Morgunblaðið - 15.07.1984, Síða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 1984
Útgefandi nMáiþíiíþ hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintaklö.
Sjóflutnmgar
milli Bandaríkjanna
og íslands
essa dagana er stödd
hér á landi bandarísk
sendinefnd, skipuð nokkrum
embættismönnum til þess að
ræða við íslenzka aðila um
siglingar með flutninga á
vegum varnarliðsins til og
frá Bandaríkjunum. Það er
út af fyrir sig ástæða til að
fagna því, að bandarísk
stjórnvöld sýni þó þann vilja
til þess að finna lausn á mál-
inu að senda fulltrúa sína
hingað. Á hitt er þó að líta,
að nú þegar hafa miklar um-
ræður farið fram um málið
milli íslenzkra og banda-
rískra stjórnvalda og efnis-
leg rök málsins ættu að vera
ljós öllum aðilum. Með þetta
í huga hljótum við íslend-
ingar að vona að koma hinna
bandarísku sendimanna sé
til þess að flýta fyrir af-
greiðslu málsins, en ekki
sviðsetning til þess að telja
okkur trú um, að kappsam-
lega sé unnið að málinu.
Nú þegar er nokkur
reynsla komin á siglingar
hins bandaríska skips og
áhrif þess á flutninga ís-
lenzku skipafélaganna.
Niðurstaðan er sú, að banda-
ríska skipið tekur allt, sem
það getur tekið, sem líklega
nemur nálægt 80% þeirra
flutninga, sem til hafa fallið
frá því að siglingar þessar
hófust. Það er óumdeilanlegt
að haldi þessi þróun áfram
mun það hafa mjög neikvæð
áhrif á siglingar íslenzkra
skipafélaga á þessari sigl-
ingaleið. Augljóslega mun
draga mjög úr þeim, þar sem
þau sigla ekki lengi með tóm
skip eða lítt arðbæra flutn-
inga á milli landa. Það væri
mikill skaði, ef verulegur
samdráttur yrði í siglingum
okkar á þessari flutninga-
leið. Það hefur geysilega
þýðingu fyrir almenn tengsl
okkar við Bandaríkin, að
samgöngur á milli landanna
séu tíðar. Flutningar ís-
lenzku skipafélaganna á
vegum varnarliðsins stuðla
að því, að samgöngur á sjó
séu fullnægjandi, þótt
bandarískt skipafélag eigi
þar hlut að máli. Því er hins
vegar til að svara, að við ís-
lendingar höfum langa
reynslu af því, að við getum
ekki byggt samgöngur okkar
við umheiminn á duttlung-
um annarra þjóða, sem geta
hætt þeim fyrirvaralaust.
Varnarstöðin í Keflavík er
ekkert einkamál Banda-
ríkjamanna. Hún er hér
vegna þess, að við íslend-
ingar teljum það sameigin-
legt hagsmunamál okkar og
aðildarríkja Atlantshafs-
bandalagsins að hér séu
varnir, sem við getum ekki
annazt sjálfir vegna smæðar
okkar. Bandaríkjamenn
hafa tekið að sér þessar
varnir. En í ljósi þeirra sam-
eiginlegu hagsmuna, sem
um er að tefla er ekki óeðli-
legt, að íslendingar komi við
sögu m.a. í flutningum til og
frá varnarstöðinni. Og með
tilvísun til þessara sameig-
inlegu hagsmuna getum við
ekki fallizt á forréttindi
bandarískra aðila í skjóli
bandarískra laga.
íslendingar hafa ekki far-
ið fram á forréttindi í þess-
um flutningum. Bandarískt
skipafélag annaðist þá í eina
tíð en hætti þeim siglingum.
Við teljum eðlilegt, að við
eigum hér jafnan rétt á við
Bandaríkjamenn.
Talsmenn Bandaríkja-
stjórnar bera fyrir sig
bandarísk lög. Það er ekki
okkar að benda Bandaríkja-
mönnum á, hvernig þeir eigi
að leysa þetta mál heima
fyrir. Það er hins vegar
ljóst, að íslenzka ríkisstjórn-
in leggur þunga áherzlu á
málið, eins og bezt sést af
því, að Geir Hallgrímsson,
utanríkisráðherra, hefur
rætt það sérstaklega við
bæði utanríkisráðherra og
varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna.
