Morgunblaðið - 15.07.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 1984
Ef einstaklíngur getur ekki greitt skuld, sem hann hefur stofnað tíl,
er hann yfirleitt lýstur gjaldþrota og eignir hans, ef einhverjar eru,
geröar upptækar. Hvaö á aö gera ef ríki komast í greiðsluþrot? Þessi
spurning leitar á menn nú þegar sú staöreynd er Ijós, aö avonefnd
„þróunarríki“ geta að öllum líkindum ekki endurgreitt ríkisstjórnum,
bönkum og öörum lánastofnunum f iðnríkjum Vesturlanda gífurlegar
fjárhæöir, sem þau hafa fengiö aö láni á undanförnum árum, einkum
sl. áratug. Mörg þeirra eru ekki einu sinni í aöstööu til aö greiöa
lánardrottnum sínum vexti af skuldunum nema meö þvt aö taka ný lán.
Ef lausn finnst ekki á vandanum blasir viö gjaldþrot helstu banka í
Bandartkjunum og Evrópu og bankakreppa, sem aftur getur steypt
alþjóölegum efnahagsbúskap í djúpa lægö.
Sennilega nema erlendar
skuldir þróunarríkjanna nú í
heild röskum 800 milljöröum
bandaríkjadala og eru helstu
skuldunautarnir nokkur ríki i
Rómönsku-Ameríku, sem skulda
um 350 milljaröi dala. Þau ríki voru
einmitt í heimsfréttunum fyrir
nokkrum dögum þegar leiötogar
þeirra settust á rökstóla í Cartag-
ena í Kólombíu og ræddu leiöir til
aö losa sig af skuldaklafanum.
Fram kom aö ríkin hafa ekki í
hyggju aö reyna aö komast hjá því
aö standa í skilum, en þau vilja aö-
stoö Vesturlanda til aö þeim sé þaö
kleift. í þvi sambandi var gerö til-
laga um aö stjórnmálaleiötogar og
fjármálasórfræöingar þróunarríkja
og iönríkja hittust á alþjóölegri
ráöstefnu um skuldavandann.
Ennfremur var skipuö nefnd sem
ræöa á um lánsskilmála viö skuld-
areigendur. Meöal hugmynda, sem
fram komu á fundinum, var aö
lánstími höfuöstóls yröi framlengd-
ur og lánsvextir lækkaöir, t.d. þann-
ig aö þeir næmu sama hundraös-
hluta og almennir innlánsvextir
sparisjóösreikninga í Bandaríkjun-
um.
SAMBLÁSTUR GEGN
LÁNARDROTTNUM?
Cartagena-fundurinn var mörg-
um á Vesturlöndum áhyggjuefni því
hann var vísbending — ef ekki hót-
un — um aó hinar skuldugu þjóöir
ætluöu aö mynda með sór samtök
um uppgjör skuldanna og styrkja
þannig gífurlega samningsstööu
sína gagnvart viöskiptabönkunum,
ríkisstjórnum og stofnunum eins og
Alþjóðagjaldeyrissjóönum og
Alþjóðabankanum. Þaó liggur i
augum uppi aö miklu auöveldara er
aö eiga viö hvern lántakanda fyrir
sig heldur en þá sem heild, og lán-
ardrottnar vörpuöu því öndinni létt-
ar þegar í Ijós kom, aö hugmyndin
um skuldabandalag átti ekki nægan
hljómgrunn í Cartagena til aö ná
fram aö ganga. Strandaöi hún eink-
um á andstööu tveggja skuldugustu
ríkja Rómönsku-Ameríku, Brasiliu
og Mexíkó, sem ekki töldu slíkan
samblástur þjóna hagsmunum sín-
um. Erlendar skuldir Brasilíumanna
nema um 93 milljöröum bandaríkja-
dala og skuldir Mexíkó litlu minna
eöa um 90 milljöröum dala.
Þaö gefur nokkra hugmynd um
umfang vandans, aö í lok síöasta
árs námu vaxtagreiöslur skuldug-
ustu ríkja Rómönsku-Ameríku,
Brasilíu, Mexíkó, Argentínu, Ven-
ezúela, Chile, Perú og Kolombíu
hvorki meira né minna en 40% af
útflutningstekjum þeirra. Og
skuldabyröi þessara rikja léttist
ekki, heldur þyngist vegna aö-
stæöna á fjármálamarkaði heims-
ins, þar sem bandaríkjadalur er
helsti viömiöunargjaldmióill: i hvert
skipti sem vextir í Bandaríkjunum
hækka um eitt prósent aukast
skuldir ríkjanna í Rómönsku-
Ameríku um nærri þrjá milljaröi
dala. Og vaxtahækkunum í Banda-
ríkjunum hafa ekki veriö settar
skoröur enn sem komiö er. Benda
nýjustu spár raunar til áframhald-
andi hækkana.
Auknar útflutningstekjur hinna
skuldugu þróunarríkja væru leiö út
úr vandanum, en horfur eru ekki á
því aö þær tekjur muni aukast
nægilega ört á næstu árum til aö
draga úr þunga skuldabyröanna.
lönríkin á Vesturlöndum eru helstu
útflutningsmarkaöir þessara ríkja
og þar hafa efnahagsleg vandræöi
dregió úr eftirspurn eftir fram-
leiösluvörum þróunarríkja. Ef enn
er tekiö miö af ríkjunum í Róm-
önsku-Ameríku, þar sem erfiöleik-
arnir eru mestir, þá benda athugan-
ir til þess aö aukning á útflutningi
þeirra muni veröa minni en 10% á
næstu árum. Jafnvel þótt gert sé
ráö fyrir óvenju hagstæöum skilyrö-
um veröa vaxtagreiöslur þeirra
væntaniega einum þriöja hærri en
tekjurnar. Aö auki þurfa þau aö
endurgreiöa á árunum 1985—1987
hrikalega há lán, sem nema meira
en 100 milljöröum dala.
