Morgunblaðið - 28.10.1984, Qupperneq 8

72
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1984
REFSINGAR
Læknir við höndina
Súdanskur læknir, sem lærði að
lfkna sjúkum við háskólana f Ox-
ford og Bdinborg á Bretlandi, hefur nú
fengið það embætti að fylgjast með þvi
þegar hendur og fætur eru höggnir af
löndum hans og sjá um, að allt fari
fram að settum reglum. Þessar refs-
ingar, sem eiga sér stoð f Kóraninum,
voru nýlega leiddar f lög f Súdan og eru
gott dæmi um undanhald margra rfkis-
stjórna f múhameðstrúarrfkjum fyrir
ofsatrúarmönnum.
Dr. Kamal Zaki Mustapha, sem er
félagi f Konunglega skurðlæknafélag-
Stjórnvöld í Sviss hafa afráðið að lækka na-
markshraðann á þjóðvegunum núna um ára-
mótin úr 81 mílu í 75. Samtök bifreiðaeigenda
lögðust öndverð gegn þessu, en náttúruverndarmenn
studdu við bakið á stjórnvöldum og vildu raunar að
hámarkshraðinn yrði einungis 60 mílur. — Innan-
ríkisráðherrann svissneski hefur eftir sérfræðingum
að með fyrrgreindri ráðstöfun muni mengun af völd-
um bifreiða minnka um fimm prósent, en í vetur brá
Svissurum heldur ónotalega í brún þegar athugun
leiddi í ljós að 4% trjágróðurs í landinu hafði þegar
orðið menguninni að bráð og önnur 15% trjáa voru
sýkt.
HJATRU
I Egyptalandi
er púki í
hverju horni
Egyptar eru yfirmáta hjá-
trúarfullir og kemur það
fram á ótrúlegustu sviðum. Þegar
barn fæðist safnast ættingjarnir
við vöggu þess, brosa og kjá fram-
an í það, en enginn óskar foreldr-
unum til hamingju. Slíkt gæti
kallað á reiði „hins illa auga“.
Margir leigubílstjórar í Kaíró
hafa þann plagsið að hengja bláar
veifur á baksýnisspeglana. Blái
liturinn táknar himinn og illir
andar ráða að sjálfsögðu engu á
himnum.
Hjátrú og hindurvitni af þessu
tagi setja mark á þjóðlífið. Talið
er að sumt af þessu eigi rætur að
rekja allt til daga hinna fornu
faraóa, sem ríktu áður en arabar
lögðu Egyptaland undir sig og inn-
leiddu þar múhameðstrú.
Menntaðir borgarbúar hafa
þessi hindurvitni að háði og spotti,
en meðal lágstéttanna lifa þau enn
góðu lífi. Sumar siðvenjurnar eru
snar þáttur í daglegu lífi fólksins í
landinu.
Hræðslan við hið illa auga er til
dæmis mjög útbreidd. Öldum sam-
an hafa Egyptar kennt því um
hvers kyns skakkaföll. Þetta fyrir-
bæri er illgjarn andi, sem nærist á
öfund, og hlutverk hans virðist
vera að snúa öllu á verri veg. Ef
menn í sakleysi sínu hrósa öðrum
fyrir velgengni eða hafa orð á því
að lítið barn sé laglegt, er eins vist
að hið illa auga kalli snarlega
ógæfu yfir þann sem hrósið hlýt-
ur.
Samkvæmt almanaki kopta i
Egyptalandi er háldin vorhátíð
skömmu eftir páska og nefnist
hún Sham En-Nessin. Þá hafa
margir fyrir sið að setja búnt af
grænum lauk umhverfis húsdyrn-
ar hjá sér til að bægja frá sér
hinum þefvisa anda, sem reikar
um sveitirnar og hneppir f álög þá,
sem óhreinir eru. Þessi siður er
talinn vera frá tímum faraóanna.
inu f Edinborg, var viöstaddur fyrstu
aflimanirnar á Réttlætistorginu f
Khartoum og var það hans hlutverk að
veita afbrotamönnunum nauðsynlega
hjálp að handar- og fóthögginu loknu.
Að hans sögn eru menn staðdeyfðir og
gefin róandi lyf áður en þeir eru leiddir
undir sveðjuna. Yfirstjórn Konunglega
skurðlæknaskólans f Edinborg hefur
rætt nokkuð um aðild dr. Zakis að af-
limunum í Súdan, en talsmaður hennar
segir, að um sé að ræða trúnaðarmál og
að engin samþykkt verði um það gerð.
