Morgunblaðið - 15.07.1984, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLl 1984
íslensk vátryggingarfélög eru
mjög háð erlendum endurtrygg-
ingamarkaði að því er varðar
dreifingu á áhættu sinni af hinni
innlendu starfsemi. Raunar er það
svo, að útilokað er að reka trygg-
ingarfélag hér á landi, nema þau
geti keypt sér endurtryggingu er-
lendis, og hafa félögin staðið að
slíkum viðskiptum með mismun-
andi hætti og í misjafnlega mikl-
um mæli, eftir því um hvers konar
tryggingar er að ræða og hversu
áhættan er mikil. í sumum tilfell-
um geta félögin aðeins tekið á sig
örlítið brot af áhættunni og verða
því að hafa tilbúna samninga við
erlenda aðila til að tryggja það
sem eftir er af áhættunni og fyrir
það eru greiddar ákveðnar pen-
ingaupphæðir. Á máli trygg-
ingarmanna eru viðskipti þessi
nefnd úttryggingar og hægt er að
velja um mismunandi leiðir í þess-
um efnum. Hinn endurtryggði
hluti áhættunnar er í fæstum til-
fellum tryggður hjá einum aðila
heldur fjölmörgum, sem geta verið
dreifðir víða um heim.
Á sama hátt hafa íslensk trygg-
ingarfélög tekið að sér endur-
tryggingar erlendis frá, svokallað-
ar inntryggingar, og oft er um að
ræða gagnkvæma samninga, þ.e.
að íslensku tryggingarfélögin
tryggja ákveðinn hluta hjá erlend-
um tryggingarfélögum og taka
samsvarandi hluta á móti. Samn-
ingar þessir eru oftast gerðir fyrir
milligöngu miðlara, sem nefndir
eru „brokers" á fagmálinu, þ.e.
menn sem koma þessum við-
skiptum á. Viðskiptin ganga þá
þannig fyrir sig, að tilboða er leit-
að eða þau berast erlendis frá, í
flestum tilfellum er um að ræða
„broker" í London sem sendir tel-
ex, eða jafnvel kemur í eigin per-
sónu með tilboð og kannar hug-
myndir hinna fslensku aðila. Síð-
an fer hann með þessar upplýs-
ingar á markaðinn og gengur því
næst frá samningum.
Yfirleitt hafa úttryggingar ís-
lenskra tryggingarfélaga gengið
snurðulaust fyrir sig, þótt dæmi
séu um að hin erlendu trygg-
ingarfélög hafi ekki staðið í skil-
um, t.d. vegna gjaldþrots. öðru
máli gegnir hins vegar um inn-
tryggingarnar og það var einmitt
sá þáttur viðskiptanna sem varð
banabiti Endurtryggingarfélags
Samvinnutrygginga, og raunar
hafa fleiri íslensk tryggingarfélög
lent í kröppum dansi á þvi hála
svelli og engan veginn séð fyrir
endann á þeim viðskiptum.
EKKI ER ALLT
SEM SÝNIST
Starfsemi íslenskra tryggingar-
félaga á sviði inntrygginga hófst á
árunum eftir 1960 og náði hámarki
um og eftir miðjan síðasta áratug.
Ástæðan fyrir því að félögin fóru
að taka þátt í þessum viðskiptum
var m.a. sú, að á árunum fyrir 1970
var illa kreppt að starfseminni hér
heima, m.a. vegna þess að bílaið-
gjöldin voru of lág, en þau voru
inni í vísitölu framfærslukostnaðar
og stjórnvöld höfðu mikla tilhneig-
ingu til að halda þeim niðri. ls-
lenski markaðurinn er smár í snið-
um og til að reyna að vinna á móti
því tapi, sem þarna var ár eftir ár,
fóru félögin að líta til hins erlenda
markaðar og þóttust menn þar sjá
möguleika á miklum hagnaði með
tiltölulega lítilli áhættu. Á pappír-
unum leit dæmið ákaflega freist-
andi út, og því til viðbótar virtist
reynsla félaga, sem hér höfðu þá
starfað á þessum markaði um
nokkurt skeið, lofa góðu. En siðan,
þegar íslensku félögin fara inn á
þennan markað af þunga, á árun-
um upp úr 1970, er greinilegt að
markaðurinn er á niðurleið og ið-
gjöld fara lækkandi. Nokkrar
sveiflur höfðu verið í þessu fyrir
1970 og menn áttu almennt von á
að ástandið myndi lagast, en svo
hefur ekki orðið allt fram á þennan
dag.
