Morgunblaðið - 23.06.1985, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚNt 1985
B 11
Drengurinn hjarnaöi við eftir þrettán
bóiusetningar og Pasteur varö hetja
í augum manna um vföa veröíd
SJÁ: Brautryðjendur
Þegar lyfin ógna lífi
og heilsu þess óborna
| Evrópu og víðar eru brögð að því
að vanfærum konum sé gefið
mikið af lyfjum. Það veldur síðan
ótta þeirra við að fóstrið geti orðið
fyrir tjóni af lyfjatökunni og oft
sjá þær þá ekki aðra lausn betri en
að gangast undir fóstureyðingu.
Ymsir vísindamenn í læknis-
fræðum komu nýlega saman í
Schlangenbad í Vestur-Þýzka-
landi. Fundur þeirra var haldinn
að tilhlutan Sameinuðu þjóðanna
og þar kom m.a. fram sú skoðun
að læknar séu of fúsir til að skrifa
upp á lyf fyrir vanfærar konur án
þess að nægileg vitneskja sé fyrir
hendi um áhrif þessara lyfja á
börn í móðurkviði.
Fyrir aldarfjórðungi kom í ljós
að lyfið thalidomide hafði valdið
því að fjöldi barna fæddist van-
skapaður. í skýrslu Alþjóða heil-
brigðismálastofnunarinnar segir,
að „allt síðan hafi fóstur skaðast
af völdum lyfja, sem sé í algerri
mótsögn við tilgang þeirra". í
skýrslunni eru birtar niðurstöður
lyfjafræðinga, kvenlækna, fæðing-
arlækna og annarra sem láta sig
varða lyfjameðferð vanfærra
kvenna. Meginniðurstaðan er sú
að brýn þörf sé á aukinni aðgát í
þessum efnum.
1 skýrslunni segir og að með ár-
unum hafi almenningur orðið
stöðugt betur að sér og hafi síður
þörf fyrir þá föðurlegu forsjá sem
læknar sýndu sjúklingum sínum á
árum áður. Þess í stað vilja sjúkl-
ingar eiga samstarf við lækna um
eigin heilsugæslu. „Ef læknar
leiða konur í ailan sannleikann
um lyf og áhrif þeirra taka þær
uggiaust þann kostinn að halda
sig frá lyfjum nema brýn nauðsyn
krefji," eins og segir orðrétt í
skýrslunni.
Eitt af því sem bar á góma hjá
BRAUTRYÐJENDUR
Fyrir einni öld lá níu ára gam-
all drengur og beið dauða
síns í sjúkrahúsi í París. óður
hundur hafði bitið hann 14 sinn-
um. Læknirinn, sem annaðist
hann, var að vinna að lækningu
eða lyfi við hundaæðinu en það
var enn á tilraunastigi auk þess
sem meginhugsunin á bak við það
braut algerlega í bága við hug-
myndir manna á þessum tíma.
Klukkan átta um kvöldið 6. júlí
árið 1885 tók dr. Louis Pasteur
loksins af skarið og
sprautaði skólastrák-
inn Joseph Meister
með blóðvatni, sem
hann hafði tekið úr
kanínu með hundaæði
og hann hafði þangað
til aðeins notað á
hunda. í fyrsta sinn í
sögunni var reynt að
lækna sjúkdóm í
manni með því að
sprauta hann með
meiru af þessum sama
sjúkdómi. Bólusetn-
ingin hafði litið dags-
ins ljós. Drengurinn
hjarnaði við eftir 13
bólusetningar og
Pasteur varð hetja í
augum manna um víða
veröld.
Nú þegar Frakkar
minnast þess, að
hundrað ár eru liðin mmmmm
frá því, að Pasteur
gerði þessa merku uppgötvun, vill
svo til, að hundaæðið herjar enn
einu sinni í frönsku sveitunum og
hefur orðið vart allt umhverfis
París. Geisar sýkin i 30 héruðum
Austur-Frakklands en vegna
þeirra endurbóta, sem gerðar hafa
jverið á lyfinu, hefur sem betur fer
enginn látist úr henni þótt hún
hafi fyrst stungið sér niður árið
Í1968.
