Morgunblaðið - 17.11.1985, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR17. NÓVEMBER1985
25
Hið íslenska fornritafélag:
Fagurskinna gefin ut í
fyrsta skipti á íslandi
Hið íslenska fornritafélag hefur gefiö út Fagurskinnu og
endurútgefið Eyrbyggjasögu. Stjórn félagsins hefur látið taka
saman eftirfarandi um þessi rit:
Ágrip af sögum Nóregs-
konunga Fagrskinna —
Nóregs konunga tal
Þessi tvö konungasagnarit eru
höfð sér í einu bindi af hag-
kvæmnisástæðum, þar eð Ágrip
er lítið rit, sem ekki hentar að
hafa eitt sér í bindi. Auk þess
má telja víst að bæði ritin séu
samin í Noregi, þótt höfundur
annars, þ.e. Fagurskinnu, kunni
að hafa verið íslendingur. Það á
því vel við að hafa þau í sama
bindi sökum sérstöðu sinnar, en
ekki má án þeirra vera í safni
íslenskra fornrita svo nátengd
sem þau eru þeim að efni og
formi.
Nafnið Ágrip af sögum Nor-
egskonunga er frá 19. öld, en
verkið sjálft vantar upphaf og
endi og því óvíst hvert nafn það
hefur átt í fyrstu. Lítið vantar
framan af ritinu og er þar fyrst
sagt frá Haraldi hárfagra, en það
endar nú í miðju kafi frásagnar
nokkurrar, sem snertir sögu
Sigurðar konungs munns um
miðja tólftu öld. Nafnið Ágrip
lýsir ritinu ekki vel, þar eð sagan
er mjög misjafnlega rækileg.
Víða er farið fljótt yfir sögu, en
sums staðar staldrað við, svo sem
í ævintýrinu um ástir Haralds
hárfagra og Snjófríðar, dóttur
Finnakonungs. Ágrip er varð-
veitt í einu íslensku handriti frá
fyrri hluta þrettándu aldar, sem
er eldra en nokkurt annað kon-
ungasagnahandrit, og ritið sjálft
er elsta varðveitta yfirlitsrit um
sögu Noregskonunga á norrænu
máli. Það er líklega samið í
Þrándheimi snemma á þrettándu
öld eða um 1200. Höfundurinn
hefur sennilega verið Norðmaður
og hefur stuðst við norsk yfirlits-
rit um Noregskonunga á latínu
(tvö slík eru varðveitt) og íslensk
rit, sem eru löngu glötuð (rit
Sæmundar og Ara).
Fagurskinna er nafn sem Þor-
móður Torfason sagnaritari
konungs (1636—1719) gaf ann-
arri af tveimur norskum skinn-
bókum, sem varðveittu þetta rit
um sögu Noregskonunga. Báðar
bækurnar týndust í Kaupmanna-
hafnarbrunanum 1728, en efni
beggja hafði verið skrifað upp,
og eru til þrjú vönduð eftirrit
eftir hvorri bók. Önnur skinn-
bókin virðist hafa verið frá miðri
þrettándu öld, en hin frá fjórt-
ándu öld. Eftir uppskriftum eldri
bókarinnar að dæma hefur ritið
heitið Nóregs konunga tal. Það
hefst á frásögn af Hálfdani
konungi svarta, föður Haralds
hárfagra, og endar á að segja
frá því er Magnús konungur
Erlingsson hefur sigrað konung
Birkibeina, Eystein meylu, sem
lét þar líf sitt (1177). I Fagur-
skinnu er því sagt frá sömu
konungum og í Heimskringlu,
þegar Ynglinga saga í Heims-
kringlu er frá skilin. Þó að Fag-
urskinna sé talin eldra verk en
Heimskringla, er óvíst að Snorri
hafi vitað um hana, en frásagnir
Fagurskinnu og Heimskringlu
eru yfirleitt svo líkar að sameig-
iniegar heimildir hljóta að vera
víða að baki. Frásögn Snorra
þykir yfirleitt vera betri, en þó
eru kaflar í Fagurskinnu sem
þola vel samanburð við Heims-
kringlu og taka henni jafnvel
fram. Fagurskinna kynni að vera
samin snemma á þrettándu öld
að tilhlutan Hákonar konungs,
sem þá var æskumaður og hafði
nýlega hlotið konungstign með
stuðningi fornra Birkibeina. Há-
kon hefur eflaust átt sögu Sverr-
is afa síns, en hún tekur við þar
sem Fagurskinnu og Heims-
kringlu lýkur, þá er Sverrir verð-
ur konungsefni Birkibeina eftir
dauða Eysteins meylu. Höfundur
Fagurskinnu hefur verið ákaf-
lega konunghollur og heldur
ávirðingum konunga lítt á lofti.