Er líða fór á áttunda áratuginn
fóru að vakna alvarlegar efasemdir
um gæði þessara viðskipta og þegar
kemur fram á árin 1977 og 1978 fer
mönnum almennt að verða ljóst, að
þetta eru hættuleg viðskipti og
vond. Draumurinn um hinn mikla
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir SVEIN GUÐJÓNSSON
Frétt Morgunblaðsins um gjaldþrot Endur-
tryggingafélags Samvinnutrygginga, sem
birt var í blaðinu fyrir skömmu, hefur að
vonum vakið mikla athygli. Er það bæði, að
um er að ræða eitt mesta gjaldþrot hér á
landi á seinni árum og eins hitt, að í hlut á
eitt af dótturfyrirtækjum Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga. Gjaldþrotamálið
eitt og sér er þó aðeins brot af stærra um-
fangi, sem teygir angana víða og leiðir óneit-
anlega hugann að stöðu íslenskra trygginga-
félaga gagnvart viöskiptaaðilum erlendis,
einkum með tilliti til endurtrygginga. Og
vissulega vaknar sú spurning, hvort mál
þetta verði til að rýra það traust, sem vá-
tryggingarfélög hérlendis njóta og verða að
njóta á erlendum endurtryggingamarkaði.
En hvernig er þessari starfsemi háttað og
hvað var það, sem raunverulega gerðist á
hinum alþjóðlega tryggingamarkaði og varð
til þess, að Endurtryggingafélag Samvinnu-
trygginga var lýst gjaldþrota? I eftirfarandi
pistli verður reynt að leita svara við þessum
spurningum og drepið á nokkur atriði er
kunna að varpa Ijósi á þau lögmál, sem gilda
og viðhöfð eru í tryggingaviðskiptum.
MARTROÐ
BULLANDI
TAPS
Um gjaldþrot Endurtryggingafélags Samvinnu-
trygginga og íslenskar endurtryggingar
hagnað snerist upp í martröð bull-
andi taps og hófst þá hatrömm
barátta til að snúa dæminu við. Sú
barátta stendur enn, og eru félögin
þar misjafnlega vel á vegi stödd.
En óhætt er að fullyrða, að þau
vátryggingarfélög, sem villst hafa í
myrkviði þessara viðskipta, kapp-
kosta nú að koma sér út úr vand-
ræðunum og áhugi á áframhald-
andi viðskiptum á þessu sviði er
ekki lengur fyrir hendi.
Skýringar á því að svona fór eru
sjálfsagt margar og mismunandi.
Ein er sú, að iðgjöldin voru of lág,
sem stafaði m.a. af því að sam-
keppnin fór sívaxandi á hinum er-
lenda endurtryggingarmarkaði og
sífellt fleiri aðilar fóru að hasla sér
völl í þessum viðskiptum. Einnig
má benda á, að ávöxtunarmögu-
leikar á fjármunum voru mjög góð-
ir í heiminum, og erlendir endur-
tryggjendur gerðu sér grein fyrir,
að það borgaði sig að stunda þessi
viðskipti, jafnvel þótt fyrirsjáan-
legt væri að iðgjöldin dygðu ekki
fyrir tjónunum, því fjármunatekj-
urnar, sem þau gátu haft, gerðu
meira en að bæta það upp. Hins
vegar var það undir hælinn lagt,
hvernig þessi mál gengu á Islandi,
og hérlendum aðilum gekk oft illa
að ná inn iðgjöldum og hingað bár-
ust þau ekki á sama tíma og til
annarra aðila, sem voru t.d. staddir
í London. Milligöngumenn og
„brokerar" sátu þá gjarnan á þess-
um peningum, svo lengi sem þeir
gátu og höfðu af þeim tekjur. Og
þar komum við að öðru atriði í
þessu sambandi, að vitaskuld hefur
það skipt talsverðu máli við hverja
samið var á hinum erlenda endur-
tryggingamarkaði. Þar hafa starf-
að margir „vafasamir pappírar",
eins og einn heimildarmanna
Morgunblaðsins komst að orði, þ.e.
menn, sem hafa látið sig hag-
kvæmni samninga engu máli
skipta, heldur eingöngu hugsað um
að hirða umboðslaunin.
Ljóst er, að hér hefur einnig
komið til ókunnugleiki íslenskra
vátryggingarmanna á eðli þessara
viðskipta og margt bendir til að ís-
lenski markaðurinn hafi verið mis-
notaður og hingað hafi borist
áhættur og samningar sem voru
slæmir. Á hér vel við svar eins af
viðmælendum blaðsins, er hann
var spurður hvers vegna hans félag
hefði sloppið tiltölulega vel miðað
við marga aðra: „Okkur hefur allt-
af fundist grunsamlegt, að „broker-
ar“ í London eða á meginlandinu
skuli síma eða skrifa til íslands og
bjóða viðskipti, sem þeir gætu
gengið frá á sínu markaðssvæði,
sem óneitanlega bendir til, að þetta
séu slæmir samningar, sem endur-
tryggjendur eða tryggingarfélög,
sem stóðu þeim nær, vildu ekki
taka þátt í.“
Annar lét svo um mælt, að mikl-
ar breytingar hefðu orðið á hinum
erlenda tryggingamarkaði frá því
hann byrjaði í þessu á sjöunda ára-
tugnum. „Ef einhver aðili úti í
London sagði eitthvað var staðið
við það. Það hvarflaði aldrei að
mönnum að verið væri að plata þá.