SKULDA VANDINN ÚR-
LAUSNAREFNI STJÓRN-
MÁLAMANNA
„Þessar greiöslur [skuldir þróun-
arríkjaj er ekki unnt aö inna af
hendi," segir Henry Kissinger, fyrr-
um utanríkisráöherra Bandaríkj-
anna, í nýlegri grein í International
Herald Tribune. „Það eru engar lík-
ur á því,“ skrifar hann, „aö höfuö-
stóll lánanna veröi endurgreiddur í
áratug eöa lengur. Jafnvel vaxta-
greiöslurnar veröa óbærllegar frá
pólitísku sjónarmiði ef menn fást
ekki viö þær sem pólitískt fremur
en fjárhagslegt úrlausnarefni."
Kissinger segir aö óhugsandi sé, aö
þaö geti farið saman aö skuldugu
ríkin standi skil á lánunum og aö
þar verói hagvöxtur og stööugleiki í
stjórnmálum og þjóölífi. „Þegar mál
hafa skipast meö þeim hætti, aö
skuldunautar veröa aö taka ný lán
til aó greióa skuldaeigendum vexti
af eldri lánum, stöndum viö frammi
fyrir ástandi, sem er einsdæmi og
getur ekki gengiö; aö þróunarríkin
eru oröin aö fjármagnsútflytjend-
um,“ skrifar hann. Bendir Kissinger
á, aö á þessu ári muni ríkin í
Rómönsku-Ameríku greiöa 20 millj-
aröi dala í vexti umfram þaö sem
þau fá í formi nýrra lána.
Aö vonum vaknar sú spurning
Mótmælaaögeröir í Rio de Janeiro í Brasilíu. Á boröanum fremst á
myndinni stendur: „Niöur meö IMF“.
hvernig á skuldavandanum standi?
Hvers vegna í dauðanum hefur svo
gífurlegu fjármagni, sem raun ber
I SKULDAFENI:
Erlendar skuldir fjögurra ríkja í Rómönsku Ameríku í árs-
lok 1983 í milljörðum Bandaríkjadala.
$93
vitni, veriö „dælt“ til þróunarríkj-
anna? Máttu menn ekki vita aö þau
kynnu aó lenda í greiösluerfiöleik-
um? Og voru lánin til „þriöja heims-
ins“ skynsamlegasta fjárfestingar-
leiöin sem völ var á?
OLÍUGRÓDINN FÓR TIL
ÞRÓUNARRÍKJANNA
Upptök skuldakreppu þróunar-
ríkjanna má rekja til hinna miklu
hækkana á olíuveröi fyrir röskum
áratug. Þær færöu olíuútflutnings-
ríkjunum (OPEC-ríkjunum) óhemju
fjármuni og svo mikla, aö þegar bú-
iö var aö fjárfesta í ýmsum stór-
framkvæmdum og fyrirtækjum í
olíulöndunum (svo ekki sé minnst á
hergagnakaup og margvíslega sóun
í munaöarlíf yfirstéttanna) var nóg
fjármagn eftir til aö leggja inn á
bankareikninga á Vesturlöndum.
Olíuhækkanirnir komu illa viö iön-
ríkin, en enn verr komu þær niöur á
þeim þróunarríkjum sem ekki höföu
yfir eigin olíulindum aö ráöa. Bank-
ar og aörar fjármálastofnanir á
Vesturlöndum tóku þá aö endur-
lána þróunarríkjunum olíuauöinn og
virtist mörgum þaö í upphafi hin
snjallasta lausn. Upp runnu sann-
kallaöir dýröardagar fyrir banka-
stjórana sem höföu næga fjármuni
til aö lána viöskiptavinum sínum, og
ríkisstjórnum þróunarlandanna hef-
ur væntanlega liöið, sem þær hefóu
fundió El Dorado — gulllandiö —
og ekki er fjarri lagi aó segja, aö
þær hafi haft rétt fyrir sér.
Fjármagniö, sem var á boöstól-
um, var svo mikiö, að menn
gleymdu æöi oft aö huga aö arö-
semi þeirra framkvæmda, sem þaö
var lánaö til. Smáríkiö Tógó i
Vestur-Afríku fékk lán til aö reisa
olíuhreinsunarstöö, en þar er enga
olíu aö finna og stööin hefur aldrei
veriö notuö. Stjórn Líberíu steypti
sér í skuldir til aö geta staðiö fyrir
þingi Einingarsamtaka Afríkuríkja.
Sóun var mjög mikll; leiötogar Zaire
lögöu lánsfé ríkisins inn á leyni-
Teikning úr Time
BRASILÍA
MEXIKÓ
ARGENTÍNA
Skuldabyrði
þróunarríkja
Þegar vextir hækka í Bandaríkjunum um eitt prósent hækka
skuldir ríkja Rómönsku-Ameríku um nærri þrjá milljardi dala