Morgunblaðið - 15.07.1984, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 1984
Minning:
Jón Sigurðsson fv.
forseti Sjórganna-
sambands íslands
Jón Sigurðsson, forseti Sjó-
mannasambands íslands, var einn
þeirra manna sem ruddi íslenskri
verkalýðshreyfingu braut og átti
ríkan þátt í að móta stefnumið
hennar og starfshætti. Hann var
helsti forustumaður sjómanna-
samtakanna í meira en mannsald-
ur og jafnframt einn áhrifamesti
forustumaður Alþýðusambands-
ins og starfsmaður þess í nærri
tvo áratugi, þar af framkvæmda-
stjóri þess í rúman áratug.
Jón Sigurðsson vann af atorku
og lagni að uppbyggingu verka-
lýðsfélaga vítt og breitt um landið,
stóð að stofnun nýrra, endurreisti
fallin félög og lagði á ráðin um
eflingu starfsins. Sem erindreki
Alþýðusambandsins rak hann
málin af festu og kom þeim í höfn.
Innan verkalýðshreyfingarinn-
ar og úti í þjóðfélaginu naut Jón
ótvíræðs trausts. Þó óhjákvæmi-
legt væri að ýmislegt sem hann
gerði ylli deilum, leiddu þær sjald-
an tií persónulegra illdeilna og
Jón var virtur jafnt af pólitískum
stuðningsmönnum sem andstæð-
ingum.
Ég kynntist Jóni Sigurðssyni
fyrst þegar ég hóf störf hjá Al-
þýðusambandinu 1974 en þá var
hann kominn á áttræðisaldur. Þá
var hann enn í fullu starfi, ern og
kraftmikill. Hörð og illvíg barátta
hafði ekki fyllt hann beiskju og
hörku. Þvert á móti var sá Jón
sem ég kynntist yfirvegaður og
mildur, fjarri því að vera eins
stressí.ður og yngri mennirnir.
Spor Jóns Sigurðssonar sjást
víða í sögu íslenskrar verkalýðs-
hreyfingar. Ég ætla ekki að rekja
feril hans hér en ég vil fyrir hönd
Alþýðusambands íslands þakka
ómetanlegt framlag hans til ís-
lenskrar verkalýðsbaráttu. Fórn-
fýsi hans og dugnaður skilaði
árangri sem við búum öll að í dag.
Um leið þakka ég þær góðu minn-
ingar sem ég á um persónuleg
samskipti okkar þann áratug sem
við þekktumst.
Eftirlifandi konu Jóns, Jóhönnu
Guðmundsdóttur, flyt ég samúð-
arkveðjur.
Ásmundur Stefánsson
Við andlát Jóns Sigurðssonar,
fyrrv. formanns og forystumanns
Sjómannasamtakanna í landinu,
rennur upp fyrir manni óvenju-
lega langur og viðburðaríkur
starfsdagur verkalýðsforingja,
sem nú er að kvöldi kominn.
Vegna aldursmunar okkar eru
mér bernskuár Jóns að sjálfsögðu
lítt kunn, nema þó helst af frá-
sögnum hans sjálfs á góðra vina
fundum, þegar tækifæri gáfust til
þess að líta upp frá óvæginni bar-
áttu hversdagsins, oft nótt sem
nýtan dag.
Fyrstu fundir okkar Jóns voru á
„síldarplani" suður í Keflavfk, en
Jón kom þar með flokk útlendinga
sem síldarmatsmaður. Sjálfur
mun ég þá hafa verið innan við
fermingaraldur og þóttist vera að
aðstoða móður mína, sem vann að
síldarsöltun. Ég tel mig muna efn-
islega enn fyrsta ávarp Jóns til
min þegar hann sagði „Þú ert nú
fullstuttur lagsi í þetta starf (en
ég vó salt á tunnulögginni) varaðu
þig á að detta ekki ofan í tunn-
una.“ Þegar Jón sá að mér varð
svarafátt og ég niðurlútur, þá
sagði hann í hughreystingartón,
„vertu bara rólegur vinur það
tognar úr þér og áfram nú.“
Ekki hefði þetta litla og venju-
lega atvik í slíkum vinnustað
festst í huga mínum, nema af því
að 7 til 8 árum síðar áttu leiðir
okkar Jóns Sigurðssonar eftir að
liggja saman á ný og nú á gjör-
ólíkum vettvangi.
