Morgunblaðið - 17.01.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JANOAR 1985
37
Sumaralin seiði. Meiri árangurs
er hér að vænta en við sleppingu
gönguseiða og enn meiri ef hægt
er að sleppa þeim í sama vatns-
keim og þau eru alin upp í. Yfir-
leitt er betra að sleppa þessum
seiðum um og neðan við miðja á,
klaklaxinn sér um efri hluta ánna.
Mjög gott er að dreifa þessum
seiðum sem mest í sleppingu, setja
þau ekki öll í sama hylinn. Fjöldi
má ekki vera meiri en sem svarar
10 stk. pr. veiddan lax í meðalári,
sem þýðir 12—15 þúsund seiði í
stærri árnar.
Kviðpokaseiði. Mikils árangurs
er að vænta, svo framarlega sem
vatnasvæðið er ekki ofsetið. Bestu
staðirnir eru efst í ánum og helst
þar sem sef og gróður skýla seið-
unum. Afföll eru mjög mikil.
Fóðrun af og til er til bóta hafi
seiðin fengið fóður áður en þeim
var sleppt.
„Staðareldi“
Til þess að mæta sveiflum í
náttúrunni og vera þeim óháður
En sjávareldi ásamt staðareldi
skilar mun fleiri löxum en þarf til
að sleppa í ána aftur ef hressa
þarf upp á lélega veiði, svo að arð-
semin getur orðið mjög góð.
Dæmi um arðsemi þar sem
„staðareldi" og sjávareldi er rekið
saman: í Staðareldi eru 70 þúsund
kviðpokaseiði sem gera 53 þúsund
gönguseiði með afföllum. 15 þús-
und gönguseiðum er sleppt í ána
og því 38 þúsund gönguseiiði flutt
í sjávareldi. 34 þúsund laxar koma
frá sjávareldinu, þar af eru 4 þús-
und (?) fluttir í ána aftur til veiða.
30 þúsund laxar (30.000x3 = 90.000
kg) eru til ráðstöfunar, slátrunar.
Menn geta haft afföllin önnur og
sett inn krónur, en ég tel þetta
nálægt lagi. Sala gönguseiðanna
einna úr staðareldi gerir meira en
að borga reksturinn og sjávareldið
samhliða skilar margföldum
rekstrarkostnaði.
Hagkvæmustu aðstæður fyrir
„staðareldi" eru á vatnasvæðum
þar sem melar eru milli gróinna
landa. Sums staðar skipta ár sér í
trausta farvegi, lænur ganga út
Jarðrask, á við það sem fram fer á
Blöndusvæðinu, er ekki í sjónmáli
næstu mannsaldra og verður því
vatnið í ánum óspillt. Vatnsmagn-
ið í hverri á fyrir sig og öllum
saman er hæfilegt og hentar vel til
hverskonar rannsókna, með tilliti
til talningar, hegðunar, skilvísi
o.fl., o.fl. Þessi stöð væri þvf fær
um að miðla þekkingu og reynslu
til annarra stöðva, sem byggðar
væru á staðareldi. Þess vegna tel
ég það nauðsynlegt að staðareldi
sé hafið við öll núverandi veiði-
svæði og víðar, ef áhugi er fyrir
því að fjölga veiðisvæðum eða
bæta léleg.
Aðstæður og mannvirki
við staðareldi
Staðarval er mjög áríðandi eins
og áður er sagt. Best er að eldið sé
sem efst í ánum svo að gönguseið-
in eigi sem lengstan farveg til
sjávar, það stuðlar að sterkari ein-
staklingum, meiri dreifingu og þar
með betri heimtum. Séu staðhætt-
ir ekki þannig að þeir verji stöðina
LOCAL STALL FELDING
TENTAT! VE LAYOUT
við eldi göngufiska er til svar, en
það vil ég nefna „Staðareldi". 1
staðareldi felst að seiðin, frá klaki
til göngustærðar, eru alin upp og
fóðruð f vatni móðurárinnar, sem
látið hefur verið renna úr aðal-
ánni í þar til gerðar „rennslis-
tjarnir". Tjarnirnar þurfa a.m.k.
að vera fjórar. Yngstu seiðin eru
alin í þeirri efstu, og eldri eftir því
sem neðar dregur, þannig að
gönguseiðin eru í þeim tveim
neðstu. Vatnið frá tjörnunum
rennur til móðurárinnar aftur.