Bandarísk stjórnvöld
hljóta að átta sig á því, að
þegar svo mikil áherzla er
lögð á málið af íslendinga
hálfu verður það þrándur í
götu eðlilegra samskipta
þessara tveggja þjóða, þar
til viðunandi lausn hefur
fundizt, sem tryggir jafn-
rétti í þessum siglingum.
Aþessum árstíma leita
margir landsmenn til út-
landa sér til hvíldar, af-
þreyingar og endurnær-
ingar. Sólarstrendur
Miðj arðar haf slandanna
hafa lengi verið einna
vinsælastur áfangastaður íslenzkra
ferðamanna. Þetta er skiljanlegt. Veður-
far er með þeim hætti hér á Islandi, að
það er beinlínis nauðsynlegt fyrir fólk að
komast í burtu um tíma og njóta sólar og
blíðlegra veðurfars en hér ríkir. Þrátt
fyrir miklar framfarir er Island enn fyrst
og fremst verstöð og það er stundum gott
að komast í burtu frá verstöðinni. Sól-
arstrendur Spánar hafa lengi verið vin-
sælar meðal ferðalanga héðan að heiman.
En hversu oft leiðum við Islendingar hug-
ann að þjóðinni sem landið byggir og
menningu hennar? Samtal við spænskan
blaðamann frá hinu virta spænska dag-
blaði E1 Pais varð til þess að beina at-
hygli höfundar Reykjavíkurbréfs að því,
hversu lítil tengsl okkar Islendinga eru
við Spán og hversu lítil þekking okkar er
á Spáni, þótt þangað hafi kannski komið
fleiri íslendingar en til flestra annarra
landa í Evrópu.
Spænsk tunga er töluð af um 300 millj-
ónum manna í heiminum og er því eitt af
heimsmálunum, eitt þeirra tungumála,
sem flestir jarðarbúar tala. Spánverjar
eru 3.-4. mesta fiskveiðiþjóð heims og
hafa því á margan hátt svipaðra hags-
muna að gæta og við Islendingar að því er
þá atvinnugrein varðar. Spánn er mesti
tengiliður Evrópuþjóða við íbúa Mið- og
Suður-Ameríku. Tengsl Spánverja við
ríki Rómönsku Ameríku eru jafn mikil og
tengsl okkar Islendinga við Norðurlöndin
eða Bandaríkjamenn og Breta. Þessi
tengsl eru svo sterk, að þegar Castró tók
völdin á Kúbu var ríkisstjórn Francos á
Spáni sú eina, sem viðurkenndi ríkis-
stjórn Castrós. Spænska flugfélagið var
eina vestræna flugfélagið sem hélt uppi
flugferðum milli Kúbu og vestrænna
landa. Á sama tíma og langflestar, ef ekki
allar aðrar Evrópuþjóðir studdu Breta í
Falklandseyjastríðinu, var stuðningur
Spánverja við Argentínumenn algjör,
hvort sem menn voru til vinstri eða hægri
í pólitík.
Á Spáni hefur blómstrað hámenning
um aldir, sem er svo sterk og mikil, að
hún er í fremstu röð í heimssögunni. Er
ekki full ástæða til þess að menn hugi að
fleiru en sólinni einni á Spáni?
Flugvélamál
Flugleida
Stjórnendur Flugleiða hafa um alllangt
skeið fjallað um endurnýjun flugvélaflota
félagsins, en engar ákvarðanir hafa verið
teknar enn. Fjárskortur setur þeim vafa-
laust þröngar skorður við ákvarðanatöku.
Mikill taprekstur hefur veikt félagið svo
mjög, að fjárhagslegt bolmagn þess til að
afla nýrra flugvéla er mjög lítið, svo ekki
sé meira sagt.
