Morgunblaðið - 15.07.1984, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ1984
39
Bannið við að opna regnhlíf inni
er álitið sprottið af því að með
slíku athæfi styggi maður sólina!
Sólin hefur löngum verið talin búa
yfir miklum dulrænum mætti og
sólhlífar, sem eru undanfarar
regnhlífanna, voru taldar standa í
dulrænum tengslum við sólina,
vera eins konar eign sólarinnar.
Að opna sólhlíf innandyra þar
sem sólargeisla nýtur ekki, taldist
vera mjög hrokafullt athæfi gagn-
vart sólinni, og þeir sem það gerðu
gætu átt sólguðinn á fæti.
Stigar voru tákn fyrir „leiðina
til himna" og því var talið nauð-
synlegt að forðast að ganga undir
þá til að trufla ekki þær sálir sem
hugsanlega væru að klifra þar
upp. Hafa sumir sett þessa trú í
samband við himnastiga Jakobs.
Samkvæmt þessari kenningu
verður að teljast furðulegt að
nokkur maður megi yfirhöfuð
stíga upp í stiga, því það hlýtur að
trufla himnaferðina öllu meira.
Önnur kenning byggist á heilag-
leika þríhyrningsins, tákni lífsins
og hinnar heilögu þrenningar.
Stigi upp við vegg myndar þrí-
hyrning með veggnum og jörðinni.
Gangi menn undir stiga brjóta
þeir jafnframt táknið, og eiga þá á
hættu að kalla yfir sig ólán. En
komist maður ekki hjá því að
ganga undir stiga má reyna að
bjarga sér frá illu með því að
krossleggja fingurna, spýta yfir
vinstri öxl eða þegja þunnu hljóði
þar til fjórfætt kvikindi verður á
vegi manns.
„Helgisiðir“
Helgisiðir eru aftur á móti
eitthvað sem menn eiga að hafa í
heiðri til að stuðla að gæfu eða
fyrirbyggja ógæfu. „Guð blessi
þig“ segjum við oft og einatt þegar
einhver hnerrar. Það er dæmi um
„ritual“ eða eitthvað sem ber að
gera undir slíkum kringumstæð-
um. Þessi siður stendur í litlum
tengslum við þá von að viðkom-
andi sé ekki að fyllast af kvefi.
Sumir segja að þetta stafi af
þeirri gömlu trú að sál mannsins
eigi það til að yfirgefa líkamann í
gegn um vitin og kynni að hrökkva
út þegar fólk hnerrar! Blessunin
er helgisiður sem á að vinna gegn
slíkri ógæfu.
Annað er að tauta fyrir munni
sér 7—9—13 og banka á við, þegar
maður hefur lýst yfir björtum
vonum sínum i sambandi við
framtíðina. Þetta er gert til að
„storka ekki örlögunum", hvetja
ekki „illa anda" til að binda snar-
lega enda á vonir og trú okkar á
bættan hag.
Enn eitt dæmi eru ýmsar táknr-
ænar athafnir sem menn fram-
kvæma til að verða sér út um
óskir. Að hlaupa undir regnbog-
ann er eitt, annað er að blása á
kerti á afmælistertu. Takist af-
mælisbarninu að slökkva á öllum
kertunum í einni tilraun hefur það
unnið til óskar, sem hjátrúin segir
að muni rætast.
Máttur talna og gripa
Náttúrufyrirbæri eins og salt,
járn, steinar, viður, eldur o.fl.
hafa jafnan gegnt ríku hlutverki í
hjátrú fólks. Eins er um ýmsa
hluta líkamans, neglur, hár og
blóð sérstaklega. Allir þekkja til
lukku- og verndargripa. Mark-
menn í knattleikjum hafa oft hjá
sér lukkutröll í markinu, milljónir
manna ganga með kanínufót í vas-
anum eða um hálsinn sér til heilla
og enn aðrir eiga sér persónulega
verndargripi. Þá er hestaskeifan
vinsæl yfir dyrum og er talið betra
að hún snúi upp á við til að
„heppnin leki ekki út“.