Kostir. Kostina við staðreldi tel
ég vera marga. Fyrst og fremst þá
að fiskurinn er alla tíð alinn upp f
því vatni sem hann gengur aftur í.
Það er því öruggt, að seiði alin upp
við þessar aðstæður skila sér aftur
svo framarlega sem þau lifa sjáv-
arvistina af. Við staðareldi er eng-
in næring tekin frá sjálfri ánni, af
þvi að seiðunum er ekki sleppt i
ána (þ.e. þeim seiðum sem sleppa
á) fyrr en þau hafa náð fullri
göngustærð. Þess vegna raskast
ekki lffríki árinnar. Staðareldi
veitir fleiri möguleika til rann-
sókna við merkingar, hegðun,
fóðrun, sleppingu og endurkomu
en nokkur önnur aðferð. Sé taln-
ing á endurkomu með í myndinni
verður ekki Iengra komist nema
með því að loka lífshringrás laxins
og stunda sjávareldi samhliða.
Staðareldi gefur mikla möguleika
við ár og vatnasvæði, sem af ein-
hverjum ástæðum geta ekki alið
eða fætt lax, og má fullyrða að
næstum allar ár geta orðið með
þessum hætti að góðum stang-
veiðiám. Staðareldi stuðlar því að
jafnari laxagengd og þess vegna
meiri og jafnari stangveiði yfir
allt veiðitímabilið. Staðareldi
samhliða sjávareldi gerir kleift að
flytja gönguseiði beint í sjávareldi
og svo að flytja laxinn aftur úr
sjávareldinu f ána, þ.e. veiðilax.
frá aðalvatnsfarvegi, og er þá oft
hægt að nýta slíkt.
Dæmi um staðsetningu „staðar-
eldis“ við nokkrar ár: I Norðurá:
f.n. Krók, Vatnsdalsá: í Forsælu-
dal, Víðidalsá: f.o. ármót, Þverá í
Borgarfirði: við og f.m. Gljúfrið,
Laxá í Kjós: á melunum f.n. Þóru-
foss, Miðfjarðará: f.o. veiðihúsið
„Laxahvammur". Staðarval skipt-
ir mjög miklu máli fyrst og fremst
vegna (upp)eldis og endurkomu
fisksins og svo vegna þess að
tryKKja þarf við uppbyggingu
stöðvarinnar að yfirborðsvatn og
flóð raski ekki eldinu og/eða valdi
tjóni.
Sum veiðifélög hafa klak- og
eldisaðstöðu í stórum klak-, eldis-
og „ræktunarstöðvum". Þau koma
með frjóvguð hrogn og ef til vill
fisk til kreistingar eða þau kaupa
seiði á öllum aldri til sleppingar.
Árangurinn í endurheimtum er
yfirleitt lélegur og verri eftir því
sem seiðin eru eldri þegar þeim er
sleppt, samanber það sem áður er
sagt.
Þessar stóru stöðvar geta aldrei
gegnt hlutverki sínu sem skyldi
þar sem þær eru rangt staðsettar.
Þær geta með góðu móti sinnt eldi
einvörðungu, þ.e. fóðrun og rann-
sóknum henni tengdri. Seiðin, sem
þessar stöðvar framleiða eru ágæt
söluvara tii áframhaldandi eldis
(sjávareldis), en vafasöm vara
(óafvitandi) til sleppingar upp á
endurheimtur.
Ein, aðeins ein, ríkisrekin lax-
eldisstöð rétt staðsett á íslandi
sem byggði á „staðareldi" myndi
ekki aðeins skila tugmilljónum í
tekjur af beinu eldi heldur myndi
þessi stöð verða kjörin til rann-
sókna á lífshlaupi Atlantshafslax-
ins. Ég leyfi mér að benda aftur á
Miðfjarðarársvæðið. Við Miðfjörð-
inn og fyrir utan hann er og verð-
ur um ókomna tið ómengaður sjór.
fyrir ís, flóðum eða yfirborðsvatni
verður að byrja á að gera viðeig-
andi ráðstafanir með jarðvinnslu.
Tel ég ekki þðrf á því að skýra
þetta nánar að sinni. Þar sem ekki
yrðu stundaðar viðamiklar rann-
sóknir myndi ca. 30—40 m' hús
nægja til að hýsa aðstöðu fyrir
kiak og fleira.