í árdaga Iðnnemasambands ís-
lands, snemma á 5. áratug aldar-
innar, var ákveðið af þáverandi
stjórn sambandsins að efna til
námskeiða í fundarstjórn og
ræðumennsku. Leiðbeinandi þessa
námskeiðahalds var ráðinn Jón
Sigurðsson.
Hann hafði þá um langt árabil á
kreppuárunum fyrir síðari heims-
styrjöld verið erindreki Alþýðu-
sambands fslands. Aðalhlutverk
hans í þessum störfum var að
endurreisa og stofna ný verka-
Iýðsfélög um landið þvert og endi-
langt. Þeir, sem þekkja eða hafa
kynnt sér af spjöldum sögunnar,
þær aðstæður, sem fyrir hendi
voru um vöxt og viðgang verka-
lýðsfélaga á þessum tímum at-
vinnuleysis og sárrar fátæktar al-
mennings, hljóta að sannfærast
um að vart var unnt fyrir ung og
nánast nýstofnuð félagasamtök að
fá sem leiðbeinanda mann með
traustari og haldbetri eldskírn en
Jón Sigurðsson hafði þá hlotið í
störfum sínum á þeim vettvangi.
Ekki gerist ég hér dómari um
ávöxtinn af þessu starfi Jóns fyrir
INSÍ, til þess er mér málið of
skylt. Staðreynd er þó að úr þess-
um hópi ungra iðnnema kom all-
álitlegur hópur manna sem lengi
þar á eftir áttu eftir að gegna
margskonar trúnaðarstörfum
fyrir félagasamtök sín og verka-
lýðshreyfinguna í heild.
Það óeigingjarna starf sem Jón
lagði þarna fram og miðlaði af
reynslu sinni verður seint full-
þakkað, þóknun eða laun fyrir slík
störf voru þá óþekkt.
Því gerist ég svo fjölorður um
þennan þátt í starfi Jóns Sigurðs-
sonar að sjálfum finnst mér það
hafa um of legið í láginni á hátíð-
is- og tyllidögum í lífi hans og
starfi, sem nú er lokið.
Svo sem að líkum lætur lifði Jón
Sigurðsson persónulega marga
merkisdaga enda kominn á níræð-
isaldur þegar hann kveður þetta
tilverustig. — Á slíkum tíma-
mótadögum í sínu persónulega lífi,
lék hann á als oddi. Aldrei sá ég
hann þó eins hjartanlega ánægðan
og þegar hann samfagnaði félög-
um sínum í verkalýðsfélögunum
með áfangasigra, oft eftir lang-
vinn og hörð átök og hann sá
árangur af eigin störfum.
Á slíkum starfsferli sem Jón
Sigurðsson átti fór þó ekki hjá því
að vonbrigði yrðu á vegi hans, en
með fádæma þrautseigju og
óvenjulegu starfsþreki yfirvann
hann slíkt mótlæti.
Jóni Sigurðssyni voru falin hin
margvíslegustu trúnaðarstörf,
sem glögg grein er gerð fyrir i rit-
unum íslenskir samtiðamenn og
Æviskrár samtíðarmanna.
Þessi æviágrip sanna svo ekki
verður um villst það álit og tiltrú
sem Jón Sigurðsson naut hjá sam-
ferðafólki sínu. Ekki er sá sem
þetta ritar þó í vafa um, að þau
störf hans, sem tengdust verka-
lýðshreyfingunni, og þó sér í lagi
Sjómannasamtökin, voru honum
næst hjarta, ásamt erindrekstri
og framkvæmdastjórnarstörfum
hans hjá Alþýðusambandi Islands.
Það er stundum sagt, að fáir
njóti eldanna, sem fyrstir kveikja
þá. Persónulega tel ég að þessu
hafi verið á annan veg farið með
vin minn Jón Sigurðsson.
Vegna hins óvenjulega langa
starfsaldurs naut hann þess að sjá
margar hugsjónir sinar rætast, og
árangur baráttu sinnar og sam-
herja. Fyrir það var hann hjart-
anlega þakklátur, þó aldrei fynd-
ist honum nóg að gert i þágu
skjólstæðinga sinna.
Um mann í slikum störfum stóð
eðlilega oft mikill styrr og öldur
tortryggni og sundurlyndis hlutu
að brotna á honum. Eftir slíka
ágjöf æðraðist Jón aldrei, jafnvel
brosti að sliku hnútukasti.
Eins og titt er meðal okkar fs-
lendinga, hljóta slikir menn oft
ýmiskonar viðurnefni eða auk-
nefni. Vegna erindrekastarfa síns
hjá ASÍ hlaut Jón t.d. nafnið Jón
„Dreki”. í vinahópi heyrði ég hann
segja að þetta nafn líkaði sér best
og oft hefði hann óskað sér þess að
geta orðið sannur dreki, — þá
hefðu framfaramál verkalýðs-
hreyfingarinnar náð hraðar fram
að ganga.
