Morgunblaðið - 29.11.1984, Qupperneq 24

Morgunblaðið - 29.11.1984, Qupperneq 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1984 Fyrri tíma fréttaefni Bókmenntir Erlendur Jónsson , Guðmundur L. Friðfinnsson: ÖRLÖG OG ÆVINTÝRI. I. 172 bls. Skjaidborg. Akureyri, 1984. Mér telst svo til að Örlög og ævintýri sé tólfta bók Guðmundar L. Friðfinnssonar. Langa ævi hef- ur hann verið skáldbóndi á Egilsá í Norðurárdal í Skagafirði. Sú var tíðin að maður þótti fullsæmdur af þvílíku sæmdarheiti. Það var fyrir þann tíma er rithöfundar þurftu að taka sér stöðu sem næst dyrum fjölmiðla í höfuðstaðnum svo eftir verkum þeirra væri tekið. En nóg um það. Guðmundur hefur einkum látið frá sér fara skáldsögur, sveitasög- ur. Hann hefur valið þá leið góðra rithöfunda að skrifa um það sem hann þekkir best. Nú stendur hann á Egilsárhlaði og skyggnist til allra átta — bæði í tíma og umhverfi. Hann segir fyrst nokk- uð frá stað þeim þar sem hann hefur alið mestallan aldur sinn. Síðan fara þættir af einstakling- um sem fyrir einhverra hluta sak- ir urðu minnisstæðir. Sumir eru löngu horfnir. Og þeim lýsir hann eftir sögusögnum og annars konar heimildum. Aðrir lifðu fram á hans daga. Og frá þeim getur hann sagt milliliðalaust. Guð- mundur er mannlýsingameistari. T.d. lýsih; hann föður sínum hisp- urslaust og eftirminnilega. Guð- mundur segir að fyrrum hafi mun meira en nú borið á séreinkennum hvers eintaklings. »0g þegar ég hugsa um eldri menn, sem ég Bókmenntir Jóhanna Kristjónsdóttir Ásgeir Jakobsson: Líflð er lotterí. Saga af Aðalsteini Jónssyni og Alla ríka. Útg. Setberg 1984 Dugmiklir athafnamenn sem hafa unnið hörðum höndum frá fátæktarbasli til fjármuna njóta jafnan nokkurrar aðdáunar og mikillar forvitni meðal landans. Að ekki sé nú minnst á, að forvitn- in verður oft að frjálslegu tali um þessa athafnamenn, er þá ýmist að þeir eru öfundaðir eða úthróp- aðir, en eftir situr nú samt þessi tilfinning hjá okkur — sem er óneitanlega mjög jákvæð — að virða slíka menn. Aðalsteinn Jónsson á Eskifirði er einn af slíkum mönnum og frá- sögn hans hlýtur að vekja áhuga. Hvernig ungur drengur brýst úr sárustu fátækt til slíkra efna, að Eskifjörður samtímans er í augum almennings nánast eign Aðal- steins, víst hlýtur þarna að vera margt að frétta. Ásgeir Jakobsson hefur valið þann kostinn aö draga upp mjög skilmerkilega og læsilega mynd af lífshlaupi Aðalsteins sem at- hafnamanns. Sú lesning er skemmtileg og fýsileg, hnyttilega frá sagt og nákvæm að þvi er best verður séð. Aðalsteinn segir frá, sjálfur svona öðru hverju, ekki er alltaf ljóst, hvenær um endursögn hans sjálfs er að ræða eða höfund- ur hefur grúskað í að ná saman miklum fróðleik og upplýsingum varðandi umsvif og athafnir Aðal- steins og bræðra hans fyrr og síð- ar. Hvað sem því líður er hér að ferðinni bók sem segir góða og efnismikla sögu og fengur er að því að lesa vel og vandlega, þó svo Guðmundur L. Friðfinnsson þekkti í æsku, finnst mér þeir mundu flestir þykja hálfgerðir furðufuglar nú, ef ekki allir.« Og furðufuglar hafa þeir verið, sumir hverjir að minnsta kosti, sem Guðmundur segir frá í þess- ari bók. Einn þeirra var bóndi á Egilsá á fyrri öld. Hann þótti læknir góður og hafði kynnt sér þau fræði af erlendum bókum. En honum þótti líka gott í staupinu. Og væri hann við skál tók hann upp á furðulegustu kenjum. T.d. átti hann til að skjóta af byssu út um glugga í átt að gestum sem iögðu leið sína að bæ hans. Slíkir menn urðu þjóðsagnapersónur. Símon Dalaskáld þekktu allir landsmenn. (Sá er þetta ritar hélt í fyrstunni að hann hefði verið Ásgeir Jakobsson að áhugasviðið sé ekki rekstur hraðfrystihúsa, síldar- eða loðnu- vinnslan og allt það, er hér