Sé jarðvarmi eða hitaorka fyrir
hendi skal gæta þess að heita
vatnið blandist ekki árvatninu.
Vatnið til stöðvarinnar verður
að taka úr djúpum hyl, þar sem
breytingar á aðrennsli og botnefn-
um eru litlar. Vatnið er leitt í rör-
um svo langa vegalengd sem þurfa
þykir, og getur tilhögun verið
samkvæmt meðfylgjandi teikn-
ingu. Frá fyrsta rörinu rennur
vatnið í steypt ker við húsgafl. Á
úttaksenda skal vera loki. Kerið er
ca. 3X2X1 eða minna og hugsað til
miðlunar í hús. Sé jarðvarmí til
staðar skal setja hitaspírala i ker-
ið og það nýtt sem varmaskiptir
þar sem þurfa þykir og skulu þá
stærð kersins og straumhraði
miðast við að ná æskilegu hita-
stigi. Úr kerinu er vatn tekið í
klakbakkana, kælt ef þörf þykir og
gert súrefnisrfkt. Frá kerinu renn-
ur vatnið yfir grind niður í fyrstu
rennslistjörnina (sbr. mynd) og er
þannig gert súrefnisrikt. Eldis-
tjörnin sé ca. 50 sm lægri en kerið,
grafin í möl. Stærð tjarnarinnar
sé 10X4 m, (75—100 sm niður á
stokk), U-lagaður 60x40 sm
steinsteyptur stokkur liggur eftir
endilangri tjörninni á um 75—100
sm dýpi. Gafl tjarnarinnar er
steyptur með klauf fyrir affalls-
vatnið. Loka er á gaflinum til
tæmingar. Til þessarar tjarnar
liggur annað rör eins útbúið og hið
fyrra. Rennsli úr þessu röri fellur
í innrennsli tjarnarinnar frá
varmaskiptinum.
Allar tjarnirnar eru eins að
gerð nema tvær þær seinustu sem
eru heldur dýpri eða 100—120 sm.
Síðasta tjörnin þarf að vera held-
ur lengri en hinar, Á úttaki hvers
rörs er stilliloki til þess að tempra
rennsli eftir þörfum, hitastigi/
súrefnismagni. Á þessu má sjá að
vatnsmagn og rennsli getur orðið
5 sinnum meira í neðstu tjörninni
en í efsta kerinu. Hæðarmunur
milli tjarna er æskilegur, sé hægt
að koma honum við, sérstaklega
við tvær neðstu tjarnirnar. Tjarn-
irnar þurfa ekki að liggja beint
hver niður af annarri, heldur
þannig að þær myndi saman sveig
að móðuránni og fer eftir aðstæð-
um á staðnum.
Það er nauðsynlegt að nota að-
fenginn hitagjafa til að tryggja
rétt hitastig í fyrsta stigi eldis,
þ.e. við klak og fyrir seiði allt að 3
sm á lengd. Hugmyndin er að ná
sem flestum einstaklingum upp í
þessa stærð, öfugt við það sem
gerist í náttúrunni. í tveim efstu
tjörnunum eru seiðin hert eða
þjálfuð jafnframt því sem þau eru
fóðruð. Heita vatnið, sem rennur
úr kerinu í fyrstu tjörnina, er
temprað með rennsli úr áður-
nefndu röri. Rennslismagnið fer
eftir hitastigi árinnar og súrefn-
ismettun vatnsins. Nákvæmni við
stillingu á hita og rennsli er nauð-
synleg fyrst í stað, en auka ber
rennslismagn þegar á líður. Leyfi
hitastig árinnar aukið rennsli er
sjálfsagt að auka það eins og kost-
ur er, en minnka það svo aftur við
fóðrun og við lækkandi hita. Þegar
seiðin hafa náð 5—6 sm eru þau
flutt í tjörn II. Þessi tjörn fær
vatnsrennslið úr tjörn I og að auki
viðbótarrennsli beint úr ánni. 1
tjörn II er fyrst og fremst lögð
rækt við líkamlegan styrk seið-
anna, jafnframt fóðrun, með
auknu rennsli og að jafnaði kald-
ara vatni. í þessari tjörn fer fram
hin fyrssta hæfnisgrisjun. Vatnið
rennur nú í þriðju tjörnina, gert
súrefnisríkt og enn bætist við
rennsli úr ánni sem gerir mögu-
legt að fjórfalda straum og
vatnsmagn. Hér er enn lögð
áhersla á líkamlegan styrk. Þegar
meirihluti seiðanna hefur náð
göngustærð eru þau flokkuð til
sleppingar og i eldi, þau merkt og
rannsökuð að vild. Þau seiði sem
talin eru hæfust sem gönguseiði
(sleppiseiði) eru sett í neðstu
tjörnina. í þessari tjörn er ennþá
meiri áhersla lögð á vatnsrennsli.