í fyrra voru 8000 manns bólu-
settir við hundaæði í Frakklandi
eftir að hafa verið bitnir af dýri,
sem ýmist var örugglega með
hundaæði eða talið vera sýkt.
Hundaæðisfaraldurinn, sem aðal-
lega berst með refum, hefur smám
saman verið að breiðast vestur á
bóginn frá Mið-Evrópu allt frá því
á dögum síðari heimsstyrjaldar en
margt bendir þó til, að nú hafi
tekist að stöðva útbreiðsluna. t
faraldrinum að þessu sinni hafa
PASTEUR:
vændur um svik.
Með illu
skal illt
út reka
húsdýr ekki orðið svo mjög fyrir
barðinu á sjúkdómnum en
mönnum stafar ávallt mest hætta
af sýktum húsdýrum. Það er ekki
einu sinni víst að börnin láti af því
vita þótt hundurinn þeirra glefsi í
þau eða bíti.
Þegar Pasteur hafði læknað tvo
hundaæðissjúklinga flykktist til
hans fólk, sem hafði verið bitið af
sýktu dýri, en stundum var sjúk-
dómurinn kominn of langt til að
nokkuð væri hægt að gera. Þrátt
fyrir það náði Pasteur
undraverðum árangri
og má sem dæmi
nefna, að af 726
manns, sem voru bólu-
settir á einu ári, létust
aðeins fjórir.
Þrátt fyrir þetta
voru ekki allir jafn
hrifnir af Pasteur og
fámennur en harð-
snúinn hópur manna,
sem sætti sig alls ekki
við meginreglur bólu-
setningarinnar, sakaði
hann um að falsa
skýrslur um árangur-
inn og jafnvel um að
fela lík dauðra sjúkl-
inga inni í skáp!
Enginn efast samt
lengur um uppgötvun
Pasteurs og þess vegna
verður aldarafmæli
■■■■■■■ hans minnst með há-
tíðlegum hætti nú í
júlímánuði. Við það tækifæri
verður það einnig brýnt fyrir for-
eldrum og börnum þeirra að gera
sér ekki of dælt við litlu, loðnu
dýrin, sem þau kunna að rekast á í
skógunum í sumar.
- ROBIN SMYTH
sérfræðingunum var sú staðreynd
að niðurstöður tilrauna með lyf á
dýrum sé ekki alltaf unnt að heim-
færa upp á menn. Samkvæmt því
er ekki óyggjandi að lyf sem konu
er gefið á meðgöngutíma hafi ekki
skaðvænleg áhrif á fóstur þótt það
hafi reynzt skaðlaust afkvæmum
tilraunadýra. Vísindamennirnir
urðu ásáttir um að nauðsynlegt
væri að varðveita læknaskýrslur í
að minnsta kosti 30 ár í þágu ein-
staklinga og samfélags, því að of
lítið væri ennþá vitað um lang-
tímaáhrif lyfja.
Á fundinum voru gerðar tvær
mikilvægar samþykktir. í fyrsta
lagi að í öllum lyfjabúðum sem og
á læknastofum lægju frammi
skrifleg tilmæli til kvenna um að
skýra frá því hvort þær væru
barnshafandi eða hefðu í hyggju
að verða það, ef þær væru á lyfja-
gjöf. ____ ,
Kornabörn: Margs er að
gæta þegar lyfin eru annars
vcgar.
Hin samþykktin lýtur að rann-
sóknum á áhrifum lyfja á börn í
móðurkviði. Þar segir að skortur á
upplýsingum um skaðvænleg áhrif
torveldi þessar rannsóknir. Hvatt
er til þess að þjóðir sem hafa ekki
ennþá hafið sérstaka skrásetningu
á vansköpuðum börnum bæti úr
því nú þegar. Þá er lagt til að Al-
þjóða heilbrigðismálastofnunin
reki alþjóðlega upplýsingamiðstöð
sem safni gögnum um þá þætti, er
valdið gætu vansköpun ófæddra
barna.