Flugvélakaup Flugleiða skipta þjóðina
alla hins vegar miklu máli. Fólksflutn-
ingar milli landa fara að langmestu leyti
fram á vegum Flugleiða og félagið er
burðarásinn í innanlandsflugi. Það er
ekkert álitamál, að DC-8-þoturnar, sem
félagið rekur enn, standast ekki lengur
samkeppni við flugvélar sem önnur flug-
félög hafa fyrir löngu tekið í notkun. Þeir,
sem dragast aftur úr í tækjakosti í þess-
ari atvinnugrein eins og öðrum, eiga ekki
mikla framtíð fyrir sér. Stjórnendur
Flugleiða hafa gefið til kynna, að óska-
kostur þeirra væri sá, að setja hljóðdeyfa
á hreyfla DC-8-þota félagsins og halda
áfram rekstri þeirra enn um sinn. Vissu-
lega verður að horfast í augu við fjár-
hagslegar staðreyndir, veika stöðu félags-
ins og aðra þætti málsins. Jafnljóst er, að
það félag verður ekki í sókn í Norður-
Atlantshafsfluginu á næstu árum, sem
flýgur með þann flugvélakost.
Þess vegna eru það ánægjuleg tíðindi,
sem birtust í Morgunblaðinu í gær, föstu-
dag, að stjórnendur Flugleiða beini nú
athygli sinni að nýjum flugvélategundum,
sem hafa komið á markaðinn á síðustu
misserum frá Boeing-verksmiðjunum og
nefnast 767 og 757. Þetta eru hvarvetna
taldar mjög fullkomnar vélar og hag-
kvæmar í rekstri. Áform um kaup á slíkri
vél mundu ýta mjög undir starfsemi
Flugleiða og trú manna á framtíð og vel-
gengni fyrirtækisins.
Þegar á móti blæs, eru það stundum
stórhuga ákvarðanir, sem verða til bjarg-
ar. Og vel má vera, að það sé einmitt
ákvörðun af þessu tagi, sem Flugleiðir
þurfa nú á að halda. Svo virðist, sem
hlutabréf ríkisins í Flugleiðum séu býsna
eftirsótt, þrátt fyrir veika fjárhagsstöðu
fyrirtækisins. Er það fráleit hugsun fyrir
Flugleiðamenn að fylgja fordæmi Arnar-
flugs og leita lausnar á fjárþörf fyrirtæk-
isins vegna flugvélakaupanna með hluta-
fjárútboði? Ný skattalög hafa gjörbreytt
aðstöðu hlutafélaga til þess að afla fjár
með sölu hlutabréfa. Mikill áhugi á hluta-
bréfum í Iðnaðarbankanum sýnir, að
áhugi fólks er að vakna á því að fjárfesta
í hlutabréfum. Framtíðin hlýtur að vera
sú, að íslenzk fyrirtæki fari æ meir út á
þá braut.
Kaupa laxveidi-
flotann
I gær, föstudag, birtist athyglisverð
frétt í Morgunblaðinu um laxveiðar við
Kyrrahafsströnd Kanada. Þar sagði m.a.:
„Kanadíska ríkisstjórnin hefur nú í
hyggju að verja 100 milljónum dala til að
kaupa 40% af laxveiðiflota landsmanna á
Kyrrahafsströndinni. Ástæðan er sú, að
sögn Fishing News International, að flot-
inn er of stór fyrir dvínandi veiði. Fræði-
lega eru hinir 4.500 laxveiðibátar færir
um að veiða þrisvar sinnum meira á ein-
um sólarhring en öllum flotanum er
heimilt á einu ári. Hefur blaðið eftir sjáv-
arútvegsráðherranum, að þetta sé mesti
umfram sóknarmáttur í heimi.“ Ástæða
er til að staldra við þessa frétt. Mesti
vandinn í sjávarútvegi okkar er sá, að við
höfum keypt of marga togara. Veiðarnar
standa ekki undir þeirri miklu fjárfest-
ingu. Við getum veitt sama magn með
mun færri skipum. I þessum miklu tog-
arakaupum felast gífurleg fjárfestingar-
mistök.
Það er engin einföld leið til að bæta úr
þeim. Líklega er hvergi í heiminum mark-
aður fyrir þessi skip, þótt við vildum selja
þau. Auðvitað er spurning, hvort hægt sé
að finna verkefni fyrir þau annars staðar,
en hvarvetna í heiminum hefur þrengt
mjög að úthafsveiðum annarra þjóða.
