Morgunblaðið - 15.12.1985, Page 35

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR15. DESEMBER 1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjaid 450 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 40 kr.
eintakiö.
Samstaða
lýðræðisríkjanna
Geir Hallgrímsson, utanríkis-
ráðherra, vakti máls á því í
setningarræðu vetrarfundar utan-
ríkisráðherra Atlantshafsbanda-
lagsins, að íslendingar líta á
samstarf ríkjanna beggja vegna
Atlantshafs sem hinn besta kost í
utanríkis- og öryggismálum. Hann
lýsti ótrú og óbeit á því, ef Atlants-
hafið yrði hyldýpi milli þjóða, sem
stefna að sameiginlegu markmiði,
að tryggja lýðræði, mannréttindi
og frið með frelsi. Jafnframt ítrek-
aði hann þá staðreynd, að meiri
samstaða er um meginstefnuna í
þessum málum hér á landi nú en
nokkru sinni síðan 1949.
íslendingar hafa þá sérstöðu
innan Atlantshafsbandalagsins,
að þeir eru vopnlausir. Þetta
breytir þó ekki því, að aðrar þjóðir
bandalagsins eiga jafn mikið undir
því og við að samstaða lýðræðis-
þjóðanna í öryggismálum haldist.
Meginefni ræðu Geirs Hallgríms-
sonar snerist um það, hvernig
samvinnu ríkjanna yrði best hátt-
að með hliðsjón af nýju tímabili í
samskiptum austurs og vesturs
eftir fund þeirra Ronalds Reagan
og Mikhails Gorbachev. Utanríkis-
ráðherra vísaði til ákvörðunar
leiðtoganna um að hittast aftur
1986 og 1987. Þess yrði vænst, að
samningar tækjust um takmörkun
vígbúnaðar og afvopnun I tengsl-
um við þá fundi. Síðan vék hann
aö þeim grundvallarmun, sem er á
aðstöðu stjórnmálamanna á Vest-
urlöndum og Kremlverja og sagði:
„Við skulum gera okkur grein
fyrir að óþreyjan hér á Vestur-
löndum verður mikil, en hún á
ekki eftir að setja neinn svip á
umræður í Sovétríkjunum þar sem
stjórnarherrarnir ráða því, sem
sagt er og skrifað. Og jafnvíst er
að sovésk yfirvöld hafa hins vegar
ekki gefið upp vonina að hafa þau
áhrif á almenningsálitið á Vestur-
löndum sér í vil, að þau þurfi ekki
að ganga til samninga um af-
vopnun eða nái samningum er
tryggi þeim yfirburði án viðunandi
eftirlits...
Frelsi okkar opnu þjóðfélaga
verður notað eða réttara sagt
misnotað til að þrýsta á stjórnend-
ur þeirra til að sætta sig við óraun-
hæfa samninga. Reynt verður að
nýta þá staðreynd, að menn á
Vesturlöndum vilja að vonirnar
um friðsamlegan heim rætist og
það fljótt...“
í þessum orðum felst raunsæi.
Ogeinnig hinu, að það tímabil, sem
nú er að hefjast, verði prófraun
lýðræðis andspænis einræði. Hið
ákafa áróðursstríð, sem háð var
vegna ákvörðunar Atlantshafs-
bandalagsins fyrir réttum sex
árum um Evrópueldflaugarnar,
sýnir, að Kremlverjar lifa í þeirri
von að geta haft áhrif á kjósendur
í lýðræðisríkjunum; fengið þá til
að styðja stjórnmálamenn, sem
telja einhliða afvopnun Vestur-
landa einu friðarleiðina. Sovét-
I menn urðu undir í þessu stríði.
Þeim tókst ekki að rjúfa samstöðu
lýðræðisríkjanna. Hættan er þó
síður en svo úr sögunni.
Geir Hallgrímsson benti á þá
staðreynd í ræðu sinni, að í mörg-
um landa Atlantshafsbandalags-
ins hafi stjórnmálaflokkar gert
utanríkismál og sjálfstæðismál
þjóða sinna að bitbeini í flokks-
pólitískum tilgangi; stefnan ræðst
fremur af aðild að ríkisstjórn eða
stjórnarandstöðu en efni málsins.
í þessum orðum felst gagnrýni á
vingulshátt margra jafnaðar-
mannaflokka I Vestur-Evrópu.