Dr. Zaki, sem er hálffimmtugur að
aldri, nýtur mikils álits sem hæfur
skurðlæknir, en á námsárum sinum i
Bretlandi lagði hann einkum stund á
bæklunarlækningar. Hann er kominn
af kunnri fjðlskyldu i landinu og var
faðir hans fyrsti læknirinn þar, sem
Iærði á Vesturlöndum. Dr. Zaki er
kvæntur enskri konu, fyrrum hjúkrun-
arkonu, sem hann kynntist þegar hann
var við nám í Oxford.
- RICHARD HALL
Sumir hafa fyrir sið að dýfa
hönd ofan í blóð fórnardýra og
þrýsta henni síðan á dyr híbýla
sinna, áður en þeir flytja þangað
inn. Er þetta gert til að boða gæfu
og bægja frá illum öndum.
Sums staðar er því trúað að til
sé fólk, sem búi yfir dulrænum ill-
um öflum. Einkum er þessi trú út-
breidd til sveita og í fátækra-
hverfum. Slíkt fólk er kallað sak-
írar og því er haldið fram að það
hafi selt sál sína djöflinum. Að
sjálfsögðu forðast aðrir allt sam-
nevti við þá.
I aldanna rás hafa Egyptar
komið sér upp drjúgum forða af
orðatiltækjum til að bægja frá ill-
um öndum. Þau eru orðin svo sam-
gróin tungutaki fólksins, að það
grípur til þeirra án þess að gera
sér grein fyrir, að þau eru upp-
runnin úr grárri forneskju.
Ef einhverjum verður það á að
óska hjónum til hamingju með
nýfætt barn eða einhverja aðra
gæfu, sem hefur fallið þeim í
skaut, eru viðmælendurnir vísir til
að bæta við setningum eins og
þessari: „Verði guðs vilji" eða
„Guð blessi spámanninn" en þar
er átt við Múhameð. Og sumir
taka jafnvel svo djúpt í árinni að
segja: „Bölvað sé hið illa auga.“
Margt annað má tína til. Til að
mynda er mörgum Egyptum illa
við að segjast vera veikir. ( stað-
inn nota þeir lýsingarorðið taban,
sem þýðir þreyttur. Ef menn við-
urkenna að þeir séu veikir, gætu
þeir átt á hættu að andarnir sýktu
þá enn frekar.
Á fyrri öldum höfðu kaupmenn
fyrir sið að setja spjöld yfir dyrn-
ar hjá sér, þar sem á var letrað
nafn guðs eða orð úr kóraninum
til að ógna illum öndum. Þessi sið-
ur er útbreiddur enn í dag, og
kaupmenn, sem trúa ekki lengur á
kynngikraft þessara orða, halda
hann samt í heiðri.
— ROBERT W. REED
Sovéskir bílaeigendur eiga nú sektir yfir höfði
sér ef þeir dirfast að flikka svolítið upp á
útlitið á bílunum sínum með því að skipta um
lugtir, grill eða stuðara eða að setja í þá skyggnt
gler. Trud, sem er málgagn sovéska verkalýðssam-
bandsins, skýrði svo frá á dögunum, að samkvæmt
nýjum lögum væri stranglega bannað að gera þær
breytingar á bifreiðum sem hefðu það í för með sér
að þær yrðu frábrugðnar öðrum bílum sömu teg-
undar.
OFOGNUÐUR
Þegar sendiráöin
eru skálkaskjól
^ sendiráðum víða um heim eiga
Ialls kyns afbrotamenn öruggt
hæli. Þar má finna svarta-
markaðsbraskara og smyglara,
búðarþjófa og njósnara, sem eng-
ar áhyggjur þurfa að hafa af því
að verða leiddir fyrir lög og rétt.
Það gerir sendimannahelgin,
ævagömul hefð, sem mörgum
finnst nú kominn tími til að taka
til endurskoðunar.
Gagnrýnendur þessarar gömlu
laga benda á, að sendimenn geti
beinlínis komist upp með morð og
hafa því krafist breytinga á þeim,
að leyft verði að fara inn í sendi-
ráðin til að lögum verði komið yfir
hina „ósnertanlegu". Hætt er þó
við, að slíkar breytingar verði erf-
iðar í framkvæmd.