Happa- og óhappatölur kannast
allir við. Einkanlega hræðsluna
við töluna 13. Það er engan veginn
ljóst hvernig ótrúin á tölunni 13 er
til komin, en sumir hafa sett þetta
í samband við siðustu kvöldmál-
tíðina, en þá sátu 13 til borðs sem
kunnugt er. Víða kveður svo
rammt að hræðslunni við töluna
13 að menn merkja húsin sín fekar
12% en 13 og á mörgum stórhótel-
um er 13. hæðinni einfaldlega
sleppt!
Hvað skyldi hjátrúin segja um þetta? „Ætli sé nokkur munur á því að
hjóla og ganga undir stiga,“ segir hjólreiöamaðurinn llörður Þóris-
son. „Annars hef ég ekki áhyggjur af stigum, ég hef meiri áhyggjur af
skattinum, sem ég er að fara að borga núna. Ég tel mig ekki hjátrúar-
fullan. Það kemur fyrir að ég banki á tré, en það kalla ég ekki hjátrú.
Þó er það svo með boð og bönn hjátrúarinnar, að maður fer oft eftir
þeim hugsunarlaust, án þess að gera sér grein fyrir því. Þetta siast
inn.“
„Það verð ég að viðurkenna, að ég hef ekki heyrt um
þessa hjátrú með stigann áður,“ sagði Sigurgeir Bóas-
son, sem gekk hiklaust undir stigann. „Hitt er svo
. annað mál, að ég sver það ekki algerlega af mér að ég
sé svolítið hjátrúarfullur. Það setur til dæmis alltaf að
mér ugg ef svartur köttur skýst yfir götu fyrir framan
mig.“
Myndir: Friðþjófur Helgason
„Ég hef aldrei heyrt um þessa hjátrú getið, hvað þá meira. Hins
vegar hef ég vanið mig á að ganga aldrei undir stiga,“ sagði Ingunn
Sæmundsdóttir. „Hjátrú læt ég mér raunar litlu skipU og minnist
þess ekki að hún hafi valdið mér sálarkvölum.“
„Ég segi nú bara upp og niður með þessa hjátrú! Eina hjátrúin
sem ég hef nokkurt álit á er að reyna að hlaupa undir regn-
bogann til að verða sér úti um ósk. Það hef ég mikið reynt, en
ekki tekist enn,“ sagði Jón Magnússon kotroskinn. Það er sá
með derhúfuna. Félagi hans Pálmi Sigurhjartarson var ekki
sama sinnis: „Það hvarflar ekki að mér að ganga undir stiga,
mér liði illa í marga daga á eftir,“ sagði Pálmi. „Það var með
naumindum að mér tókst að beina Jóni réttu leiðina, en hann
gerði sig líklegan til að fara „breiða veginr ", eins og venju-
lega.“
„Eru ekki allir fslendingar meira og minna hjátrúarfullir,“
spurði Gunnar Óskarsson, sem þarna krækir fyrir stigann.
„Sjálfur er ég ekkert hjátrúarfullur í sambandi við að ganga
undir stiga, ég gekk framhjá honum alveg hugsunarlaust.
Hef sennilega einhvern tíma fengið sendingu í hausinn og
því varast að ganga undir stiga síðan. En ég neita því ekki að
ég sé hjátrúarfullur á ýmsum öðrum sviðum. Til dæmis
banka ég iðulega í tré og segi 7-9-13.
Það er hægt að ganga undir stiga eða krækja fýrir, en þriðji möguleikinn er auðvitað sá að
ganga beint á hann. Hjátrúin segir ekkert um þá hlið málsins, en reynslan kennir okkur að
sennilega sé það hættulegasti kosturinn og Ifklegastur til ógæfu. Guðbjörg Þórhallsdóttir
var svo önnum kafin í samræðum við dóttur sína að hún tók ekki eftir stiganum með þeim
afleiðingum sem við sjáum á myndinni. Hún segist þó hiklaust ganga undir stiga, liggi það
beinast við, en maður hennar, Guðvarður Gíslason, kvaðst alltaf krækja fyrir stiga, „af
þeirri einfdldu ástæðu að ég kæri mig ekki um að fá málningarfötu í hausinn. Ég hef svo
lítil eyru,“ sagði hann.