Kristilegs anda gætir lítt, og er
einkennandi fyrir söguhöfund að
hann segir í helmingi lengra máli
frá skipi Ólafs Tryggvasonar,
Orminum langa, en frá kristni-
boði hans. Vísur eru drjúgum
fleiri í Fagurskinnu en í Heims-
kringlu, og hefur þessi áhugi
söguhöfundar á kveðskap þótt
benda til að hann hefði fremur
verið íslenskur en norskur. Það
er þó alls ekki öruggur mæli-
kvarði. Hins vegar virðast Nor-
egskonungar hafa haft mikið
traust á íslenskum sagnariturum
á tóiftu og þrettándu öld: Karl
ábóti á Þingeyrum hóf ritun
Sverris sögu í samvinnu við
Sverri konung sjálfan, og Magn-
ús konungur lagabætir fól Sturlu
Þórðarsyni að semja sögu föður
síns, Hákonar konungs.
Fagurskinna hefur áður verið
prentuð tvívegis: í Kristjaníu
1847 og í Kaupmannahöfn
1902—3. Nú er hún gefin út í
fyrsta sinn hér á landi og í fyrsta
sinn með rækilegum skýringum
og bókmenntasögulegum inn-
gangi.
Eyrbyggjasaga og Græn-
lendingasögur
Ný Ijósprentun með vióauka:
Fjórða bindi íslenzkra fornrita
kom fyrst út árið 1935. í því voru
Eyrbyggja saga og Brands þáttur
örva í útgáfu Einars Ól. Sveins-
sonar og með formála eftir hann,
Morgunblaðiö/Árni Sæberg
Frá fundinum sem haldinn var með fréttamönnum í tilefni af útkomu bókanna. F.v. Gunnar Sveinsson, skjalavörð-
ur, sem bjó bréf Gunnar Pálssonar til prentunar, Guðrún Ása Grímsdóttir, starfsmaður Árnastofnunar, Jónas
Kristjánsson, forstöðumaður Árnastofnunar, Ólafur Halldórsson og Jón Samsonarson, starfsmenn Árnastofnunar.
Árnastofnun:
Bréf Konráðs Gíslasonar og
Gunnars Pálssonar gefin út
ÁRNASTOFNUN hefur nýlega gefið út þrjár bækur og nefnast þær „Bréf
Konráðs Gíslasonar“, „Bréf Gunnars PáIssonar“ og „Gripla VI“. Dr. Aðal-
geir Kristjánsson, skjalavörður, bjó bréf Konráðs Gíslasonar til prentunar
og Gunnar Sveinsson, skjalavörður við Þjóðskjalasafnið, bréf Gunnars Páls-
sonar. Ristjóri Griplu er Jónas Kristjánsson, forstöðumaður Árnastofnunar.
Konráð Gíslason (1808-1891) mun
kunnastur vera fyrir þátt sinn í
útgáfu tímaritsins Fjölnis, sem
hann stofnaði árið 1834 ásamt
tveimur öðrum Hafnarstúdentum,
Jónasi Hallgrímssyni og Brynjólfi
Péturssyni. Konráð hélt til Kaup-
mannahafnar til náms árið 1831 og
bjó síðan alla ævi þar ytra, eða í
60 ár. Hann starfaði um árabil sem
styrkþegi Árnanefndar, en varð árið
1848 kennari í fornnorrænu máli við
Hafnarháskóla, fyrst dósent en síð-
ar prófessor og gegndi því starfi til
1886. Auk kennslu vann Konráð að
orðabókastörfum, útgáfu fornrita
og rannsóknum íslenskrar tungu.
Á fundi sem haldinn var með
fréttamönnum í tilefni af útkomu
bókanna þriggja kom m.a. fram að
bréf Konráðs sem birtast í bókinni,
og öll eru til íslendinga, eru frum-
heimildir um ævi Konráðs og störf.
Var hann talinn allra manna ötul-
astur við að hreinsa íslenskuna af
erlendum slettum og því munu bréf
hans holl lesning öllum þeim sem
vilja temja sér vandað málfar og
fagran, en þó tilgerðarlausan stíl.
Fyrirhugað er að gefa út annað
bindi þar sem birt verða bréf til
Konráðs frá íslendingum og ýmsar
athugasemdir og skýringar útgef-
anda.
Gunnar Pálsson (1714-1791) var
prestssonur frá Upsum á Upsa-
strönd. Veturinn 1740-1741 stundaði
hann guðfræðinám við Hafnar-
háskóla og lauk þaðan prófi um
vorið. Hann var skólameistari á
Hólum 1742-1753 og eftir að hann
lét af skólastjórn gerðist hann
prestur í Hjarðarholti í Laxárdal
og jafnframt prófastur í Dalasýslu.