Fóðrun er minnkuð smám saman
og seiðunum gefinn kostur á að
yfirgefa tjörnina að vild, en að
lokum er tjörnin tæmd. Þau seiði
sem voru eftir í tjörn III eru fóð-
ruð lítið eitt áfram ef þörf þykir,
síðan eru þau seld eða flutt í sjáv-
areldi. Ef hægt er að nota og
rækta lifandi fóður er það til mik-
illa bóta í sambandi við eldi á
göngufiski, sé það notað með
dauðu fóðri á seinna stigi eldisins.
Fóðrun skal alltaf framkvæmd úr
fjarlægð, eða þannig að seiðin
hænist ekki að manninum. Við
þetta eldi þarf aldrei að óttast
flóð, því að rennslið takmarkast af
flutningsgetu röranna sem má af-
tur takmarka með lokum. Vatnið
getur gruggast og snöggkólnað og
það er æskilegt þar sem verið er
að ala upp fisk sem á að lifa við
einmitt sömu aðstæður síðar. Yf-
irborðsvatn á ekki að geta komist
í tjarnirnar, sé rétt frá svæðinu
gengið. íshröngl og jakar gætu
skaðað inntak röranna og er hugs-
anlegt að verja það með stórgrýti.
Þetta er gróf lýsing stöðvar sem
byggir á „staðareldi". Eldið fer
fram á staðnum og kappkostað er
að gera fiskinn hæfan í lífsbarátt-
unni og styrkja ratvísi hans, án
þess að nokkuð sé tekið frá lífríki
móðurárinnar. Staðareldi gerir
góðar ár að betri og jafnari veiði-
ám og getur gert laxlausar ár að
veiðiám auk þess sem hægt er að
ala upp matfisk samtimis. Síðast
en ekki síst gefur þetta eldi mögu-
leika á vtðtækum rannsóknum á
öllum þáttum í lífshringrás laxins,
sé staðarvalið rétt. Enn visa ég til
Miðfjarðarársvæðisins þvi teljur-
um og gildrum má þar viða koma
fyrir auk áðurgreindra kjörinna
staðhátta.
Haukur Syeinbjarnarson er fram-
kræmdaatjóri Bilaktna í Hafnar-
firdi.
MARLIN-TOG
LÍNUEFNI
BLÝ-TEINA-
TÓG
FLOTTEINN
NÆLON-TÓG
LANDFESTAR
STÁLVÍR
alls konar
•
BAUJU-
STENGUR
ÁL, BAMBUS, PLAST
BAUJULUKTIR
ENDURSKINSHÓLKAR
ENDURSKINSBORÐAR
LÍNUBELGIR
NET ABELGIR
BAUJUBELGIR
ÖNGLAR — TAUMAR
MÖRE-
NETAHRINGIR
NETAKEDJA
NETALÁSAR
NET AKÓSSAR
LÓDADREKAR
BAUJUFLÖGG
NETAFLÖGG
FISKKÖRFUR
FISKGOGGAR
FISKSTINGIR
FLATNINGSHNÍFAR
FLÖKUNARHNÍFAR
BEITUHNÍFAR
KULUHNÍFAR
SVEDJUR
STÁLBRÝNI
HVERFISTEINAR
Í KASSA, OG LAUSIR
RAFMAGNS-
HVERFISTEINAR
•
SNJÓSKÓFLUR
KLAKASKÖFUR
SALTSKÓFLUR
ÍSSKÓFLUR
•
GÚMMÍ-
SLÖNGUR
ALLAR STÆRÐIR
PLAST SLÖNGUR
GLÆRAR MED
OG ÁN INNLEGGS
SLÖNGU-
KLEMMUR
ALLAR STÆRDIR
EINNIG ÚR RYÐFRÍU STÁLI.
STORZ-
SLÖNGU-
TENGI
STORZ-SLÖNGU-
STÚTAR
BRUNASLÖNGUR
ÁNANAUSTUM
SÍMI 28855
Opiö laugardag