Morgunblaðið - 17.11.1985, Qupperneq 18

18 B MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR17. NÓVEMBER1985

•

Haiiey haiaatjaman þegar hún kom hér aíöaat áriö 1910. Nú ar hún komin aftur, atundvía aö venju. Umferöartími hennar 77ár.
Viðtal við
Þorstein
Sæmunds-
son,
stjarn-
fræðing,
sem
þegar er
farinn
að
fylgjast
með
henni
S
1
sjónauka
Þonfinn Smmundtaon, atjam-
frmóingur.
Halastjarnan Halley
sést greinilegast
frá íslandi í janúar
Einu sinni á mannsaldri kemur frægasti farand-
riddari himingeimsins, halastjarnan Halley, utan úr
myrkrinu, þýtur fram hjá Jörðinni, tekur sveig í
kring um sólina og kemur tvíefld fram undan henni
með bjartari hala úr ryki og lofttegundum. Eftir
að hafa farið aftur fram hjá Jörðinni á útleið hverf-
ur þessi fræga halastjarna út í tómið sem hún kom
úr, út fyrir okkar sjónarsvið. Þessi stund er ein-
mitt nú. Ekki von á henni aftur fyrr en eftir um
það bil 77 ár. Flestir eiga því kost á að sjá þessa
halastjörnu einu sinni enda spannar umferð hennar
svipaðan tíma og meðalmannsæfi.
U
Það er gaman
að sjá þessa
frægu hala-
stjörnu. En
svo mikið veð-
ur hefur verið gert af komu hennar
að ég óttast samt að fólk kunni
að verða fyrir nokkrum vonbrigð-
um,“ sagði Þorsteinn Sæmundsson
stjarnfræðingur er blaðamaður
Mbl.leitaði frétta af þessum merka
viðburði hjá honum. Þorsteinn er
nú samt búinn að sjá Halley-
halastjðmuna. Kvöldið áður en við
litum inn hjá honum í Raunvís-
indastofnun hafði hann greint
hana gegn um handkfki, en sagði
að til þess þyrfti maður að vita
nákvæmlega hvar hennar væri að
leita. Þá var hún í nautsmerkinu.
En hún verður bjartari áður en
hún hverfur fyrir sólu. Að kvöldi
15. og 16. nóvember ætti að verða
skást að finna hana, þótt hún sé
ekki sérlega björt þá heldur. Þá
er hún næst sjöstirninu, um tvær
fingurbreiddir útréttrar handar
neðan við það. Hún lítur út eins
otr daufur ljóshnoðri. Halinn sést
ekki ennþá að heitið geti. Síðan
heldur hún áfram gegnum hrúts-
merkið og fiskamerkið f nóvember.
Seint í desember gengur hún svo
í vatnsberamerkið. í byrjun janúar
mun halastjarnan sjást hér á
norðurhveli jarðar. Ætti þá að
sjást með berum augum. Samt
verður hún ekki mjög björt, ekki
eins og hún var 1910. En til þess
að sjá hana vel verður maður
auðvitað að komast frá öllum ljós-
um,“ tekur Þorsteinn fram. „Og
svo verður að gefa sér tíma til að
venjast myrkrinu. Aðlögun getur
tekið allt að 20 mínútum. Reykja-
vík er svo skelfilega vel upplýst
borg. Áður nægði mér að fara upp
í Breiðholt, en birtan frá byggðinni
er orðin alltof mikil þar, svo að
nú verður maður að fara a.m.k. í
Rauðhólana til að líta eftir stjörn-
um. Hvað birtuna snertir er Lon-
don jafnvel betri til stjörnuat-
hugana, a.m.k. í úthverfunum.
Tunglskin eða norðurljós spilla
líka fyrir ef reynt er að sjá hala-
stjörnu. Betra að himininn sé
dökkur. Við góð skilyrði ætti þó
að vera hægt að sjá Halley-hala-
stjörnuna nú þegar í venjulegum
handsjónauka."
Sést best frá íslandi í janúar
í 150. árgangi Almanaksins
fyrir ísland 1986, sem er nýkomið
út, skrifar Þorsteinn Sæmundsson
um komu halastjörnu Halleys,
sýnir braut hennar með teikningu
Oriona. Mynd R. Schild and T. Stephenaon/Smithaonian-atjörnuatöö-
inni.
og birtir töflu með áætlaðri fjar-
lægð og birtustigi. Ættu þeir sem
ætla sér að finna hana á himni
að hafa þá töflu við hendina. Með
því að bera hnitin saman við
stjörnukortin í almanakinu má
sjá í hvaða stjörnumerki hala-
stjarnan er á hverjum tíma. Þá
er sýnt í töflunni hve langt hala-
stjarnan er frá jörðu og hve björt
hún verður. Birtuna er þó erfitt
að áætla fyrirfram, því halastjörn-
ur sýna oft óvæntar birtubreyting-
ar. Geta átt það til að blossa upp.
í almanakinu segir Þorsteinn:
„Halastjarna Halleys verður næst
sólu hinn 9. febrúar 1986. Þótt
afstaða hennar til sólar verði
óhagstæð, sérstaklega á norður-
hveli jarðar ætti hún að sjást
greinilega frá íslandi í janúar-
mánuði. Hinn 1. janúar verður hún
19 gráður yfir sjóndeildarhring í
suðvestri við dagsetur í Reykjavík.
Útreikningar benda til þess, að
hún verði þá orðin sýnileg berum
augum. Næstu daga nálgast hún
ört sólu og lækkar á lofti, en birta
hennar fer jafnframt vaxandi og
halinn ætti að verða meira áber-
andi. Eftir miðjan janúar fer
tunglskin að spilla athugunarskil-
yrðum, auk þess sem halastjarnan
er þá komin mjög nærri sólu og
hverfur brátt í sólarbirtuna. Eftir
að halastjarnan hefur farið fram-