Morgunblaðið - 20.10.1985, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER1985
plnrgmii! Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, MagnúsFinnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, simi 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskriftargjald 275 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 25 kr. eintak-
iö.
Tilboð
um viðreisn
Viðreisnartímabilið var
gullaldarskeið ís-
lenzkra stjórnmála frá
sjónarmiði flestra sjálf-
stæðismanna og Alþýðu-
flokksmanna og kom þar
margt til. Festa og agi ríkti
við stjórn landsins og í
stjórnmálaflokkunum. Sú
lausung og upplausn, sem
síðar hefur rutt sér til rúms
var nánast óþekkt fyrirbæri
á þeim tíma. Viðreisnarárin
voru að mestu tími nýsköp-
unar í atvinnulífi og raunar
þjóðlífi öllu. Um leið var
síðari hluti þeirra lexía í
því, hvernig hægt er að ná
þjóðfélaginu upp úr öldudal
kreppu og samdráttar á
tiltölulega skömmum tíma.
Þegar litið er til viðreisn-
aráranna þarf engan að
undra, þótt formaður Al-
þýðuflokksins hvetji nú til
samstarfs Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokks
um landstjórnina. Til vara
hefur Jón Baldvin Hannib-
alsson bent á þátttöku
Alþýðubandalags í slíku
samstarfi og er þá komið
nýsköpunarmynstrið, sem
miklu fékk áorkað á fyrstu
árum eftir lýðveldisstofn-
un.
Ekki er úr vegi að rifja
það upp, úr því að viðreisn-
arstjórn hefur komið til
umræðu að tilhlutan Al-
þýðuflokksins, að þing-
meirihluti var til myndunar
slíkrar ríkisstjórnar eftir
kosningarnar 1978. Alþýðu-
flokkurinn var óumdeildur
sigurvegari þeirra kosninga
og af hálfu Sjálfstæðis-
flokksins var það viður-
kennt með því að bjóða
Alþýðuflokki annað við-
reisnarmynstur, þ.e. stjórn-
arforystu Alþýðuflokksins.
Þessu var algerlega hafnað
sumarið 1978 og ástæðan
var einfaldlega sú, að Al-
þýðuflokkurinn þorði ekki í
samstarf við Sjálfstæðis-
flokkinn. Að nokkru leyti
var það skiljanlegt vegna
hins mikla taps Sjálfstæð-
isflokksins í kosningunum
þá um sumarið en með til-
boði um stjórnarforystu
Alþýðuflokks höfðu for-
ystumenn Sjálfstæðis-
flokks auðvitað komið til
móts við þau sjónarmið
innan Alþýðuflokksins.
Líklega er þessi afstaða
Alþýðuflokksins sumarið
1978 einhver afdrifaríkustu
pólitísku mistök, sem gerð
hafa verið í íslenzkum
stjórnmálum hin seinni ár.
Talsmenn Alþýðubanda-
lagsins hafa gefið til kynna,
að þær gætu nú hugsað sér
samstarf í ríkisstjórn með
sjálfstæðisflokknum. Ekki
er úr vegi að minna á það,
að forystumenn Sjálfstæð-
ismanna könnuðu alvarlega
möguleika á stjórnarsam-
starfi með Alþýðubanda-
laginu í desember 1979.
Alþýðubandalagsmenn
höfðu ekki kjark til þess að
taka í framrétta hönd þá
en notuðu tækifæri, sem
gafst til þess að reyna að
kljúfa Sjálfstæðisflokkinn.
Það er geymt en ekki
gleymt. Þegar þessar tvær
tilraunir Sjálfstæðisflokks-
ins síðustu átta ár til þess
að mynda ríkisstjórn án
þátttöku Framsóknarflokks
eru rifjaðar upp, þarf eng-
um að koma á óvart, þótt
sjálfstæðismenn muni taka
með nokkrum fyrirvara tali
bæði Alþýðuflokksmanna
og Alþýðubandalagsmanna
nú um stjórnarmyndun án
aðildar Framsóknarflokks.