í hnotskurn dregin upp mynd af miklum athafnamanni og viðfelld- inni persónu. Á hinn bóginn kem- ur ekki fram í bókinni að skörp skil séu milli Aðalsteins Jónsson- ar og þess manns, sem við köllum Alla ríka. Aðalsteinn hvort sem hann er kallaður Alli eða ekki, er harðduglegur og hressilegur mað- ur, glaður á góðri stund og hinn ágætasti fjölskyldufaðir. Hvers vegna tvískiptingin er höfð er mér ekki ljóst. Það dregur ekkert úr því hversu ánægjuleg bókin er af- lestrar. Auk þess er í henni fjöldi mynda sem auka verulega á gildi hennar. vestan úr Dölum, en það voru Skagafjarðardalir sem hann var kenndur við.) Símon kom á flesta bæi landsins. Eitt sinn kom hann að Egilsá með fyrirgangi miklum, og gisti. Var þá kvæntur maður. Varð sú gisting eftirminnileg Eg- ilsárfólki. Og spaugileg mjög! En ekki ferðuðust allir eins og Símon og »mun hafa verið talsvert algengt, að fólk eyddi langri ævi án þess að ferðast nokkurn tíma milli sýsina, og konur úr afskekkt- ari byggðum fóru ekki í kaupstað oftar en einu sinni eða tvisvar á ævinni, jafnvel aldrei.* Heimilin voru sérstök ríki með sínum landamerkjum og lögum. Og svo mjög bjuggu þau að sínu að Guðmundur nefnir dæmi þess að allur fatnaður væri unninn heima ur heimafengnu efni. Sjálfsþurft- arbúskapurinn krafðist þess að allir ynnu eins og þeir höfðu krafta til, börn jafnt sem aðrir. í þættinum Tréstaðaskóli tekur Guðmundur upp frásögn föður síns þar sem hann rekur bernsku- minningar sínar, meðal annars frá því er hann var smali. Það sem þá var á hann lagt mundi ekki þykja forsvaranlegt nú, og langt því frá. En sá sem gekk í þvílíkan skóla lífsins og lifði það af var þar með orðinn nokkuð hertur fyrir lífs- baráttuna. Friðfinnur, faðir Guðmundar, var eins og flestir vinnumaður framan af ævi. Rösklega þrítugur kvæntist hann tæplega fimmtugri ekkju. Naumast telur höfundur að til þess hjónabands hafi verið stofnað af ást heldur hafi hags- munasjónarmið ráðið. Þess konar hjónabönd — með mikinn ald- ursmun á annan hvorn veginn — voru þá hreint ekki óalgeng. Blóð tímans streymdi hægt. Og eigna- laus vinnumaður, sem tók sér til eiginorðs fátæka stúlku, átti fárra kosta völ. Basl og erfiði varð í langflestum dæmum þeirra fram- tíð. Það skýrist betur ef litið er yfir verðlista frá síðustu aldamótum sem Guðmundur birtir í bókarlok. Dagsverk karlmanns var þá metið á eina krónu eða vel það, árskaup nam hundrað til hundrað og tutt- ugu krónum (fæði og húsnæði og einhver fatnaður mun hafa verið innifalinn). Konur höfðu talsvert lægra kaup en karlar. Kaffikflóið kostaði tvær og þrjátíu, en skyr- kílóið hins vegar aðeins tíu aura. Yfirhöfuð sýnist áberandi hve inn- fluttar vörur hafa þá verið hlut- fallslega dýrari en innlendar, einkum væru þær fluttar úr fjar- lægum heimshlutum eins og kaff- ið. »Að vinna fyrir sæmilegum hesti tók oftast tvö ár, fór þó eftir vinnuafköstum* Af verðskránni sést hversu fjarri því hefur farið að unnt væri að vinna sig frá örbirgð til bjarg- álna á skömmum tima með hand- aflinu einu saman. Var þá að furða þó menn reyndu að stytta sér leið, jafnvel þó það kostaði giftingu sem ekki gat að öðru leyti talist girnileg? Þar sem hér er aðeins um fyrra bindi af tveim að ræða skal ekki fjölyrt meira um efni þess að sinni. Guðmundur segir skemmti- lega frá eins og fyrri daginn. Stundum leikur hann talsvert með stílinn — jafnvel svo að orðagam- anið má varla fjölskrúðugra vera svo ekki sé drepið á dreif athygli þeirri sem maður vill halda við efnið. Ekki svo að skilja að listi- legur stíll sé ekki alltaf til yndis- auka, en það er bara annar hand- leggur. Mest er um vert að hér segir frá fólki og atburðum á slóðum þar sem höfundur gjörþekkir allar