Því miður er þetta liðin tíð og ís-
lenskir tryggingamenn gerðu sér ef
til vill ekki grein fyrir þeim breyt-
ingum sem þarna urðu á, eftir 1970.
Inn á þennan markað hafa komið
menn, sem hafa látið allt önnur
sjónarmið ríkja en áður tíðkuðust
og það traust, sem var fyrir hendi á
alþjóðatryggingamarkaði, hefur
beðið gífurlegan hnekki. I rauninni
má segja, að á tímabili höfum við
verið eins og auðtrúa fífl gagnvart
þessum mönnum."
Tryggingaviðskipti eru ákaflega
sérhæft svið, sem krefjast mikillar
sérfræðilegrar kunnáttu, og sá
grunur læðist að mönnum, að (s-
lenskir aðilar á þessu sviði hafi
ekki reynst vandanum vaxnir og
látið óprúttna peningamenn
hlunnfara sig. Raunar benda fram-
angreind ummæli til þess og aðilar,
sem kunnugir eru á þessu sviði,
hafa fullyrt, að nokkuð hafi skort á
sérfræðilega kunnáttu íslenskra
tryggingamanna og nægir þar að
vitna í orð Erlends Lárussonar hjá
Tryggingaeftirlitinu í blaðaviðtali
nýverið: „Ég held einmitt að vand-
ræði islensku tryggingafélaganna á
þessu sviði Iiggi í því, að það er
skortur á þessari sérfræðiþekkingu
hér heima.“
GJALDÞROTAMÁLIÐ
Gjaldþrot Endurtryggingafélags
Samvinnutrygginga er alvarleg-
asta dæmið um, hversu illa tókst til
með viðskiptin á sviði inntrygg-
inga. í frétt Morgunblaðsins föstu-
daginn 29. júní sl. er haft eftir
skiptaráðanda, Ragnari H. Hall, að
hér sé á ferðinni eitt umfangs-
mesta gjaldþrotamál hér á landi á
sfðustu árum. í fréttinni segir
ennfremur að hinn 16. janúar sl.
hafi tryggingamálaráðherra skipað
félaginu skilastjórn að tillögu
Tryggingaeftirlitsins og lét skila-
stjórnin gera upp árið 1983. Mun
þetta vera í fyrsta skipti sem skip-
uð er skilastjórn i máli sem þessu
hér á landi. Samkvæmt frétt Morg-
unblaðsins varð niðurstaðan sú, að
a.m.k. 23 milljónir króna vantaði
upp á að félagið ætti fyrir skuldum.
Taldi skilastjórnin enga möguleika
á að félagið gæti siaðið við skuld-
bindingar sínar og lagði til að
endurtryggingafélagið yrði tekið til
gjaldþrotaskipta. „Við sáum ekki
leið út úr þessu," sagði Valgarð
Briem hrl., formaður skilastjórnar-
innar, í samtali við blaðamann
Mbl. „I þessu máli eru margir
óvissuþættir og það gæti tekið
nokkur ár að fá botn í það. Víst er
að hlutaféð nægir engan veginn
fyrir skuldum og enginn veit hvaða
kröfur gætu enn komið fram í
dagsljósið."
Tryggingaeftirlitið metur á
hverju ári stöðu tryggingafélag-
anna, samkvæmt sérstakri reglu-
gerð þar að lútandi. Þar er gjaldþol
og greiðsluþol félaganna metið þar
sem fullnægja þarf vissum lág-
markskröfum. í þessu tilfelli
reyndist Endurtryggingafélag
Samvinnutrygginga ekki fullnægja
þeim kröfum. Samkvæmt lögunum
fékk félagið frest til að gera endur-
bætur en tókst ekki að gera það
innan þess frests, sem settur var af
ráðherra, og þrautalendingin var
því að leggja til að skipuð yrði
skilastjórn.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins voru bókfærð iðgjöld fé-
lagsins á árinu 1982 samtals 58,5
milljónir króna, þar af um ein
milljón vegna innlendra viðskipta
og 57,5 milljónir króna vegna er-
lendra viðskipta. Bókfærð tjón
námu samtals 61,5 milljónum
króna, þar af 0,6 milljónir vegna
innlendra endurtrygginga og 60,9
milljónir vegna erlendra endur-
trygginga. Að kröfu Tryggingaeft-
irlitsins lagði félagið fram bráða-
birgðaársuppgjör fyrir 1982 í maf
1982 og var Sveini Jónssyni, lög-
giltum endurskoðanda, falið að
vinna að mati tryggingasjóðsins.