Eftir rúmlega 40 ára kunn-
ingsskap og síðar vináttu mína við
Jón Sigurðsson og fjölskyldu, er
skylt að þakka fyrir allar sam-
veru- og leiðbeiningastundir, jafnt
í starfi verkalýðshreyfingarinnar
sem í stjórnmálastarfi innan Al-
þýðuflokksins, en þar varð að
dómi Jóns ekki í sundur slitið, ef
árangur átti að nást.
Eftirlifandi eiginkonu og dóttur
þeirra ásamt aðstandendum öllum
votta ég dýpstu samúð við fráfall
hins trausta heimilisföður, sem
mitt í eldlínu óvæginnar baráttu
átti ávallt þá ósk æðsta að komast
heim í öryggi og var. Þær óskir
lýsa ef til vill best því heimili, sem
honum var búið.
Alúðarþakkir fyrir ómetanlega
samfylgd.
Eggert G. Þorsteinsson
Kveðja frá Sjómanna-
félagi Reykjavík
Á morgun, mánudaginn 16. júlí,
verður til moldar borinn Jón Sig-
urðsson, fyrrverandi formaður
Sjómannafélags Reykjavíkur og
Sjómannasambands Islands. Það
eru ekki margir íslendingar sem
eiga jafn langan og um margt
merkilegan feril að baki í þágu ís-
lenskrar alþýðu sem Jón Sigurðs-
son.
Það hefur þurft áræði til, eftir
að hafa verið á skútum, bátum og
togurum, að axla sjópoka sinn og
halda á þau mið í landi sem
ókönnuð voru meðal dreifbýlisins,
sem erindreki ASÍ 1934, ferðast
um landið og stofna verkalýðsfé-
lög við misjafnar undirtektir og í
andstöðu við ráðandi menn.
Jón var ritari Sjómannafélags
Reykjavíkur 1932—1934 og
1951—1960, formaður félagsins
frá 1961—1972 og gegndi fjölda
trúnaðarstarfa fyrir félagið. Hann
fann hvar skórinn kreppti í mál-
efnum íslenskra sjómanna og til
að styrkja stöðu þeirra stofnaði
hann Sjómannasamband fslands
1957 og var formaður þess í nær 20
ár.
Jón var gerður að heiðursfélaga
Sjómannafélags Reykjavíkur árið
1980.
Um leið og stjórn Sjómannafé-
lags Reykjavíkur þakkar Jóni Sig-
urðssyni góða samfylgd, óeigin-
gjarnt en heilladrjúgt starf í þágu
íslenskrar sjómannastéttar og
Sjómannafélags Reykjavíkur,
vottum við eiginkonu hans, frú Jó-
hönnu Guðmundsdóttur, börnum
hans og öðrum ástvinum okkar
dýpstu samúð.
Guðmundur Hallvarðsson
Enn hverfur af jarðsviðinu einn
af eftirminnilegum félögum úr
hópi þeirrar kynslóðar sem gjarn-
an er kennd við aldamótin síðustu.
Þeirrar kynslóðar, sem á fyrra
helmingi þessarar aldar skipti um
gólf og jók lofthæð íveruhúsanna,
tók um stjórnvöl nýrra atvinnu-
tækja og heimti í hendur sínar
sjálfstæði þjóðarinnar. Kynslóð-
arinnar, sem grundvallaði velferð-
arþjóðfélag á því harðbýla og
hnjóskótta landi, sem við byggj-
um, íslendingar. Kynslóðar, sem
bergði bikar atvinnuleysis og ör-
birgðar á leiðinni til framfara og
frelsis, en bar samt uppi kyndla
þeirrar þjóðmenningar, er dug-
mestu einstaklingarnir kveiktu,
héldu á lofti og báru fram með
krafti orðs og athafna á breyt-
ingaskeiði atvinnulifsins. Unnið
var hörðum höndum, en jafnframt
þrinnaður sá sterki þráður þjóð-
menningar, sem er hlutur launa-
fólksins í landinu.
Félaginn Jón Sigurðsson, sem
við kveðjum nú, átti þar drjúgan
hlut að. Lífsferill hans verður ekki
rakinn í þessum rituðum orðum,
en bernska hans og æska bar
svipmót samtíðarinnar. Vinna og
aftur vinna við misjöfn kjör.