Báðir þessir flokkar gengu
inn í ríkisstjórn með Fram-
sóknarflokknum eftir að
þeir höfðu hafnað tilboðum
Sjálfstæðisflokksins.
Það ber að vísu að taka
tillit til þess, að Alþýðu-
flokkurinn er nú undir
nýrri forystu, þannig að
sinnaskipti hans geta verið
einlæg. En ekki má gleyma
því, að eins og staðan er í
stjórnmálunum nú getur
viðreisnartal formanns
Alþýðuflokksins líka verið
vel til þess fallið að lokka
kjósendur frá Sjálfstæðis-
flokknum. Að því þurfa
sjálfstæðismenn að huga
vel — ekki sízt þeir sem
kenna sig við frjálshyggju.
Þjóðkjörið þing okkar er
komið saman til starfa.
Fyrsta þingmálið var
að venju frumvarp til
fjárlaga fyrir komandi
ár. Því fylgdi nú, sem
ósjaldan hefur gerzt,
frumvarp til lánsfjárlaga, en efni það
sem áður hefur birzt sem lánsfjáráætlun
er nú hluti af greinargerð með frum-
varpinu. Þá fylgir þjóðhagsáætlun fyrir
komandi ár og stefnumótandi áætlun
fyrir tvö næstu ár. Það er nýjung.
Samanlagt gefa þessi gögn, og þær
upplýsingar sem þau geyma, betri heild-
armynd af ríkisbúskapnum en þing-
heimur hefur haft aðgang að áður.
Með þessum breytingum og breyttri
uppsetningu fjárlaga, sem ákveðin var
með lögum á sl. vori, geta bæði þing og
þegnar betur áttað sig á heildarsam-
hengi ríkisfjármálanna. Jafnframt á
ekkert að vera því til fyrirstöðu að af-
greiða samtímis fjárlög og lánsfjárlög,
sem eðlilegt verður að telja og lengi
hefur verið að stefnt í orði, þó fram-
kvæmd hafi skort á borði.
Þrjú meginmarkmið
Sem fyrr segir er það stórt spor til betri
vinnubragða að frumvarpi til fjárlaga
komandi árs fylgja nú frumvarp til láns-
fjárlaga (auk innbyggðrar lánsfjáráætlun-
ar) og stefnumótandi efnahagsáætlun til
næstu ára. Þingmenn hafa lengi og rétti-
lega gert kröfu um bætt vinnulag af þessu
tagi. Fáir þeirra, og enginn stjórnarand-
stöðuþingmaður, hafa enn sem komið er
séð ástæðu til að þakka þessa breytingu
til hins betra. Hinsvegar er leitað með
logandi ljósi, nánast nótt sem nýtan dag,
að því sem neikvætt er. Og það er smátt
sem hundstungan finnur ekki, segir mál-
tækið.
Báðir þingflokkar stjórnarinnar höfðu
samþykkt frumvarp það til fjárlaga, sem
nú hefur verið lagt fram, eins og það er úr
garði gert, en með því nást þrjú megin-
markmið, að því er segir í athugasemdum
(greinargerð) með því:
í fyrsta lagi er erlendum lántökum stillt
í hóf. Nýjar erlendar lántökur hins opin-
bera eru því sem næst bundnar við af-
borganir eidri gengisbundinna lána. Vexti,
eða leigu fyrir hið erlenda fjármagn, á að
greiða af ríkissjóðstekjum.
f annan stað stefnir frumvarpið í jöfnuð
gjalda og tekna ríkissjóðs 1986, en gert er
ráð fyrir allt að 1.800 m.kr. halla á líðanda
ári.
Loks er með frumvarpinu stefnt að því
að umsvif ríkisbúskaparins verði ívið
minni, sem hlutfall af þjóðarframleiðslu,
en 1985, þ.e. 27,6% í stað 27,9%. Vöxtur
ríkisumsvifa og ríkisútgjalda er þar með
stöðvaður.
Til þess að ná þessum markmiðum hefur
vissulega þurft að halda fast í tauma,
bæði um ráðgerðan rekstur og fram-
kvæmdir, þó enn megi efalítið betur gera.