Sendimannahelgin, sem varð að
hefð í aldanna rás, var fyrst sett í
lög árið 1961 með Vínarsamþykkt-
inni um samskipti þjóða. 141 þjóð
átti aðild að henni en þar segir, að
„sendimann ... megi ekki hand-
taka eða hafa í haldi“ og að „að-
setur sendinefndarinnar sé frið-
helgt og óheimilt að ráðast þar
inn“. Þegar sendimaður gerist
brotlegur við lög geta ríkisstjórnir
ekki gert annað en að vísa honum
úr landi.
Það gerist nú æ tíðara, að þing-
menn víða um lönd krefjist nokk-
urrar bragarbótar á þessum lög-
um, en sérfræðingar í alþjóðarétti
telja hins vegar ólíklegt, að sam-
staða verði um að endurskoða Vín-
arsamþykktina. Hér fer á eftir
dálítil úttekt AP-fréttastofunnar
á þeim afbrotum, sem sendiráðs-
menn hafa komist upp með að
fremja í skjóli friðhleginnar:
I sumum höfuðborgum gerast
sendimenn daglega sekir um alls
kyns „smáafbrot“ og þar eru um-
ferðarlagabrotin efst á blaði. Sem
dæmi má nefna, að í London einni
bætast árlega við 100.000 ógreidd-
ar stöðumælasektir vegna sendi-
ráðsbíla, sem lagt er ólöglega. Á
Vesturlöndum er það líka orðið al-
gengt, að sendimenn bregði sér í
hlutverk búðarþjófsins. Á tiltölu-
lega skömmum tíma hafa fjórir
Sovétmenn verið staðnir að því að
stela fatnaði og ýmsu öðru i
Washington, New Jersey og Sviss.
Að sjálfsögðu voru þeir ekki sóttir
til saka.
Sendimenn Norður-Kóreu hafa
á sér alveg sérstakt orð, þeir nota
friðhelgina til að geta óáreittir
stundað smygl og svartamark-
aðsbrask. í október árið 1976 var
öllum sendimönnum Norður-Kór-
eu í þremur ríkjum, Danmörku,
Svíþjóð og Noregi, vísað úr landi
og gaf lögreglan þeim að sök að
hafa stundað umfangsmikið smygl
með marijúana, tollfrjálst áfengi
og sígarettur. Að sögn tollvarða
flutti einn norður-kóresku sendi-
mannanna inn 2,5 milljónir,
tollfrjálsum sígarettum og gaf þá
skýringu, að þær væru til einka-
nota.
Blóðbaðið við líbýska sendiráðið
í Lundúnum sl. vetur er nýjasta
dæmið um það, að sums staðar eru
sendiráðin orðin að vígvelli og
vettvangi fyrir átökin í Miðaust-
urlöndum. 1978 var átta íröskum
sendimönnum vísað frá Lundún-
um eftir að íraskur útlagi þar
hafði verið myrtur og 1980 var ír-
öskum sendimönnum vísað frá
Austurríki en þeir voru sakaðir
um að hafa staðið fyrir sprengju-
tilræði við íranska sendiráðið.
í Miðausturlöndum eru sendi-
ráðin gróðrarstía alls kyns sam-
særa og tilræða við ríkisstjórnir
viðkomandi Ianda. Sem dæmi má
nefna, að í fyrra komu yfirvöld í
furstadæminu Qatar upp um áætl-
anir um að sprengja upp hótelið
þar sem konungar og furstar sex
Arabaríkja við Persaflóa ætluðu
að hittast og er haft fyrir satt, að
líbýskir sendiráðsmenn hafi séð
um að smygla inn í landið vopnum
og sprengiefni. Skömmu seinna sá
háttsettur, líbýskur sendiráðs-
maður þann kost vænstan að láta
sig hverfa. Árið 1973 réðust pak-
istanskir öryggisverðir inn í ír-
aska sendiráðið og fundu þar
miklar vopnabirgðir. Var sendi-
herrann þá rekinn úr landi.
Friðhelgi sendiráðanna stang-
ast oft á við aðrar meginreglur.
Sérfræðingar í alþjóðarétti benda
t.d. á að bandaríska sendiráðið í
Budapest hafi ekki haft lagalegan
rétt til að skjóta skjólshúsi yfir
andkommúnistann og kardinálann
Jozsef Mindszenty, sem kommún-
istar dæmdu fyrir landráð eftir
uppreisnina 1956. Mindzsenty var
í bandariska sendiráðinu í 15 ár og
yfirvöldin gripu aldrei til þess
ráðs að sækja hann i húsið.
— CHARLES J. HANLEY