram til okkar daga. Ferill
Guðlaugs Gíslasonar sannaði og
tíminn hefur leitt í ljós, að hann
var framsýnn stjórnmálamaður
og hygginn, í einu orði sagt far-
sæll. Eins og að hefur verið vikið
hefur höfundur þó sleppt nokkru í
viðburðaríkri stjórnmálasögu og
hefði ef til vill átt að gefa sér betri
tíma til ritunar um merkilegan
feril og viðburðaríkt tímabil.
í knappri umsögn um ágæta bók
get ég ekki annað en gagnrýnt
hönnuð kápu. Ég held, að hann
þekki illa Guðlaug Gislason. Hann
var ávallt og er enn reifur maður
og hress, fullur lífs og orku, eins
og fram kemur á fjölmörgum
myndum í bókinni og unir vel sín-
um hag eins og hann greinir frá í
bókarlok. Ég minnist þess því
aldrei að hafa séð Guðlaug svo
raunalegan eins og hann er á kápu
bókar sinnar. Eins og fram kemur
í endurminningunum var hann
ávallt bjartsýnismaður og leit
björtum augum á menn og mál-
efni, enda kom honum það vel.
í hópi margra minningabóka
stjórnmálamanna í jólabókaflóð-
inu í ár er Guðlaugs saga Gísla-
sonar áreiðanlega með þeim
hressilegri og Vestmanneyingum
er hún til fróðleiks og skemmtun-
ar.
Guðjón Ármann Eyjólfsson er
skólastjóri Stýrimannaskólans í
Rerkjarík.
voru sjálfir fólk í viðjum í
margvíslegum skilningi og þó
umfram allt sinnar eigin fáfræði
og hleypidóma. Það hefði þá þó
sízt af öllu grunað. Þá hlekki,
sem við drögumst með, munu
komandi kynslóðir betur
skynja."
Það er nú reyndar skáldsagna-
höfundur sem lætur þessi orð frá
sér fara. Jón Helgason var með
sérkennilegum hætti á mörkum
fróðleiks og skáldsögu, eigin
sköpunar. í bókum Jóns skynjar
maður hve örstutt er yfir í
skáldsögu vegna þess að skiln-
ingur höfundarins er ekki bund-
inn við afmarkað svið, heldur
reynir hann að sjá hlutina frá
fleiri sjónarhornum en einu.
Tyrkjaránið til dæmis leiðir
hugann sífellt að höfundum eins
og Thorkild Hansen, sem samið
hafa heimsbókmenntir. Kannski
var Jón Helgason dálítið á und-
an Hansen, en sú árátta að hafa
það heldur sem sannara reynist
hindraði hann oftast í þeirri við-
leitni að stíga skrefið til fulls
þangað sem sagnfræði og
skáldskapur mætast í samlyndi.

H-1(H-1P)
Vasadiskó
Mikið úrval af vasadiskó í fjölda lita, meö og án útvarps,
FM-AM Steríó.
Verö frá kr. 1.760.-
Með útvarpi verö frá kr. 2.890.-
HLJOMBÆR
■■
HLJOM*HEIMIUS*SKRIFSTOFUTÆKI
HVERFISGOTU 103 SÍMAR 25999 & 17244