Fjárlagafrumvarpið einkennist af viðleitni
til að draga úr þenslu í þjóðarbúskapnum
og sparnaði til að vinna gegn viðskipta-
halla og verðbólgu — og til að ná jafnvægi
í ríkisfjármálum og hamla gegn vexti opin-
berra umsvifa.
Tekjuhlið frumvarpsins gerir ráð fyrir
nokkurri lækkun tekjuskatts en minni en
fyrri áform stóðu til. Það gerir hinsvegar
ráð fyrir hækkun neyzluskatta, til að ná
jöfnuði milli gjalda og tekna. Ný skatt-
heimta þykir hinsvegar ekki góð latína á
líðandi stund. Verður nánar vikið að því
síðar í þessu bréfi.
Breyttar forsendur
Breyttar ytri aðstæður, meðal annars
gengisþróun gjaldmiðla, sem hafa mikil
áhrif á þjóðarbúskap okkar, valda því, að
miðstjórn og þingflokkur sjálfstæðis-
manna töldu ástæðu til að endurmeta
forsendur fjárlagafrumvarpsins. Slíkt
endurmat er raunar verksvið fjárveitinga-
nefndar og Alþingis, sem endanlega færir
ákvarðanir um ríkisbúskap komandi árs í
lagaramma eða lagabönd. Efnahagslegar
staðreyndir í þjóðarbúskapnum og utanað-
komandi gerðu það óhjákvæmilegt, að
dómi stjórnarflokkanna, að fara nákvæm-
ar ofan í sauma á möguleikum frekari
niðurskurðar eða sparnaðar í ríkisumsvif-
um og ríkisútgjöldum.
"Frumvarpið, eins og það var lagt fram,
var að venju byggt á ákveðnum forsendum
um þróun launa, verðlags og gengis krón-
unnar út næsta ár. Hvort þær forsendur
standast, sem Þjóðhagsstofnun gefur sér
um framvindu þessara undirstöðuþátta
fjárlagagerðar, skal ósagt látið hér. Þar
eru þó óvissuþættir, sem verðir eru betri
skoðunar.
í athugasemdum með frumvarpinu, þar
sem fjallað er um verðforsendur þess,
stendur:
„Áætlun um tekjur og gjöld ríkissjóðs
byggir á því að laun hækki í samræmi við
kjarasamninga fjármálaráðherra, BSRB
og BHM frá því á fyrri hluta ársins 1985
og í samræmi við niðurstöður kjaradóms
hjá þeim aðilum, sem taka laun í samræmi
við úrskurð kjaradóms. Laun hækka því
um 36—37% að jafnaði milli áranna 1984
og 1985 og um 31—33% frá upphafi til
loka ársins 1985.
Forsenda frumvarpsins um gengisþróun
er sú að gengi erlends gjaldsmiðils hækki
um 5% frá áætluðu meðalgengi 1984 til
ársloka 1985. Vegna gengisbreytinga og
erlendra verðhækkana er talið að verðlag
almenns vöruinnflutnings verði að jafnaði
6,7% hærra í lok ársins en að meðaltali
1985. Auk þess er í tekjuáætlun frum-
varpsins reiknað með 1—2% aukningu á
viðskiptaveltu.“
Forsendur fjárlagafrumvarpsins um
launa- gengis- og verðlagslagsþróun verða
ekki vegnar og metnar hér. Það gerir fjár-
veitinganefnd Alþingis með og ásamt því
fagliði, sem hún hefur aögang að. Enginn
getur alfarið séð fyrir framvindu í þessum
efnum hér á landi. Ekki frekar en að rýna
í duttlunga íslenzkrar veðráttu fram í
tímann. Við eigum brekku eftir í þann
stöðugleika í verðlagsþróun og efnahags-
lífi, sem gamalgrónar velmegunarþjóðir
hafa komið sér upp með árvekni, aðhaldi
og ábyrgð.
Baráttan vid
viðskiptahallann
Venjulega er talað um þrjár leiðir sem
liggi að því markmiði að minnka viðskipta-
halla:
Að draga úr einkaneyzlu, almennri eftir-
spurn, sem yfirhöfuð segir til sín í rýrnuð-
um kaupmætti.