Fróður maður, erlendur, um sjávarút-
vegsmál, sagði, bæði í gamni og alvöru,
við höfund þessa Reykjavíkurbréfs, að
eina ráðið væri að leggja þeim eða sökkva
þeim! Þau væru ekki til annars nýt.
Otgerðarfyrirtækin hafa ekki efni á að
leggja skipunum, þótt þau hafi heldur
ekki efni á að gera þau út. Fyrir tæpum
tveimur áratugum voru sett í landinu lög,
sem gerðu ríkisvaldinu kleift að kaupa
jarðir, sem bændur vildu selja til þess að
hætta búskap. Þetta var gert í því skyni
að ýta undir bændur að hætta búskap,
sem augljóslega var og er hagstætt, þar
sem offramleiðsla er í landbúnaði. Er sú
leið til í vanda sjávarútvegsins, að ríkið
eða aðili á þess vegum kaupi skip og leggi
þeim? Hér er auðvitað um gífurlega fjár-
muni að ræða, en það kostar þjóðarbúið
líka mikla peninga að reka sjávarútveg og
fiskvinnslu við núverandi aðstæður.
Háskólar og
atvinnulíf
I Bandaríkjunum er sagt, að mest
gróska sé í atvinnulífi í námunda við há-
skóla, annars vegar í Kaliforníu og hins
vegar við Boston. I Kaliforníu hefur raf-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 1984
25
REYKJAVÍKURBREF
Laugardagur 14. júlí
Morjfunblaöið/Friöþjófur.
eindaiðnaður blómstrað í svonefndum
Silicon Valley, skammt frá San Francisco
í námunda við Stanford-háskólann.
Þegar Bandaríkjamenn eru spurðir,
hvers vegna þessi atvinnulífsbylting hafi
orðið einmitt þarna, er svarið jafnan, að
ástæðan sé tengslin við háskólann. Þau
hafi lagt grundvöllinn að því ævintýri,
sem gerzt hefur í Silicon Valley. Svipaða
sögu er að segja um Boston og háskólana
þar.
Greinilegt er, að kennarar og nemend-
ur við þessa háskóla starfa í mjög nánum
tengslum við fyrirtækin og þykir alveg
sjálfsagt. Vafalaust mundi heyrast hljóð
úr horni, ef prófessor við Háskóla íslands
ætti náið samstarf við íslenzkt atvinnu-
fyrirtæki og hagnaðist verulega á þvi
samstarfi sjálfur. Hér mundu rísa upp
menn, sem segðu þetta misnotkun að-
stöðu og að það væri óeðlilegt og óheil-
brigt að gróðamenn í atvinnulífinu gætu
hagnýtt sér þekkingu prófessora á laun-
um hjá ríkinu.
Háttsettur brezkur sjóliðsforingi, sem
hér var á ferðinni á dögunum, sagði við
höfund Reykjavíkurbréfs, að sama þróun
væri að verða í Bretlandi. Þar væru
tengsl ákveðinna háskóla við atvinnulífið
að styrkjast og skila sama árangri og í
Bandaríkjunum. Þegar ungt fólk í Banda-
ríkjunum er spurt hvert það vilji fara,
þegar það leggur út í lífið, er svarið: Kali-
fornía eða Boston. Þar er gróskan mest.
Þar er allt í deiglu. Þar eru hlutirnir að
gerast. Þar er frjósamur jarðvegur fyrir
ungt fólk með nýjar hugmyndir. Við Is-
lendingar erum í ákveðinni hugmynda-
legri kreppu um þessar mundir. Okkur
skortir hugmyndir til þess að takast á við
og leysa alvarleg vandamál í atvinnulíf-
inu. Er hugsanlegt, að þær hugmyndir
leynist í Háskóla íslands, en finni sér
ekki farveg út í atvinnulífið vegna
þröngsýni og afturhaldssemi samfélags-
ins?
Hvenær verdur gluf-
an stækkuð?
