Morgunblaðið - 01.12.1984, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR L DESEMBER 1984
37
Á valdi loft-
hræðslunnar
viðfangsefni höfðu sterka per-
sónulega merkingu fyrir Hitch-
cock sem nánast alltaf valdi sög-
ur sínar, lagði allar línur fyrir
handritshöfunda, breytti og hag-
ræddi þeim eftir sínu höfði, þótt
hann sé sjaldnast skrifaður fyrir
handritum sjálfur. Trúlega er
Hitchcock leikstýrír Kim Novak í hlutverki örlagadísarinnar.
James Stewart, sem Scottie Ferguson, fellur fyrir Kim Novak.
Vertigo, sem Hitchcock var með
lengi á teikniborðinu, flóknasta,
mest heillandi og fullnægjandi
mynd hans.
Vettvangur ráðgátunnar er
San Francisco, sem í meðförum
Roberts Burk, hins trausta
kvikmyndara Hitchcocks, og
leikmyndahöfunda hans verður
einkennilega tómlegt og leynd-
ardómsfullt svið. James Stewart
er hér, eins og í Rear Window,
ígildi leikstjórans sjálfs i hlut-
verki Scotties Ferguson, fyrrum
lögfræðings og síðar rannsókn-
arlögreglumanns. Ferguson er að
nokkru leyti brotinn maður strax
í upphafi; myndin hefst á elt-
ingaleik lögreglu við glæpamenn
á húsþökum, þar sem Ferguson
horfir á eftir félaga sínum hrapa
til bana og uppgötvar um leið að
hann er haldinn sérstakri tegund
af lofthræðslu, er gripinn sundl-
un og finnst hann sogast inn í
óstöðvandi hringiðu. Þessi fóbia
er „vertigo“. Hitchcock myndger-
:r þessa í senn seiðandi og skelfi-
legu tilfinningu með mögnuðum
hætti; notar aðdráttarlinsu og
afturábakkeyrslu í einu og sama
skotinu, þannig að öllum viddum
er ruglað og áhorfandinn færist
bæði nær og fjær í einu.
Eftir þessa lífsreynslu er
Scottie Ferguson sem lamaður og
hættir í lögreglunni. Þá kemur til
skjalanna gamall skólabróðir
hans og ræður hann til að fylgj-
ast með eiginkonu sinni sem
hann segist óttast að sé að missa
vitið; hún telji sig á valdi framlið-
innar ættmóður og muni svipta
sig lifi á sama hátt og hún. Ferg-
uson eltir konuna, bjargar henni
frá drukknun, verður ástfanginn
af henni en horfir síðan á hana
hrapa til bana án þess að geta
rönd við reist af völdum „vert-
igo“. Þannig brotnar Ferguson
saman öðru sinni og fyrrum kær-
asta hans, sem í túlkun Barbara
Bel Geddes verður dálítið skrýtin
persóna, megnar ekki að líma
hann saman. Ferguson rís hins
vegar upp aftur þegar hann fyrir
tilviljun hittir og kynnist konu,
sem er nákvæm eftirmynd þeirr-
Kvikmyndir
Árni Þórarinsson
Laugarásbíó: Vertigo ☆☆☆☆
Bandari.sk. Árgerð 1958. Handrit:
Alec Coppel, Samuel Taylor, eftir
skáldsögu Pierre Boileau og Thom-
as Narcejac. Leikstjóri: Alfred
Hitchcock. Aðalhlutverk: James
Stewart, Kim Novak, Barbara Bel
(Jeddes, Tom Helmore.
í Hitchcockveislu Laugarásbíós
sem nú er boðið til á ný eftir
nokkurt hlé eru meðal kræs-
inganna tveir réttir sem telja
verður meðal þeirra fimm bestu
sem meistarinn matreiddi. í þess-
um fimm efstu sætum eru
óhjákvæmilega North By
Northwest, Psycho og eftir
smekk, Notorious eða Strangers
On a Train, eða Spellbound eða
jafnvel The Birds og svo Rear
Window, sem opnaði veisluna í
Laugarásbíói og Vertigo, sem nú
er þar á tjaldinu. Þótt áferð og
yfirbragð þessara mynda séu ólík,
North By Northwest og Rear
Window t.d. til marks um hinn
húmoríska Hitchcock, Psycho og
Vertigo afturámóti dýpri og
myrkari, þá eru í spennufléttum
þeirra sameiginleg efnisstef. Þær
fjalla allar um menn sem tapa
sjálfum sér, menn i álögum ein-
hverrar reynslu, ekki síst af völd-
um kvenna, sem skekkir eða tor-
tímir sjálfsmynd þeirra. Þessi
ar sem hann missti. Og þá tekur
ráðgátan nýja stefnu, þar sem
Ferguson finnur sig læstan i
blekkingu á blekkingu ofan, uns
hann i lokin hefur sigrast á „vert-
igö“, en glatað öllu öðru.
Mér er til efs að hinn sálfræði-
legi þriller hafi nokkru sinni get-
ið af sér jafn nöturlega spennandi
og nístandi verk og Vertigo. í
brennipunkti þess er þráhyggja
Hitchcocks um konuna sem djöf-
ul, dýrling og tálmynd, en um leið
gyðju. Þessi blanda af kvenhatri,
kvenótta og kvendýrkun blundar
undir niðri í flestum af seinni
myndum meistarans og á sjálfs-
ævisögulega samsvörun í sam-
bandi hans við þær ljóshærðu,
köldu og fjarrænu leikkonur sem
hann valdi til að túlka þessa
tálmynd — leikkonur eins og
Grace Kelly, Vera Miles, Eve
Marie Saint, Tippi Hedren og í
þessu tilfelli Kim Novak, sem
þjónar hlutverki sínu í Vertigo
afbragðsvel. Á siðustu blaðsfðu
tökuhandritsins skrifaði Hitch-
cock inn viðbótarlýsingu á loka-
faðmlagi þeirra Stewarts og Nov-
aks, sem segir mikið um þessa
grunnkennd myndarinnar: „Augu
Scotties eru full af sársauka og
þeirri tilfinningu að hata hana og
hata sjálfan sig fyrir að elska
hana.“
Þótt stundum vanti dálítið upp
á að James Stewart megni að tjá
hlutskipti Scotties Ferguson með
fullum áhrifamætti, þá bætir
snilldarhandbragð Alfreds
Hitchcock það upp. Sviðsetningar
og myndgerð eru oft ekkert
minna en stórbrotin og má af
handahófi nefna kossinn fræga f
hótelherberginu, þar sem allt
virðist snúast f hringi, leikarar,
leikmynd, áhorfendur. öll fag-
vinna er samstillt og skiptir tón-
list Bernards Herrmann ekki
minnstu í sköpun þeirrar róm-
antisku spennu sem mettar
myndina. Vertigo er veisla fyrir
skilningarvitln.