Að draga úr ríkisumsvifum og ríkisút-
gjöldum, sem þýðir frestun framkvæmda
og/eða samdrátt í rekstri, sem bitnað getur
á svonefndri samneyzlu.
Að stuðla að auknum almennum sparn-
aði.
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins, hefur ítrekað lagt á það
áherzlu, að kaupmátt megi ekki rýra frekar
en orðið er, þar hafi þegar verið gengið
nógu langt. Það verði að færa þungamiðju
baráttunnar frá hinum almenna launa-
manni og skattgreiðanda yfir á ríkisbú-
skapinn sjálfan. Þar verði að draga úr
umsvifum, útgjöldum og eftirspurn, meðan
við erum að vinna okkur út úr vandanum.
Þriðja leiðin, að stuðla að auknum al-
mennum sparnaði, hefur þegar gefið góða
raun, þó að aðstæður til sparnaðar fólks
séu yfir höfuð miður góðar. Bætt ávöxtun-
arkjör, sem haldið hafa i við verðbólgu og
stundum eilítið betur, hafa hvatt fólk til
að leggja fjármuni fyrir. Þetta hefur fólki
tekizt með mikilli vinnu, þar með talinni
yfirvinnu, ráðdeild og útsjónarsemi.
Almennur peningasparnaður er ekki
aðeins kjörin leið til að vinna gegn við-
skiptahalla. Innlend sparifjármyndun ger-
ir þjóðarbúskapinn síður háðan erlendu
lánsfjármagni, sem tekur til sín — flytur
úr landi — milljarða króna á ári hverju I
leigukostnað fyrir erlent fjármagn. Al-
mennur sparnaður hefur þann tvíþætta
tilgang að minnka viðskiptahalla og brjóta
ís að lækkun erlendra skulda, auk þess að
tryggja betur fjárhagslegt öryggi viðkom-
enda. Það er því mjög mikilvægt að efla
alla hvata til slíks sparnaðar. Það verður
ekki gert með því að láta slíkan sparnað
sæta skattalegum refsingum. Hvers konar
skattar á sparifé, viðleitni til peninga-
sparnaðar, knýr fólk til að leita nýrra leiða
til að vernda fjármuni sína fyrir verð-
bólgunni — eða ýtir undir ótímabæra
eyðslu. kí.............
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER1985
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 19. október
Enn er ótalið það, sem máske skiptir
mestu máli, þ.e.a.s., að auka verðmæta-
sköpun og útflutning innlendrar fram-
leiðslu. Stöðnun, og á sumum sviðum aftur-
för, í íslenzku atvinnulífi á gengnum árum
verðbólgu og vinstri viðhorfa, hefur ekki
aðeins seinkað lífskjarabata fólks um mörg
ár, heldur hægt á framvindu atvinnulífsins
— verðmætasköpun, m.a. til útflutnings —
og nauðsynlegum hagvexti, sem er óhjá-
kvæmilegur undanfari raunhæfra kjara-
bóta.
Hugsum okkur t.d. þann möguleika að
Alþýðubandalagið og kvennalistaviðhorf
hefðu haft erindi sem erfiði í baráttu gegn
álveri og járnblendiverksmiðju, sem skapa
— beint — hátt í þúsund ársstörf, auk
margfeldisáhrifa í tilurð mörg þúsund
þjónustustarfa, markað fyrir orku stór-
virkjana okkar, greiða verulega skatta —
og leggja til 15—20% útflutningsverðmæta
okkar. Hver hefði viðskiptahallinn við
umheiminn verið nú og á næstliðnum árum
ef útflutningsverðmæti frá álveri og járn-
blendiverksmiðju hefðu ekki komið til? Það
má og gjarnan leiða hugann að atvinnu
og afkomu þess fjölda fólks, sem starfar
hjá þessum fyrirtækjum, eða gegnir margs
konar þjónustustörfum í tengslum við
starfsemi þeirra.