Menntun, nám í barnaskóla en síð-
an sjálfsnám í skóla lífsins,
reynsluskólanum, er jafnan reyn-
ist hollur þeim er prófin stenst, en
kennslan ekki veitt með silkitung-
um.
Jón fæddist í Hafnarfirði, en að
nokkru sleit hann barnsskónum i
Ásahreppi í Rangárvallasýslu.
Sumum mun e.t.v. þykja táknrænt
að i leiktímum bernskunnar lifðu
þeir saman um litla stund, Jón og
Einar Olgeirsson, báðir þekktir í
sögu verkalýðshreyfingarinnar, er
aldursárum þeirra fjölgaði.
Jón Sigurðsson mun hafa tekið
fyrsta bekk í starfsskóla sinum á
sjónum sem bátasjómaður, fram-
haldið á skútum og síðan á togara.
Félagsmálaskólinn var því hafinn
í samtökum sjómanna, þar valdist
hann þrítugur i stjórn Sjómanna-
félags Reykjavíkur, gegndi ritara-
störfum í tvö ár, en var þá ráðinn
til erindreksturs hjá Alþýðusam-
bandi íslands. Síðar varð hann að
nýju ritari félagsins um 10 ára
skeið og formaður þess 1967 til '71.
Framkvæmdastjóri ASÍ var Jón
árin 1940 til 1944 og aftur 1949 til
1954 eða í 10% ár alls. Fyrir for-
göngu hans var stofnað Sjó-
mannasamband íslands 1957 og
var hann kjörinn formaður þess
og æ síðan til ársins 1976 og jafn-
framt starfsmaður að undantekn-
um árunum 1968 til ’72.
Kjör Jóns í stjórn Sjómannafél.
Rvíkur varð upphaf að lifsstarfi
hans í þágu islenskrar verka-
lýðshreyfingar. Fyrstu spor sin
steig hann i fylgd með því fólki er
stofnaði stéttarfélög verkafólksins
á íslandi, og lagði hornsteininn að
heildarsamtökum þeirra, Alþýðu-
sambandi Islands.
Nemandinn i félagsmálaskóla
alþýðunnar gerðist leiðsögumað-
ur, einarður forystumaður og full-
hugi í baráttusveit launafólks.
Kjörorð frönsku byltingarinnar,
frelsi, jafnrétti, bræðralag, voru
eins og öllum mun kunnugt ein-
kunnarorð jafnaðarmanna og
verkalýðsfrömuða. Þau mótuðu
pólitísk viðhorf og kjarabaráttu
verkafólks um vesturlönd öll.
Hljómur þeirra kveikti á fyrstu
áratugum þessarar aldar þann
hugsjónaeld íslenskrar æsku, er
ásamt vaxandi þjóðernisvitund,
skóp þá menningu er við búum við
nú. Menningu sem m.a. skipaði
verkafólki til samhentra starfs-
hátta í sókn til betra lífs.
Jón Sigurðsson tileinkaði sér
þessa hugsjón jafnaðarstefnunnar
eins og svo margir æskumenn aðr-
ir, er skipuðu þá framvarðarsveit
verkalýðssamtakanna, er færði
þeim sigra í áföngum.
I störfum Jóns, sem talin eru
hér að framan, fólst eðlileg og
sjálfsögð viðleitni til að bæta
mannlífið, með því að draga úr
hverskonar misrétti, skapa líf-
vænlega afkomumöguleika,
tryggja frelsi til að tala, rita og
ráða söluverði vinnu sinnar.
Stofnun stéttarfélaga, efling
starfsemi þeirra, viðurkenning
samningsréttar með gerð kjara-
samninga. Þetta voru verkefni er-
indreka og framkvæmdastjóra
ASÍ, formanns og framkvæmda-
stjóra Sjómannasambands Is-
lands.
I þessu starfi reynir á hæfileika
til að gera sér ljósa grein fyrir
umhverfinu, aðstöðunni efna-
hagslega, viðhorfi og vilja um-
bjóðenda sinna og viðsemjenda,
sem og hvers mætti vænta um
samstöðu annarra félaga ef til
vinnustöðvana kæmi. Kröfugerð
skyldi styðjast við þessi sjónar-
mið. Fyrsta boðorð samninga-
mannsins er: að vera þolinmóður,
þrautseigur, fylgja eftir málstað
sínum með festu og jafnaðargerði.