— THOMAS LAND
svissl
Það er Svisslendingum vaxandi
áhyggjuefni hversu illa skógar
þeirra hafa orðið úti af völdum
mengunar að undanförnu. Reyna
þeir nú með ýmsu móti að spyrna
við fótum og nú hafa menn bund-
izt samtökum um að berjast fyrir
því að fólk noti ekki bifreiðar sin-
ar á sunnudögum.
Þessi samtök kalla sig Hópinn
frá Burgdorf. Þau hafa farið þá
leið að safna undirskriftum, en
slíkt er mjög algengt í Sviss ef
fólk vill koma baráttumálum sín-
um í höfn. { textanum segir, að
þess verði farið á leit við bifreiða-
eigendur að þeir fallist á að nota
ekki bifreiðar sínar á sunnudögum
næstu árin en að öðrum kosti
verði þeir skikkaðir til þess. Ef
samtökunum tekst að safna nægi-
lega mörgum undirskriftum undir
þessa áskorun, verður málinu
skotið undir þjóðaratkvæða-
greiðslu. Slík þjóðaratkvæða-
greiðsla var haldin árið 1978, en
þá var málinu visað á bug með
miklum meirihluta atkvæða.
Samtökin láta samt ekki þau úr-
slit draga úr sér kjarkinn. Tals-
menn þeirra segja að nú sé allt
öðruvísi ástatt í Sviss en árið 1978.
Þá hafi hugtakið „súrt regn“ verið
nær óþekkt fyrirbæri þar í landi
sem annars staðar, og þar af leið-
andi hafi fáa rennt grun í hvílíkur
skaðvaldur það var skógum um
heim allan.
En á undanförnum árum hefur
athyglin beinzt sífellt meira að
þessu vandamáli. Sambands-
stjórnin í Bern greip til þeirra úr-
ræða fyrir skömmu að draga úr
hámarkshraða bifreiða. Ennfrem-
ur hefur hún leitað annarra leiða
og íhugar meðal annars að fyrir-
Helgarbann
á bílstjóra?
skipa árlega skoðun á útblásturs-
kerfi bifreiða.
Þessi barátta er vissulega orðin
tímabær því að nýjustu rannsókn-
ir gefa til kynna að skógarnir í
Sviss, sem þekja um það bil fjórð-
ung landsins, hafi þegar orðið
fyrir óbætanlegu tjóni. Þetta er
ógnun við vistfræðilegt jafnvægi
og getur að auki stórskaðað ferða-
þjónustu landsins, sem yrði vart
svipur hjá sjón ef skóganna nyti
ekki lengur við.
Niðurstöður rannsókna um
ástand skóga á þessum slóðum eru
uggvekjandi. Eitt tré af hverjum
25 er svo illa á sig komið að óger-
legt er að bjarga því, auk þess sem
sjöunda hvert tré hefur orðið fyrir
einhvers konar tjóni.
Vitað er að eiturefni koma frá
útblæstri bifreiða og valda súru
regni. Hins vegar greinir menn á
um hvort þetta sé helzti orsaka-
valdurinn fyrir eyðingu skóga.
Margir skella skuldinni á mengun
frá raforkuverum og stórum iðju-
verum. Þar að auki telja ýmsir
sérfræðingar að eyðing skóga stafi
af efnahvörfum í jarðvegi eða af
útrýmingu á skordýrum nema
hvort tveggja sé.
Eigi að síður hafa risið upp
stórir hópar manna í Sviss sem og
annars staðar sem telja fullvíst að
vaxandi fjöldi vélknúinna öku-
tækja á vegum og aukin notkun
þeirra sé ógnun við umhverfið og
því nauðsynlegt og réttlætanlegt
að opinberir aðilar taki í taumana.
Það er þó vafasamt að meiri-
hluti kjósenda í Sviss sé fús til að
færa þær fórnir sem þarna er far-
ið fram á. Yfirvöld í kantónunum
Bern og Zurich hafa þegar vísað á
bug tillögum í þá veru sem hér
hefur verið lýst. En hugmyndin er
ekki eins fjarstæðukennd og fyrir
sjö árum í ljósi þeirrar staðreynd-
ar, að skógar um gervallt landið
eru að eyðast. Og víst er um það að
geti nokkur þjóð lagt sjálfviljug á
sig þær hömlur að útiloka alla
bílaumferð á sunnudögum, eru
það Svisslendingar. Þeir hafa
jafnan staðið feti framar en flestir
í sjálfsaga.