Gagnrýnin var ítrekuð með þess-
um orðum: „Menn sakna þess tíma,
þegar áhersla var lögð á samstöðu
lýðræðisflokka í utanríkismálum,
hvað sem liði ágreiningi að öðru
leyti.“ Þegar Atlantshafsbanda-
lagið var stofnað fóru jafnaðar-
menn með forystu í flestum lönd-
um Vestur-Evrópu. Það voru þeir,
sem lögðu grunninn að samstöðu
lýðræðisþjóðanna í öryggismálum
með dyggum stuðningi borgara-
flokkanna.
Utanríkisráðherra benti á, að
það tæki á taugarnar að lifa í
skugga ógnarjafnvægisins, þótt
tekist hefði að tryggja frið við þær
aðstæður í okkar heimshluta i nær
fjóra áratugi. Hann taldi það
tímaspursmál, hve lengi þetta
ástand gæti haldist, kanna ætti
nýjar leiðir. Deilurnar um gildi
kenningarinnar um fælingarmátt
kjarnorkuvopna eru flóknar. Eng-
inn þjóðarleiðtogi hefur kveðið
fastar að orði um nauðsyn þess að
hverfa frá ógnarjafnvæginu en
Ronald Reagan. Hann lítur á geim-
varnafrumkvæði sitt sem skref á
þeirri braut. Ekki er síður deilt
um það mál. Hvort tveggja verður
í brennipunkti umræðna um ör-
yggismál næstu árin.
Geimvarnaáætlunin er ekki á
dagskrá hjá Atlantshafsbandalag-
inu með sama hættj og áætlunin
um Evrópueldflaugarnar. Hún
byggist á bandarísku frumkvæði,
það er undir einstökum ríkjum
komið, hvort þau vilja gerast aðil-
ar að áætluninni. Þetta mál ætti
ekki að spilla samstöðu lýðræðis-
þjóðanna. Allar hljóta þær að
vona, að unnt verði að draga úr
ógn kjarnorkuvopnanna - hvað svo
sem Sovétmenn segja um tækni-
framfarir og rannsóknir á því
sviði.
Ræða Geirs Hallgrímssonar
hlaut miklar undirtektir á ráð-
herrafundinum. „Það er sagan,
sem kennir okkur öllum, að þá er
hættan mest þegar andvaraleysið
og óskhyggjan nær yfirhöndinni,“
sagði utanríkisráðherra. Það var
blóðug saga heimsstríðsins, sem
kenndi lýræðisríkjunum, að þau
ættu að standa saman gegn ein-
ræðisöflunum til að tryggja frið
með frelsi. Þess vegna sameinar
Norður-Atlantshafið þau og gerir
vonandi enn um langa framtíð.
Hafskipsmálið
og Alþingi
Auðvitað er það mikið
álitamál, hvort rann-
saka á Hafskipsmálið
með þeim hætti, sem
ríkisstjórnin og þing-
flokkar hennar hafa
ákveðið eða á þann veg,
með mismunandi tilbrigðum, sem
stjórnarandstöðuflokkarnir hafa lagt
til. Hér er ekki verið að ræða um rann-
sókn á þeim viðskiptalegu ráðstöfunum,
sem fyrirtækið hefur gert, þar sem hún
er augljóslega á vegum skiptaráðanda.
Þvert á móti er um að tefla rannsókn á
þeim þætti málsins, sem snýr að við-
skiptum ríkisbanka við fyrirtækið og
margvíslegum ráðstöfunum, sem trún-
aðarmenn Alþingis og ríkisstjórnar hafa
gripið til eða ekki. M.ö.o. Alþingi er að
fjalla um rannsókn, sem í eðli sínu er
pólitísk eða fjallar um pólitískar hliðar
þessa umfangsmikla máls. Þess vegna
er hægt að færa rök að því að þingið
sjálft sé eðlilegur aðili slíkrar rannsókn-
ar.
Eitt skiptir mestu í þessu sambandi
en það er að rannsóknin fari fram með
þeim hætti, að almenningur treysti
henni og trúi niðurstöðum hennar.