að- stæður, man sumt sjálfur, auk þess sem hann hefur getað gengið að nærtækum heimildum um fyrri öld, og getur þá jafnframt manna best metið og vegið gildi þeirra. Nokkrar gamlar mannamyndir eru í bókinni, prýðilega skýrar, auk þess teikningar af gömlum bæjum, allt til æskilegs stuðnings við efni bókarinnar. Af ánægjulegum athafnamanni Lísbet Sveinsdóttir Leðurfatnaður og leirbrennsla Myndlist Bragi Ásgeirsson í Gallerí Langbrók kynna þessa dagana tvær listiðnaðar- konur framleiðslu sína. Eva Vilhjálmsdóttir sýnir leðurfatnað sem unninn er úr kálfa- og lambaskinni og hún hefur hann- að en Lísbet Sveinsdóttir sýnir árangurinn af tilraunum sem hún hefur gert með að brenna leir í jörðu niðri vestur á Breiða- firði. Þetta er lítil en þekkileg sýn- ing, — húsnæðið er varla svo stórt að það þoli tvær sýningar nema í léttu kynningarformi og máski er það einmitt svo með þessar sýningar listakvennanna. Leðurfatnaður Evu er mjög vandaður og vel formaður — var ekki laust við að listrýnirinn færi að öfunda hitt kynið fyrir að eiga þess kost að klæðast slík- um pragtflíkum og saknaði þess, að ekki væri svolítið hugsað um karlpeninginn hér. En satt að segja þarf fatnað- urinn meira rými til að njóta sín til fulls en Gallerí Langbrók hef- ur upp á bjóða þrátt fyrir að kynningin eigi að öðru leyti gild- an rétt á sér á þessum stað. Mér þykir það mjög af hinu góða hve kvenþjóðin hefur sótt í sig veðrið á undanförnum árum um hvers konar textíl- og fata- hönnun og ekki skyldi mig undra þótt hér sé á ferð kímið að gróskumikilli starfsemi er í framtíðinni kunni að færa þjóð- arbúinu gilda sjóði í beinhörðum gjaldeyri. Leirmunir Lisbetar bera það með sér, að hér sé um tilrauna- starfsemi að ræða, þeir eru ein- faldir og traustvekjandi. Yfir þeim er svipur upprunaleika og jarðarmagna og þótt þeir láti lít- ið yfir sér í fyrstu grípa þeir við nánari kynni eins og allt er ber með sér galdraseið gróðurmold- arinnar. Handmáluð ljóð Handmáluð ljóð nefnist sýn- ing tveggja ungra listamanna að Kjarvalsstöðum, þeirra Böðvars Björnssonar og Valgarðs Gunn- arssonar. Sýnd eru átján hand- máluð ljóð eftir Böðvar, unnin í samvinnu við Valgarð og eru þau útfærð í olíu, krýl og pastel. Á sýningunni eru einnig fjöru- tíu myndir Valgarðs, sem út- færðar eru í blandaðri tækni svo sem olíu, vatnslit og gvasslitum. Þetta er um margt sérstæð sýn- ing og setja ljóðamyndirnar sterkan svip á heildarmyndina en eru þó í hrjúfara lagi. Hins vegar eru myndir Valgarðs mjög „artistískar" í útfærslu og „kól- oristi" er hann út í fingurgóma við útfærslu hinna smærri mynda, sem eru hver annarri hrifmeiri. Honum fatast þó mjög flugið er hann vinnur í stærri formum og er mér það lítt skilj- anlegt hví hann notar þar allt önnur og léttvæg vinnubrögð. Hann ætti einmitt að geta yfir- fært innileika litlu myndanna yfir í stærri form með léttum leik ef vilji ér fyrir hendi. Þá eru litlu myndirnar mjög persónu- legar frá hendi gerandans í flestum tilvikum, en það eru hin- ar stærri ekki. Annars skiptir stærð mynda engu máli um listræn gæði svo sem allir vita. Það er mestur kostur við handmáluðu ljóðin, að þau skulu vera á móðurmálinu en ekki t.d. á ensku svo sem algengara er. Þó er málnotkun skáldsins í hirðu- lausara og grófara lagi en það er víst í tísku núna, sem víða er gengið yfir erlendis, að nota orðaforða lágkúrunnar. Þetta minnir á sumt á graffiti klósetta heimsborganna en fært í skipu- legri búning. Ljóðamyndirnar eru sam- vinnuverk og kennir maður þar margra snjallra litasamsetninga frá hendi Valgarðs Gunnarsson- ar. Þetta er óvenjuleg sýning er hefði betur átt heima í sölum Nýlistasafnsins.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.