Morgunblaðið - 09.06.1985, Qupperneq 30

30 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1985
Sýnishorn
úr 14. bindi
ritraðar
AB um sögu
mannkyns
Eyðilegging verðmæta í
Þýskalandi var geysileg. Millí
20—40% allra íbúða voru í
rúatum eða ónothæfar. Borgir
og þá einkum hinar atóru
iðnaöar- og hafnarborgir voru
í rústum og samgöngukerfið
var eyðilagt.
Þýskaland var sigrað, klofið og
hernumið árið 1945. Þjóðin hafði
komist hjá sundrung og hernámi í
kjölfar heimsstyrjaldarinnar fyrri
og við bar að ósigurinn væri falinn
með þeirri staðreynd að óvinaher
hefði þá ekki sett fót sinn á þýska
jörð. Ástandið 1945 var ólíkt
ástandinu 1914—1919. Saman-
burður við Þýskaland við lok Þrjá-
tíu ára stríðsins væri nær lagi
með tilliti til eyðileggingar og
sundrungar.
Hér var ekki aðeins um ósigur á
hernaðarsviðinu og eyðileggingu
að ræða. ítalski kvikmyndaleik-
stjórinn Roberto Rosselini nefndi
kvikmynd frá 1947 Þýskaland árið
núll. Þýski sagnfræðingurinn Fri-
edrich Meinecke ræddi um „Þýska
áfallið". Ósigur Þýskalands hafði í
för með sér fullkomið siðgæðislegt
skipbrot.
Þýskaland var allt hernumið ár-
ið 1945 af erlendum herjum sem
skiptu landinu á milli sín. Samein-
að Þýskaland fyrirfannst í raun og
veru ekki, heldur fimm eða sex
ríkishlutar. í vestri voru hernáms-
svæði Bandaríkjamanna, Breta og
Frakka, í miðju var hernámssvæði
Sovétmanna með Berlín sem sér-
stakt umdæmi og í austri voru
austurhlutar hins forna Brand-
enburg-PrússIands sem ásamt
Slesíu voru sameinaðir Póllandi
og Sovétríkjunum. Þýska ríkið var
ei meir.
Þýska „
undrið
Bókaklúbbur Almenna bókafélagsins er um þessar mundir aö hefja útgáfu á nýrri mann-
kynssögu í 15 bindum. Nefnist hún Saga mannkyns — Ritröö AB og hefst útgáfan meö 14.
bindinu sem tekur yfir tímabilið 1945—1965. Síðan er áætlað að þrjú bindi komi út á ári þar
til verkinu er lokið. Verkið er samið á vegum Aschehoug-forlagsins í Osló og kemur út í
samprenti og samtímis á öllum Norðurlöndum. Höfundarnir eru víðkunnir sagnfræðingar —
allir starfandi háskólakennarar víðsvegar um Norðurlönd. Höfundur 14. bindisins er Bo
Huldt, dósent við háskólann í Lundi. Þýðandi þess er Lýður Björnsson, sagnfræðingur. Hvert
bindi er um 270 bls. að stærð með fjölda Ijósmynda, teikninga, korta og línurita. í verkinu
öllu er um 6.000 myndir. Skrá um manna- og staðanöfn er í hverju bindi, en heildarskrá um
efnisorð verður í 15. bindinu. Saga mannkyns er í stóru broti (28x22,5 sm) sem valið er með
það í huga að myndefnið njóti sín sem best. Auk myndanna eru í hverju bindi fjöldi línurita
og rammatexta til stuðnings og glöggvunar.
Hér á opnunni er sýnishorn úr 14. bindinu, fyrri hluti kafla sem fjallar um „þýska undrið“,
viðreisn Þjóðverja eftir lok seinni heimsstyrjaldarinnar.
hafði í för með sér bein átök við
kommúnista, enda hafnaði hann
öllu samstarfi jafnaðarmanna við
þá.
Schumacher taldi að Weimar-
lýðveldið hefði loksins fengið það
tækifæri sem nasisminn hafði
rænt það, en Adenauer skildi að
aðstæður á stjórnmálasviðinu
voru gjörbreyttar. Af þessari
ástæðu virtist Schumacher vera
þjóðernissinni (oft öfgafullur) sem
gagnrýndi vægðarlaust sérhverja
tilhliðrun vegna pólitískrar nauð-
synjar.
Hin neikvæða afstaða Schu-
machers hafði mikilvæg áhrif á
einu sviði. Tvær kröfur mótuðu
stjórnarskrárfrumvarpið sem lagt
var fram 1948: krafan um virka
miðstjórn og krafa fylkjanna um
sjálfstjórn. Hin vestrænu her-
námsveldi höfðu ákveðið stefnuna
í fyrirmælum sínum til fylkis-
stjórnanna: lýðræðisleg stjórn-
arskrá, stofnun sambandsríkis og
trygging réttinda og frelsis ein-
staklinga.
Stjórnarskrárfrumvarpinu var
mótmælt frá Bayern, en þar höfðu
aðskilnaðar- og þjóðernissinnar
nokkurt fylgi og léku sér með
hugmyndina um endurreisn hins
forna konungdæmis Bæjara, og
einnig frá Schumacher sem krafð-
ist aukinnar miðstýringar. Kveðið
skyldi á um í stjórnarskránni að
ríkið yrði jafnmikið „sambands-
ríki og unnt væri og miðstýrt eftir
þörfum". Konungsríkið Bayern
var ekki endurreist, en andstaða
Schumachers styrkti aðstöðu sam-
bandsstjórnarinnar gagnvart
fylkjunum. Schumacher og að-
stoðarmenn hans gátu með vissum
rétti haldið því fram að þeir hefðu
bjargað Þýskalandi.