Mergurinn málsins hlýtur að vera sá að
styrkja og efla hefðbundnar atvinnugrein-
ar, skjóta nýjum stoðum undir atvinnu og
efnhag landsmanna, stuðla að grósku og
framvindu í þjóðarbúskapnum. Það verður
ekki gert með vinstri viðhorfum. Þar um
talar reynslan skýru og ótvíræðu máli af
veru Alþýðubandalagsins í ríkisstjórnum
1971-1974 og 1978-1983. Þá hófst gósen-
tíð verðbólgu, viðskiptahalla og erlendra
skulda; uppblásturinn í íslenzku atvinnu-
lífi. Þá urðu 100 gamalkrónur að einni
nýkrónu, sem síðan fetaði hratt troðna slóð
kaupmáttarrýrnunar gömlu krónunnar.
Nýkrónan var jafningi danskrar krónu þá
upp var tekin. Nú er hún ekki fjórðungur
hennar. Þannig vóru upphrópanir og slag-
orð Alþýðubandalagsins í framkvæmd ráð-
herrasósíalismans. Megi sú saga heyra
fortíðinni til — um alla framtíð.
Hver vill hverfa
aftur til ástandsins
1978-1983?
Það væri rangt að gera lítið úr þeim
vandamálum, margvíslegum, sem við
blasa. Þau hafa ekkert breytzt þó að ríkis-
stjórnin hafi verið stokkuð upp. Við verð-
um hinsvegar að vona að í kjölfar breyting-
anna fylgi markvissari vinnubrögð út úr
vandamálunum.
Jafnrangt og það er að loka augum fyrir
margvislegum vanda óleystum er hitt, að
vanmeta það sem áunnizt hefur eða sjá
ekki til sólar á framtíðarhimni. Margt
hefur, satt að segja, miðað til réttrar áttar:
Verðbólgan var komin í 130% vöxt á
fyrsta ársfjórðungi 1983 og stefndi, að
óbreyttu, langleiðina upp annað hundraðið
fyrir árslok það ár, sem þýtt hefði fjölda-
stöðvun fyrirtækja, einkum í útflutnings-
greinum, og vfðtækt atvinnuleysi. Hún
hefur náðst niður um nálægt 100 stig. Það
munar um minna, þó verðbólga hér á landi
sé enn þre- til fjórföld við það sem hún
er í helztu viðskipta- og samkeppnislöndum
okkar. Betur má því ef duga skal.
Innlendur peningasparnaður, sem brot-
inn var niður á verðbólguárunum, virðist
vera að vaxa úr grasi á ný, sem er mjög
mikilvægt, eins og fram kemur fyrr í þessu
bréfi.
Frjálsræði hefur verið aukið á sviði
banka- og peningamála. Minna má á al-
menna gjaldeyrisreikninga og rétt aðila,
sem afla gjaldeyris, til að geyma hann á
sérstökum reikningum.
Orkumálin hafa verið tekin nýjum tök-
um, frá því sem var á ráðherraárum Hjör-
leifs Guttormssonar og arðsemissjónarmið
látin ráða ferð í rannsóknum og fram-
kvæmdum.
Uppstokkun sjóðakerfis, sem hafin er,
er grundvallarbreyting, sem á skömmum
tíma mun gjörbreyta starfsaðstöðu at-
vinnuveganna.
Stigið hefur verið fyrsta skrefið, þó
stærra hefði mátt vera, að nýsköpun at-
vinnulífsins.
Útvarpið hefur verið gefið frjálst, sem
er jafnsjálfsagt og prent- og fundafrelsi í
landinu, eins og Halldór Blöndal, alþingis-
maður, komst að orði i viðtali við vikublað-
ið íslending.
Hér er fátt eitt nefnt, en nóg til að sýna,
að miðað hefur til réttrar áttar um margt.
Hinsvegar hefði ferð okkar út úr vanda-
málunum mátt ganga greiðlegar. Við get-
um bollalagt og deilt um það hvort aka
mátti hraðar á þeirri torfæruleið. En um
hitt verður ekki deilt, að rangt væri að
snúa við blaði og hverfa aftur til stjórnar-
stefnu og þjóðmálaástands, sem hér hófst
1971—1978, og bar blómstur verðbólgu,
viðskiptahalla og erlendrar skuldasöfnun-
ar 1978—1983, þegar ráðherrasósíalisminn
var og hét, sællar minningar.