Gunnar Sveinsson, skjalavörður,
sem bjó bréf Gunnars Pálssonar til
prentunar, sagði að hann hefði verið
í hópi höfuðskálda 18. aldar og ort
bæði á íslensku og latínu. Hefði
hann fengist við fornkvæðaskýring-
ar fyrir Árnanefnd i Kaupmanna-
höfn og notið mikils álits sem lær-
dómsmaður.
í bókinni „Bréf Gunnars Pálsson-
ar“ eru gefin út 198 bréf, sem
Gunnar skrifaði á árunum 1744-
1791. Bréfin eru prentuð stafrétt
eins og ritari þeirra gekk frá þeim,
og slettir hann mjög erlendum
tungum, einkum latínu. í öðru bindi,
sem væntanlega kemur út á næsta
ári, verða orðaskýringar og at-
hugasemdir við fyrri bók.
Þriðja bókin sem Árnastofnun
gefur út að þessu sinni er tímarit
stofnunarinnar, Gripla 6. bindi. í
ritinu eru 16 ritgerðir eftir innlenda
og erlenda fræðimenn. Auk þess eru
í ritinu nokkrir smápistlar eftir
starfsmenn Árnastofnunar.
svo og Eiríks saga rauða, Græn-
lendinga saga og Grænlendinga
þáttur í útgáfu Matthíasar Þórð-
arsonar og með formála eftir
hann.
Eiríks saga rauða er varðveitt
í tveimur skinnbókum, Hauksbók
(AM 544 4to), sem var skrifuð
laust eftir 1300, og Skálholtsbók
(AM 557 4to), væntanlega skrifuð
um 1420. Matthías Þórðarson gaf
söguna út eftir Hauksbók, enda
voru flestir fræðimenn á þeim
tíma sammála um að sá texti
væri upphaflegri. En árið 1944
kom út í Lundi í Svíþjóð bók eftir
Sven B.F. Jansson: Sagorna om
Vinland 1. í þessari bók er texti
beggja aðalhandrita Eiríks sögu
tekinn til nákvæmrar athugunar
og sýnt fram á með óyggjandi
rökum, að texti Skálholtsbókar
standi nær frumgerð sögunnar
en texti Hauksbókar. Með tilliti
til þessa þótti rétt að gera nýja
útgáfu af Eiríks sögu rauða um
leið og gengið var frá ljósprent-
aðri útgáfu af fjórða bindi ís-
lenzkra fornrita. í þessari nýju
útgáfu er texti Eiríks sögu rauða
prentaður eftir Skálholtsbók, að
svo miklu leyti sem mögulegt
var, en með stuðningi af texta
Hauksbókar. Útgáfunni fylgir
formáli, þar sem fjallað er bæði
um Eiríks sögu rauða og Græn-
lendinga sögu, og er bæði texti
Eiríks sögu og formálinn prentað
sem viðauki við fjórða bindið, en
auk þess verður þessi viðauki
gefinn út sér í bók, svo að þeir
sem eiga þetta bindi fyrir geti
keypt hann einan sér. Ólafur
Halldórsson handritafræðingur
sá um útgáfu þessa viðauka, en
auk þess sá hann um að fáeinar
augljósar villur í fyrstu útgáfu
væru leiðréttar um leið og bókin
var ljósprentuð.
Til að draga úr kostnaði við
bókband er myndum og kortum
raðað á annan hátt í ljósprentuðu
útgáfunni en var í frumútgáfu.
íslenskur lækn-
ir ver doktorsrit-
gerð í Svíþjóð
JÓHANNES Magnússon, læknir,
varöi doktorsritgerð sína viö háskól-
ann í Lundi í Svíþjóð 18. maí sl.
Ritgerðin er skrifuð á ensku og ber
heitið „Hvpertension during anaes-
thesia and surgery. The effects of
beta - advenoceptor blockade and
i.v. - analgesia".
Ritgerðin fjallar í stórum dráttum
um áhrif blóðþrýstingsla'kkandi
lyfja og verkjastillandi lyfja á blóð-
þýsting hjá sjúklingum, sem gangast
undir skurðaðgerð í svæfingu.
Jóhanncs Magnússon læknir.
Árið 1973 fó'r Jóhannes til Sví-
þjóðar til framhaldsnáms í svæf-
ingum og hefur hann undanfarin
ár starfað sem aðstoðaryfirlæknir
við svæfingadeild háskólaspítal-
ans í Lundi. Hann er kvæntur
Önnu Inger Eydal kvensjúkdóma-
lækni og eiga þau tvö börn. Jó-
hannes er sonur Magneu Jóhann-
esdóttur og Magnúsar Ágústsson-
ar, fyrrverandi héraðslæknis í
Hveragerði.