Miklar lánveitingar Utvegsbankans til
Hafskips og tryggingar, sem bankinn
hefur veitt fyrirtækinu, svo og aðild
stjórnmálamanna að bankaráðinu og
þátttaka forráðamanna Hafskips í störf-
um Sjálfstæðisflokksins hafa vakið upp
svo miklar grunsemdir hjá almenningi
í garð þeirra, sem í þessum trúnaðar-
stöðum sitja, að meginmáli skiptir fyrir
lýðræðislega stjórnarhætti í landinu, að
fólkið trúi og treysti þeirri rannsókn,
sem fram fer. Ýmis rök má færa fyrir
því, að einungis rannsókn Alþingis
sjálfs, með tilvísun til 39. greinar stjórn-
arskrárinnar, geti skapað þetta traust
hjá þjóðinni. Þar mundu allir flokkar
eiga hlut að máli og með ólíkindum að
einhver “samtrygging" gæti átt sér stað
á þeim vettvangi.
Það verður hins vegar að segjast eins
og er, að þær umræður, sem fram hafa
farið í þinginu alla síðustu viku um
Hafskipsmálið vekja upp spurningar
hjá þeim, sem utan við standa um hæfni
þingsins til þess að takast á hendur
rannsókn af þessu tagi. Því miður hafa
þessar umræður ekki farið fram á þeim
málefnalega grundvelli, sem gerð er
krafa um, þegar Alþingi á í hlut, heldur
hafa umræðurnar leiðst út í ómerkilegt
pólitískt þref, þar sem stjórnarand-
stöðuflokkarnir hafa með fáeinum und-
antekningum reynt að gera málið í
upphafi og áður en nokkur rannsókn
hefur farið fram, að pólitísku ádeilumáli
á hendur Sjálfstæðisflokknum almennt
og Albert Guðmundssyni sérstaklega.
Sá þingmaður, sem ötulast hefur gengið
fram í því að færa málið í þennan farveg
er Olafur Ragnar Grímsson. Eftir að
hafa fylgzt með málflutningi hans á
Alþingi undanfarna daga getur varla
nokkrum manni dottið í hug, að fulltrúar
Alþýðubandalagsins í rannsóknarnefnd
þingsins mundu gera annað en að búa
til eins konar „alþýðudómstól" úr slíkri
rannsóknarnefnd. Og þótt segja megi
að það sé ósanngjarnt að dæma tillögu
Alþýðuflokksins á sömu forsendum er
auðvitað ljóst, að Alþýðubandalagið
mundi eiga fulltrúa í nefnd af því tagi,
sem Alþýðuflokkurinn hefur lagt til að
verði skipuð. Þótt þeirri nefnd sé ætlað
að starfa fyrir lokuðum dyrum má ganga
út frá því sem vísu, að upplýsingalekar
úr nefndinni yrðu daglegt brauð með
fulltrúa Alþýðubandalagsins innan-
borðs. Þess vegna er líka vafasamt að
rannsóknarnefnd skv. tillögu Alþýðu-
flokksins mundi starfa á þeim grund-
velli, sem henni væri ætlað. Það er
auðvitað þungur dómur yfir Alþingi Is-
lendinga, að segja, að það sé orðin
samkoma af því tagi, að ekki sé hægt
að treysta henni fyrir rannsóknarnefnd
skv. 39. grein stjórnarskrárinnar. En
Alþingi er ekkert annað, en fólkið, sem
skipar það hverju sinni og umræðurnar
undanfarna daga hafa því miður ekki
gefið tilefni til að ætla, að hægt væri
að treysta störfum slíkrar rannsóknar-
nefndar.
Það breytir hins vegar ekki því, að sú
leið, sem ríkisstjórnin hefur valið er
ákaflega þröng og hvernig til tekst
byggist mikið á þeim einstaklingum, sem
veljast til starfa í nefndina. Vel skipuð
nefnd af því tagi, sem ríkisstjórnin
stefnir að á að tryggja málefnalega
rannsókn og þar verður engin hætta á
að pólitískir trúðar eyðileggi starf
nefndarinnar. A hinn bóginn verður það
ákaflega vandasamt verk fyrir slíka
nefnd að skapa tiltrú í sinn garð hjá
almenningi, sem öllu máli skiptir að
takist. Hér er því ekkert einfalt mál á
ferðinni og ekki borðleggjandi að sá
kostur, sem ríkisstjórnin hefur valið sé
sjálfsagður. En nokkrir alþingismenn
hafa séð til þess síðustu daga, að hann
er sennilega skárri en rannsóknarnefnd
þingmanna.