Adenauer og kristilegir demó-
kratar hlutu stuðning kjósenda
1949, en meirihlutinn var lítill.
Jafnaðarmenn lentu í áhrifalítilli
stjórnarandstöðu og gegndu því
hlutverki í 17 ár. Adenauer mark-
aði ásamt Ludwig Erhard efna-
hagsmálaráðherra hinu nýja sam-
bandslýðveldi þá stefnu sem gerði
landið að efnahagslegu stórveldi
og hornsteini í samtökum vest-
rænna ríkja. Adenauer vék aldrei
um tommu frá sannfæringu sinni
eftir að hafa ákveðið að sam-
bandslýðveldið skyldi tengjast
Vestur-Evrópu. Efnahagssam-
starf Vetur-Evrópuþjóða og
NATO markaði útlínur að stefnu
Bonnstjórnarinnar.
Adenauer í Mosvku ésamt
Bulganin og Khrusjtsjov. öld-
urnar risu stundum hitt.
Bulganin lýsti samningunum
með þeaaum orðum: „Ef
Rússar og Þjóðverjar standa
saman veröur allt annað að
smáatrióum og friöurinn er
tryggður.“ Vera má að hann
hafi leitt hugann að samningi
Hitlers og Stalíns í ágúst
1939.
efnahagslífi landsins komið á rétt-
an kjöl. Afstaða var tekin gegn
Morgenthau-áætluninni með
Marshall-áætluninni og áformum
um að heimila Þýskalandi þátt-
töku í viðreisn Evrópu, en síðar
kom í Ijos að þetta kom einnig í
veg fyrir sameiningu Þýskalands.
Tvær mikilvægar ákvarðanir
voru teknar í júní 1948: þýskt
löggjafarþing var kvatt saman og
myntbreyting. var ákveðin. Lög-
gjafarþingið myndaði pólitiskan
grundvöll hins nýja Vestur-
Þýskalands, en myntbreytingin
var forsenda efnahagslegrar við-
reisnar, undursins þýska.
Valkostirnir — Adenauer
eöa Schumacher
Mest bar á tveimur mönnum á
stjórnmálasviðinu við stríðslok,
Konrad Adenauer, foringja kristi-
lega demókrataflokksins (CDU),
og Kurt Schumacher, leiðtoga
jafnaðarmanna.
Adenauer sem var tæplega 70
ára að aldri 1945 hafði tekið þátt í
stjórnmálum á dögum keisara-
dæmisins og var borgrstjóri í Köln
1917. Schumacher var á hinn bóg-
inn pólitískt afkvæmi Weimar-
lýðveldisins. Báðir höfðu þeir lent
í ónáð í stjórnartíma nasista.
Adenauer sem var ættaður frá
Rínarlöndum lagði áherslu á hug-
sjónaleg og stjórnmálaleg tengsl
Þýskalands (eða eins mikils hluta
þess og unnt var) við Vestur-Evr-
ópu. Þýskaland varð að vinna
traust annarra Evrópuþjóða og
álit umheimsins. Sameining og
önnur vandamál á sviði stjórn-
málanna skiptu minna máli en
endurheimt virðingar og öryggis.
Schumacher leit öðruvísi á mál-
in, enda var hann ættaður frá
austurhluta þýska ríkisins. Skipt-
ing Þýskalands milli hinna
þriggja vestrænu bandamanna og
Sovétmanna var beinlínis áfall
fyrir jafnaðarmannaflokkinn.
Hann hafði átt sér meira fylgi
austan Elbu en milli Elbu og Rín-
ar. Margir af foringjum flokksins
sem menn töldu sig enn skipta
nokkru máli voru „glataðir" í
austri. Schumacher var sameining
Þýskalands því efst í huga. Um-
hyggja hans fyrir eigin flokki
Nýjar áætlanir
um framtíð Þýskalands
Bandamenn lentu fljótlega í
árekstri um framtíð Þýskalands,
svo sem að var vikið í greiningu
kalda stríðsins. Bandaríska Morg-
enthau-áætlunin um að binda
enda á iðnveldið þýska var út af
fyrir sig samrýmanleg markmið-
um Sovétríkjanna á styrjaldarár-
unum og varð einnig þess valdandi
að farið var að draga úr iðnaði í
Þýskalandi árið 1945. Ef litið var á
þýskan iðnað sem hergagnafram-
leiðslu, þá gat þetta samrýmst
markmiðum á borð við afvopnun,
útrýmingu hernaðaranda og
hringa og nasisma. Bretum og
Bandaríkjamönnum varð þó fljót-
lega ljóst að Þýskaland án iðnaðar
myndi aldrei geta brauðfætt íbú-
ana og yrði framvegis háð efna-
hagsaðstoð sigurvegaranna. Þetta
breytti viðhorfunum. Stríðsskaða-
bætur í formi iðnvarnings og
verksmiðja sem Rússar kröfðust
voru, svo sem Marshall hershöfð-
ingi sagði þeim hreinskilnislega,
„ógnun við skattgreiðendur á
Vesturlöndum".
Ræða Byrnes, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, í Stuttgart í
september 1946 markaði tímamót.
Þar kom í ljós að Bandaríkin
höfðu gefið upp þá stefnu að refsa
Þýskalandi, en í þess stað skyldi