Aðal Jóns Sigurðssonar við samn-
ingagerð voru einmitt þessir kost-
ir. Kostir sem koma skýrt fram í
vinnubrögðum og viðskiptum við
Ægi konung, enda talið að hverf-
ult veðurfar og harðræði valdaað-
ila gegnum aldirnar hafi styrkt
þessa eiginleika í fari þjóðarinnar.
Jóni lá ekkert á að skrifa undir
samninga við fyrsta gagnboð við-
semjenda. Hann var vökumaður á
vettvangi verkalýðsmála og hann
baðst aldrei undan langri .vinnu-
vöku. Hann var jafnan reiðubúinn
til starfa fyrir hugsjón sína, jafn-
aðarstefnuna, ósérhlífinn og harð-
fylginn í sókn fyrir réttindamál-
um alþýðu. Vart mun finnast
sterkari maður í samningum en
hann var, einmitt vegna þessara
kosta hans.
Kjarabarátta sjómanna undir
forustu Jóns verður ekki rakin hér
en við hverja samninga áunnust
kjarabætur til stórra muna. Hann
gekk að því með oddi og egg að
sameina sjómenn í einum heild-
arsamtökum og tókst það. Áhrifa
hans um málefni sjómanna innan
ASÍ gætti oft til mikilla muna í
sambandi við efnahagslegar að-
gerðir stjórnmálamanna. Stjórn-
völd sáu sig knúin oftar en einu
sinni til að sveigja frá ætlun sinni
við setningu löggjafar, vegna sjón-
armiða Jóns. Þótti ekki ráðiegt að
eiga von á andstöðu sjómanna-
stéttarinnar undir forystu hans.
Jón átti sæti i flokksstjórn Al-
þýðuflokksins í 40 ár, og hann
gegndi fjölmörgum trúnaðarstörf-
um á vettvangi stjórnmálanna,
einkum þar sem hagsmunir verka-
fólks voru til umfjöllunar og e.t.v.
í hættu. Nægir að minna á eftir-
talin trúnaðarstörf: I Verðlagsráði
sjávarútvegsins frá stofnun þess,
1961, til 1977, og gegndi hann þar
formennsku í 3 ár (1966—68), í
verðlagsnefnd sem fulltrúi ASl
(þ.e. neytenda), í rúm 20 ár
skrifstofustjóri hjá verðlags-
stjóra, 1961 til 1966, og aftur 1968
til 1972, er hann náði aldurshá-
marki ríkisstarfsmanna. Um skeið
var hann í hafnarstjórn Reykja-
víkur og stjórn SR, þ.e. Síldar-
verksmiðja ríkisins. Fleira skal
ekki talið en mörgum öðrum trún-
aðarstörfum gegndi Jón á opinber-
um vettvangi og innan alþýðu-
samtakanna.
Á erlendum vettvangi var Jón
eðlilega mættur sem fulltrúi sinn-
ar stéttar, bæði á Norðurlöndum
og á fundum Alþjóðasambands
flutningaverkamanna. Á vegum
Alþýðuflokksins mætti Jón sem
fulltrúi á þing Sameinuðu þjóð-
anna 1971.
I starfi sínu á vegum ASf hlaut
Jón oft þakklæti og viðurkenning
þeirra félaga sem hann veitti að-
stoð í vinnudeilum og á annan
hátt. T.d. var hann heiðursfélagi í
Verkalýðsfélagi Hólmavíkur og
Bifreiðastjórafélaginu Frama,
sæmdur heiðursmerki Sjómanna-
dagsráðs og fyrir félagsmálastörf
sin hlaut hann Fálkaorðuna 1973.
Vitanlega fór hann ekki var-
hluta af þeim óþægindum sem
fylgja þátttöku í stjórnmálum.
Bar þar mest á ýmiss konar
árekstrum við menn úr „vinstri"
armi verkalýðshreyfingarinnar, er
létu ekki ónotuð tækifæri til
ágreinings, ef líklegt þótti til póli-
tísks framdráttar. Barátta flokk-
anna um yfirráð í verkalýðshreyf-
ingunni leiddi oft til missagna og
jaðraði stundum við sögufölsun í
rituðu máli. Eru enn óleiðrétt
rangmæli um atburði og afstöðu
Jóns í ýmsum málum, sem sögu-
könnuðir skyldu gjalda varhuga
við, en verður æ óhægara um leið-
réttingar eftir því sem samtíma-
mönnum fækkar, er þekktu til
málavaxta.
Jón var að því leyti gæfumaður í
einkalífi að kynnast konu, sem
eins og hann, hafði hugsjón frelsis
og jafnréttis að leiðarljósi og
skildi þýðingu alþýðusamtakanna.