Stada
rádherra
Albert Guðmundsson, iðnaðarráð-
herra, hefur legið undir ámæli í fram-
haldi af gjaldþroti Hafskips vegna þess,
að hann var stjórnarformaður félagsins
á sama tíma og hann var formaður
bankaráðs Utvegsbankans. Þessi ná-
staða er auðvitað mjög óþægileg fyrir
ráðherrann eins og nú er komið málum.
Sjálfsagt má finna allmörg dæmi þess
úr síðari tíma sögu okkar, að stjórn-
málamenn, sem átt hafa hagsmuna að
gæta í atvinnufyrirtækjum hafa jafn-
framt setið í bankaráðum viðskipta-
banka þessara fyrirtækja. En tímarnir
hafa breytzt. Fyrir nokkrum áratugum
þótti t.d. ekkert tiltökumál, þótt banka-
stjóri væri jafnframt þingmaður. Nú
þykir það ekki koma til greina, vegna
þess að sami maður er ekki talinn geta
gegnt tveimur slíkum störfum svo vel
fari samtímis. Með sama hætti leggja
menn annað siðferðilegt mat á það í
dag, að einstaklingur sitji í bankaráði
viðskiptabanka, þar sem fyrirtæki hon-
um tengt hefur viðskipti sín. Það má
t.d. fullyrða, að eftir að Hafskipsmálið
er komið upp muni engum stjórnmála-
flokki detta í huga, að kjósa þannig í
bankaráð, að um hagsmunaárekstur geti
orðið að ræða.
I þessu sambandi má þó ekki gleyma
því, hverjir það voru, sem stóðu að því
að Albert Guðmundsson tók sæti í
bankaráði Utvegsbankans. Það voru
m.a. þeir þingmenn, sem síðustu daga
hafa veitzt hvað harðast að honum fyrir
það að hafa setið í þessum tveimur stól-
um á sama tíma. Albert Guðmundsson
var kosinn í bankaráð Utvegsbankans
af lista Sjálfstæðisflokksins og með
fulltingi þingmanna hans á tíma ríkis-
stjórnar Gunnars heitins Thoroddsen.
Hann átti lykilþátt í myndun þeirrar
ríkisstjórnar og gerði hana mögulega.
Það verður ekki lengur um það deilt að
kjör hans í bankaráð og skipun hans í
formennsku þar var þáttur í viðleitni
ráðherra í þeirri ríkisstjórn til þess að
tryggja sér áframhaldandi stuðning
hans á Alþingi. Astæðan fyrir því, að
þingflokkur Sjálfstæðisflokksins á þeim
tíma greiddi Albert atkvæði var ein-
faldlega sú, að flokkurinn var í sárum
eftir myndun ríkisstjórnarinnar og
menn vildu allt til vinna að koma í veg
fyrir frekari klofning. Sem formaður
bankaráðs Utvegsbankans fékk Albert
Guðmundsson fjármálaráðherra Al-
þýðubandalagsins, Ragnar Arnalds, til
þess að leggja bankanum til verulega
fjármuni. Engin spurning er um, að fjár-
málaráðherra Alþýðubandalagsins
féllst á þessa kröfu vegna þess, að hann
og flokksbræður hans töldu, að með því
væri hægt að tryggja ríkisstjórn, sem
klofið hafði Sjálfstæðisflokkinn, enn
betur í sessi. Það er því alveg ljóst, að
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR15. DESEMBER1985
35
REYKJAVÍKURBRÉF
4_
laugardagur 14. desember
seta Alberts Guðmundssonar í banka-
ráði Utvegsbankans á þessum árum var
þáttur í því pólitíska valdatafli, sem þá
fór fram og Álþýðubandaiagsmenn bera
fulla ábyrgð á.
Þetta eru hins vegar þættir málsins,
sem heyra fortíðinni til. En það er fullt
tilefni til að íhuga stöðu ráðherra, sem
sér sig knúinn til að óska eftir því við
saksóknara að fram fari opinber rann-
sókn á störfum sínum. A hann að sitja
sem fastast meðan á rannsókn stendur
eða á hann að óska eftir lausn frá störf-
um meðan rannsókn fer fram? Hér á
Islandi þykir það sjálfsagt við allar
aðstæður að ráðherra sitji sem fastast.