Snemma á þessu ári opnaði Seðlabank-
inn ofurlitla glufu til þess að auka sam-
keppni í bankaviðskiptum. Þessi pínulitla
glufa hefur nú þegar valdið byltingu í
fjármálalífi þjóðarinnar, gerbreyttum
viðhorfum og veitt nýju og fersku and-
rúmslofti inn í þjóðlífið. En hvenær verð-
ur glufan stækkuð? Hversu lengi ætlar
Seðlabankinn að sitja á þeim samkeppn-
isöflum, sem nú hafa verið leyst úr læð-
ingi? Er eftir einhverju að bíða?
Bankaviðskipti eru hvarvetna að breyt-
ast í hinum vestræna heimi. Bankar eru
að breytast og verða alhliða þjónustufyr-
irtæki á fjármálasviðinu. Hjá nágranna-
þjóðum okkar á Norðurlöndum er þróun-
in i þessum efnum mjög ör.
Það þarf að auka svigrúm bankanna til
þess að keppa um innlánin og það þarf að
veita þeim frelsi við ákvörðun vaxta á
útlánum eftir efnum og ástæðum. Hver
eru t.d. rökin fyrir því, að íslenzkt fyrir-
tæki fær leyfi til að taka lán í dollurum
og borga bandarískum sparifjáreigendum
mun hærri vexti en þetta sama fyrirtæki
fengi að borga íslenzkum sparifjáreigend-
um, ef það tæki lánið á innlendum mark-
aði? Það er ekki hægt að sjá nokkur efn-
isleg rök fyrir því, að lántakandinn hér
eigi að greiða sparifjáreigandanum í
Bandaríkjunum hærri þóknun fyrir láns-
féð en þeim islenzka. Eða hvað finnst
Seðlabankanum?
Matthías Á. Mathiesen, viðskiptaráð-
herra, hefur tekið ákvarðanir, sem hafa
gjörbreytt fjármálalífinu á einu ári.
Hann þarf að fylgja þeim eftir með frek-
ari ákvörðunum. Eitt af því, sem er eðli-
legt að gera er t.d. það að heimila íslenzk-
um fyrirtækjum, sem hyggja á viðamikla
fjárfestingu, að bjóða út skuldabréfalán á
hinum almenna fjármagnsmarkaði með
bakstuðningi viðskiptabanka, sem tekur
að sér að undirbúa útboðið og sölu á því
og skuldbindur sig til að kaupa þau bréf,
sem ekki seljast á opnum markaði. Eins
og venjulega skapar ríkið sér forréttindi.
Lögum var breytt til þess að ríkið gæti
boðið út ríkisvíxla. Hvers vegna skyldi
atvinnulífið ekki öðlast sama rétt?
Reynslan af heilbrigðri samkeppni í
bankakerfinu er nú þegar svo góð, að
nauðsynlegt er að halda áfram á þessari
braut. Þess vegna bíða menn í ofvæni eft-
ir næstu ákvörðunum viðskiptaráðherra
og Seðlabankans. Með nokkrum sanni má
segja, að með umbótum á þessu sviði sé
verið að ljúka þeirri Viðreisn, sem hófst á
árinu 1960. Það er verðugt verkefni fyrir
viðskiptaráðherra sem hóf þingferil sinn í
upphafi Viðreisnar.
Þegar á móti
blæs, eru það
stundum stór-
huga ákvarð- -
anir, sem
verða til
bjargar. Og
vel má vera,
að það sé ein-
mitt ákvörðun
af þessu tagi,
sem Flugleið-
ir þurfa nú á
að halda.
Er sú leið til í
vanda sjávar-
útvegsins, að
ríkið eða aðili
á þess vegum
kaupi skip og
leggi þeim?
Hér er auðvit-
að um gífur-
lega fjármuni
að ræða, en
það kostar
þjóðarbúið
líka mikla
peninga að
reka sjávar-
útveg og fisk-
vinnslu við
núverandi að-
stæður.
Við íslend-
ingar erum í
ákveðinni
hugmynda-
legri kreppu
um þessar
mundir.
Okkur skortir
hugmyndir til
þess að takast
á við og leysa
alvarleg
vandamál í at-
vinnulífinu.
Er hugsan-
legt, að þær
hugmyndir
leynist i Há-
skóla íslands,
en finni sér
ekki farveg út
í atvinnulífið
vegna þröng-
sýni og aftur-
haldssemi
samfélagsins?