Upplýst var, að I þeim trygginga-
sjóði sem áætlaður var í bráða-
birgðaársuppgjöri væri ekki fólgið
sérstakt álag fyrir óvissu, hvorki
vegna viðskipta tengdum fyrir-
tækjunum SIRSA og Accolade, né
vegna annarra skuldbindinga, en
það munu einkum hafa verið við-
skiptin við þessi tvö fyrrgreindu
fyrirtæki, sem skiptu sköpum í ör-
lögum Endurtryggingafélags Sam-
vinnutrygginga. Að fengnu áliti
endurskoðandans taldi Trygginga-
eftirlitið að verulegar líkur væru á,
að tryggingasjóðurinn nægði ekki
til að mæta skuldbindingum fé-
Iagsins, auk þess sem þar var ekki
gert ráð fyrir, að tap yrði á SIRSA
og Accolade-viðskiptunum og raun-
ar var þeirra að litlu getið f áætl-
unum félagsins. Ofan á þetta bætt-
svo, að tryggingasjóður félagsins
var mjög lágur sem hlutfall bók-
færðra iðgjalda, eða aðeins um 89
prósent. Við útreikninga á gögnum
frá félaginu kom m.a. í ljós, að út-
koma trygginganna á árinu 1982
var neikvæð um 1,6 milljón banda-
ríkjadollara, þrátt fyrir hið lága
mat tryggingasjóðsins í árslok
1982. Sérstaka athygli vakti, að um
37 prósent bókfærðra tjóna á árinu
1982 voru vegna tryggingaársins
1979, en það ár virðist áhættutaka
félagsins hafa farið úr böndunum
og langt fram úr þvi sem heimilt
var og bolmagn félagsins leyfði.
Ýmislegt fleira kom í ljós, sem
ekki er unnt að rekja hér f smáat-
riðum, en fullljóst þótti án frekari
útreikninga eða athugana, að
tryggingarsjóður félagsins væri
alltof lágur, og að hann stæði eng-
an veginn undir þeim skuldbind-
ingum sem félagið ætti fyrir hönd-
um að mæta á næstu árum, ekki
síst þegar þess væri gætt, hversu
afkoma á erlendum endurtrygg-
ingamarkaði hefði verið slæm und-
anfarin ár og með tilliti til hinnar
miklu viðskiptalegu óvissu vegna
SIRSA og Áccolade-viðskiptanna
auk óvissu vegna annarra sam-
ninga. Við þetta bættist, að höfuð-
stóll félagsins, samkvæmt árs-
reikningi, var neikvæður um 10,1
milljón króna, en ljóst var þá þeg-
ar, að sú fjárhæð var mun hærri.
Tryggingaeftirlitið sendi frá sér
greinargerð um málið í nóvember-
lok 1983 og í niðurstöðu er þess get-
ið, að tryggingasjóður Endurtrygg-
ingafélags Samvinnutrygginga hafi
verið stórlega vanmetinn í árs-
reikningi félagsins fyrir árið 1982
og öll rök hnígi að þvf, að fjárhæð-
in skipti tugum milljóna króna.
Ennfremur eru þar ftrekaðar fyrri
kröfur Tryggingaeftirlitsins um að
skipuð verði skilastjórn f félagið,
sem taki ákvörðun um framhald og
málsmeðferð, og segir þar m.a., að
með hverjum deginum, sem líði án
þess að það verði gert, aukist þeir
erfiðleikar, sem félagið eigi fyrir
höndum f þessu flókna máli. í
niðurstöðu greinargerðar Trygg-
ingaeftirlitsins segir ennfremur, að
hvarvetna þar sem lög séu f gildi
um vátryggingarstarfsemi, myndi
tryggingarfélagi, sem svo er ástatt
fyrir, óheimilt að ráðstafa fjár-
munum sfnum að eigin vild án
fhlutunar opinberra aðila enda
hlyti það að hafa ófyrirsjáanlegar
afleiðingar í för með sér. Auk
ábyrgðar, sem það kynni að skapa
fslenskum stjórnvöldum og öðrum,
yrði það íslenskri vátryggingar-
starfsemi mikill álitshnekkir og til
óbætanlegs tjóns og myndi rýra
það traust stórlega, sem vátrygg-
ingarfélög hérlendis njóta og verða
að njóta á erlendum endurtrygg-
ingamarkaði.