I umræðum undanfarna daga hefur bað
heyrzt, að ráðherra sem óski eftir lausn
um stundarsakir meðan rannsókn fari
fram sé með lausnarbeiöninni að sak-
fella sjálfan sig. Það er alveg útilokað
í lýðræðisþjóðfélagi og réttarríki að líta
þannig á mál. Þvert á móti er ástæða
til þess að íhuga, hvort það mundi ekki
einmitt styrkja þann stjórnmálamann
mjög, sem af einhverjum ástæðum yrði
að biðja um opinbera rannsókn á störf-
um sínum, ef hann óskaði eftir lausn
frá ráðherradómi meðan rannsókn stæði
yfir. Sá maður hefði dregið alveg skýrar
línur í kringum sig. Hann hefði hreint
borð og mundi segja sem svo, að það
eitt að liggja undir ámæli gæti torveldað
störf hans sem ráðherra og þess vegna
biðjist hann lausnar. Um leið og rann-
sókn hefði leitt í ljós sakleysi þess
manns, mundi hann taka við ráðherra-
starfi á ný og verða margfalt sterkari
stjórnmálamaður á eftir. En kannski
lifum við ekki í slíku þjóðfélagi. Stjórn-
málabarátta okkar er vanþroskuð og við
eigum margt ólært í þeim efnum sem
hér eru til umræðu. En er ekki kominn
tími til fyrir íslenzka stjórnmálamenn
og raunar marga aðra, sem trúnaðar-
störfum gegna, að íhuga það, hvort bezta
leiðin sé alltaf sú að sitja sem fastast?
Albert Guðmundsson virðist telja að
afsögn hans nú væri viðurkenning á
ávirðingum og ástæðulaust að afhenda
pólitískum andstæðingum slík vopn í
hendur.
Þetta á ekki bara við í tilfelli af þessu
tagi. Það er orðið fáránlegt að fylgjast
með því, að það skiptir orðið engu máli,
hvað ráðherra segir eða gerir eða hvers
kortar málefnaágreiningur kemur upp á
milli manna t.d. í ríkisstjórn. Það virðist
óhugsandi með öllu, að stjórnmálamenn
eða embættismenn sem komast í þá
aðstöðu, að eðlilegt er að þeir standi upp
úr stólum sínum geri slíkt, sem þó þykir
sjálfsagt í lýðræðisríkjum Vesturlanda.
Hér sitja menn hvað sem tautar og
raular. Þess vegna eru nánast engar
siðferðilegar grundvallarreglur til í
opinberu lífi á Islandi.
Hvað sem þessum vangaveltum líður
er svo alveg ljóst, að Albert Guðmunds-
son hefur skapað sér aukið pólitíski
svigrúm með ræðu þeirri, sem hann hélt
á dögunum vegna Hafskipsmálsins. Hún
aflaði honum samúðar og sýndi að hann
hefur burði til að berja frá sér í erfiðri
stöðu. Sjálfur óskar hann eftir rannsókn
þessa máls, og eru það rétt viðbrögð eins
og að honum hefur verið vegið.
Bankamálin
Gera má ráð fyrir því, að miklar
umræður fari fram á næstu vikum um
stöðu Utvegsbankans ‘og breytingar á
bankakerfinu. Þar verður fyrst og
fremst rætt um tvær leiðir. Önnur er
sú, að Utvegsbankinn sameinist Búnað-
arbankanum en hin að stofnaður verði
öflugur einkabanki með samruna Verzl-
unarbanka, Iðnaðarbanka og Útvegs-
banka. Rökin fyrir því að endurskipu-
leggja bankakerfið eru augljós. Flestir
bankanna eru veikar lánastofnanir, sem
eru ófærar um að veita atvinnulífinu
þá þjónustu, sem það þarf á að halda.
Fyrirtækin hafa vaxið meðan bankarnir
hafa staðið í stað eða lítil breyting á
orðið hjá þeim. Þess vegna er nú svo
komið, að til eru fjölmörg fyrirtæki í
landinu, sem eru orðin svo stór, að
Landsbankinn einn getur veitt þeim
viðunandi þjónustu og Búnaðarbankinn
kannski að hluta til. Þetta er auðvitað
alvarlegt mál og staðfesting á því, að
peningakerfið er vanþróað eins og Þor-
steinn Pálsson, fjármálaráðherra, sagði
í haust.
Fyrsta spurningin ef rætt er um
einkabankana er sú, hvort þeir hafi
burði til að taka yfir rekstur Utvegs-
bankans með einum eða öðrum hætti.