- FRANCO FERRARI
ROTTAN
Örþrifaráðið
gæti orðið
gashernaður
AJ|ennirnir hafa marga hildi
IVIháð við rottuna og hefur
gengið á ýmsu í þeirri viðureign.
Þannig var t.d. komið strfðinu
fyrir nokkrum árum, að venjulegt
eitur var orðið að hreinasta lost-
æti í munni þessa meindýrs en þá
komu fram ný efni og um stund
virtist sem mennirnir ætluðu að
hrósa lokasigri. Síðan eru hins
vegar liðin fimm ár og það er
langur tími í rottusögunni. Nú eru
komnar fram á sjónarsviðið nýjar
rottukynslóðir, sem hafa það bara
ágætt þrátt fyrir allt eiturbrasið.
Frá árinu 1963, þegar mörg eit-
urefni voru bönnuð með lögum,
hefur baráttan gegn rottunum að-
allega verið háð með efnum, sem
valda innvortis blæðingum, en þau
eru að mestu hætt að virka. Þann-
ig er það t.d. með Warfarin, eitt
algengasta efnið, og Peter Batem-
an, forstjóri fyrir Rentokil-eitur-
efnafyrirtækinu, segir, að rotturn-
ar í Test-dal og Hamsphire í Eng-
landi séu einnig að verða ónæmar
fyrir Difenacoum, sem er eða var
mjög öflugt efni. Er hann þeirrar
skoðunar, að á næstu fimm eða tíu
árum verði að beita rotturnar nýj-
um brögðum, nýjum eiturefnum,
gildrum eða jafnvel drepa þær á
gasi.
Hvað sem þessum hernaðar-
áætlunum líður er eitt alveg víst
og það er, að rotturnar og mýsnar
eru ekkert á förum frá okkur. í
Englandi eru rotturnar jafn
margar og mannfólkið og á Ind-
landi, í mannmergðinni þar, eru
þær fimm sinnum fleiri. Svarta
rottan, sem bar með sér flóna, sem
aftur bar með sér svarta dauða til
Bretlands fyrir 320 árum, þrífst
t.d. enn sums staðar í Birkenhead
og London. Á sjö mánuðum árið
1665 létust rúmlega 68.000 manns
úr plágunni en síðasta plágan I
Englandi, sem nefnst getur því
nafni, var árið 1927.
Rotturnar, sem löngum hafa
komið sjóleiðina til Englands,
koma nú einnig flugleiðis þótt ekki
sé á fyrsta farrými. í fyrra var
svört rotta drepin um borð í
Jumbo-þotu á Gatwick-flugvelli
en í flugvélinni hafði hún haldið
til í farangursrýminu og lifað þar
á dags gömlum kjúklingum. Svarti
dauði er landlægur í Suðaustur-
Asíu og Mið- og Suður-Ameriku
og þess vegna hafa menn opin
augun á enskum flugvöllum fyrir
gestum af þessu sauðahúsi.
Algengt er, að svarta rottan
dyljist fjendum sínum, mönnun-
um, vegna þess, að hún heldur sig
gjarna uppi á húsþaki, ólikt því,
sem er með brúnu rottuna, sem
unir sér best í holræsunum. Brúna
rottan er ekki par fínni félags-
skapur en svarta rottan. Hún ber
t.d. með sér Weils-sýkina, afbrigði
af gulu, sem verður átta eða níu
mönnum að aldurtila á ári hverju
í Englandi.
Talið er, að rotturnar éti tvær
milljónir tonna af matvælum á ári
hverju og þær valda eldsvoðum,
flóðum og dauða með því að naga í
sundur gas-, vatns- og rafmagns-
leiðslur. Ef það er eitthvað, sem
rotturnar verða að gera, þá er það
að naga og naga til að halda í
skefjum nagtönnunum, sem þreyt-
ast aldrei á því að vaxa. Ef þær
gera það ekki verða þær einfald-
lega kjaftlæstar og það er mesta
ógæfa, sem ein rotta getur ratað í.
- SARAH BOSELEY