Helztu ádeiluefnin
Helzti stjórnarandstöðuflokkurinn, Al-
þýðubandalagið, þrástagast á nokkrum
málaflokkum, sem tíundaðir eru ríkis-
stjórninni til áfellis:
Húsnæðismálin. Þar hefur sitt hvað farið
úrskeiðis. Höfuðástæða þess er máske sú,
að húsnæðislánakerfið hefur ekki borið
sitt barr síðan Svavar Gestsson, þáverandi
húsnæðismálaráðherra, og Ragnar Arn-
alds, þáverandi fjármálaráðherra, sviptu
það helzta tekjustofni sínum, launaskattin-
um. Það má og vel hafa í huga að misgengi
launa og vaxta kom ekki fyrst fram í tíð
núverandi ríkisstjórnar. Það var Alþýðu-
bandalagið, sem innleiddi lánskjaravísi-
töluna — með stuðningi Alþýðuflokksins.
Rýrnun kaupmáttar. Sú kaupmáttarrýrn-
un, sem orðið hefur síðan í sólstöðusamn-
ingum 1977, var að meginefni komin fram
áður en Alþýðubandalagið hrökklaðist úr
rikisstjórn 1983 og skildi við þjóðarbúskap-
inn í rjúkandi rúst. Kaupmáttur íslenzkrar
gamalkrónu hrapaði niður í nánast ekki
neitt á valdaárum Alþýðubandalagsins.
Nýkrónan fór langleiðina I fótspor þeirrar
gömlu á valdaárum þess.
Hvað gerðizt í nýsköpun atvinnulífs í ráð-
herrasósíalisma? Minna en ekki neitt. Það
vantaði ekki að eytt var umfram efni,
samanber viðskiptahalla og erlenda
skuldasöfnun, en verðmætasköpunin í
þjóðarbúskapnum jókst ekki að neinu ráði,
þvert á móti. Hagvöxtur, sem er forsenda
raunhæfs kjarabata, kaupauka, sem ekki
fer beina leið út í verðlagið, virðist eitur
í beinum róttækra, vinstri manna.
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins, lagði áherzlu á það í útvarps-
umræðu um stefnu stjórnarinnar, að vand-
inn væri ærinn, en mest væri um vert, að
missa aldrei trúna á það, að við gætum
unnið okkur út úr vandamálunum ef við
stæðum saman að lausn þeirra.
Það er gott að vera íslendingur, sagði
hann efnislega, en við getum gert það enn
betra með raunsæi, bjartsýni og samátaki.
Við getum einnig sokkið í sama verðbólgu-
farið og 1978—1983, ef við klúðrum málum
á sama hátt og þá var gert.
Við eigum völina og kvölina. Við getum
orðið eigin gæfu smiðir. Við höfum efnivið-
inn og erum reynslunni ríkari. Mikilvægast
er að láta ekki mýrarljós innbyrðis átaka
eta upp þor okkar og þrótt.
Alþýðubandalagið má, að ósekju,
ástunda innbyrðis átök. Þjóðin þarf hins-
vegar að standa saman um sameiginleg
hagsmunamál, mótun sameiginlegrar
framtíðar.

„Almennur
sparnaður hef-
ur þann tví-
þætta tilgang
að færa niður
viðskiptahalla
og brjóta ís að
lækkun er-
lendra skulda,
auk þess að
tryggja betur «■»
fjárhagslegt
öryggi viðkom-
enda. Það er
því mjög mik-
ilvægt að efla
alla hvata til
sparnaðar. Það
verður ekki
gert með því að
láta slíkan
sparnað sæta
skattalegum
refsingum. **'•
Hverskonar
skattar á spar-
ifé knýr fólk til
að leita nýrra
leiða til að
vernda fjár-
muni sína fyrir
verðbólgunni -
eða ýtir undir
ótímabæra
eyðslu.“
c