Líklegt má telja, að ef Verzlunarbanki
og Iðnaðarbanki sameinuðust mundi
verða til banki, sem hefði bæði fjármagn
og hæfa starfsmenn til þess að takast á
við þetta verkefni. A hinn bóginn hljóta
stjórnendur, starfsfólk og hluthafar
þessara banka svo og viðskiptavinir
þeirra að íhuga, hvort þeir væru betur
settir með því að ganga til samstarfs
um yfirtöku á rekstri Útvegsbankans
og taka þar með við margvíslegum
vandamálum í rekstri sjávarútvegs og
fiskvinnslu, sem Útvegsbankinn hefur
þurft að glíma við. Sjálfsagt er erfitt
að veita svör við slíkum spurningum,
nema nánari upplýsingar um efnahags-
stöðu Útvegsbankans liggi fyrir. En
hvernig, sem á það er litið hlýtur smæðin
ein að vera orðin vandamál fyrir þessa
tvo einkabanka og viðskiptavini þeirra
suma hverja.
Ekki verður séð af opinberum yfirlýs-
ingum forsvarsmanna Búnaðarbankans
að þeir fagni beinlínis þeirri hugmynd,
að rekstur Útvegsbankans verði samein-
aður Búnaðarbankanum en sennilega er
mun meiri stuðningur við þá hugmynd
á Alþingi. Það er fyrst og fremst í þing-
flokki Sjálfstæðisflokksins, sem gera
má ráð fyrir stuðningi við það, að einka-
bankarnir taki yfir rekstur Útvegs-
bankans. Þó er athyglisvert að heyra
þær hugmyndir, sem hafa skotið upp
kollinum í röðum Alþýðuflokksmanna
þess efnis, að ríkisbankarnir verði gerðir
að hlutafélagabönkum. Ef niðurstaða
þessa máls á að verða sú, að einkabank-
arnir taki við rekstri Útvegsbankans eða
kaupi hann og eignir hans og sameini
rekstur hans sínum verður sterkt frum-
kvæði að koma mjög fljótlega frá þeim,
þar sem telja verður að yfirgnæfandi
meirihluti þingmanna vilji ríkisbanka-
leiðina.
Vandi
Eimskips
Það verður ekkert sældarbrauð fyrir
Eimskipafélag íslands að taka við
rekstri þeirra eigna, sem félagið hyggst
kaupa úr þrotabúi Hafskips. Annars
vegar hefur verið lögð áherzla á að félag-
ið kaupi skip og aðrar eignir á eins háu
verði og framast eru talin rök fyrir.
Hins vegar er nú þegar farið að skamma
félagið fyrir einokunarstarfsemi, jafnvel
áður en samningar hafa verið undirrit-
aðir. Þetta er erfitt mál viðureignar.
Örlög Hafskips eftir 27 ára sögu sýna,
að það er ákaflega erfitt að finna rekstr-
argrundvöll fyrir þriðja aðila í skipa-
flutningum hér. A hinn bóginn hefur
reynsla undanfarinna áratuga sannfært
fjölmarga kaupsýslumenn um, að að-
staða þeirra verði óþolandi, ef Eimskipa-
félagið verði allsráðandi á markaðnum.
Þess vegna er Eimskipafélaginu nú
mikill vandi á höndum. Félagið þarf að
sýna í verki, að menn hafi ekkert að
óttast en sporin hræða óneitanlega, því
að þeir tímar hafa aftur og aftur komið
í sögu Eimskipafélagsins, að það hefur
ekki gætt að sér í þessum efnum.
Það er t.d. augljóst, að það fer mjög
í taugarnar á einhverjum hópi kaup-
sýslumanna, að Eimskipafélagið taki á
ný við allri aðstöðu í Austurhöfninni.
Af hverju er þetta nauðsynlegt fyrir
Eimskipafélagið? Fyrirtækið hefur
byggt upp myndarlega aðstöðu í Sunda-
höfn. Varla verður því trúað að þær
framkvæmdir hafi verið skornar svo
mjög við nögl, að félagið hafi ekki gert
ráð fyrir nokkurri aukningu í starfsemi
sinni á næstu árum. Ef við göngum út
frá því, að slík íramsýni hafi verið til
staðar í forystu Eimskipafélagsins, er
þá alveg öruggt, að félagið þurfi engu
að síður á Austurhöfninni að halda?
Þeir Eimskipafélagsmenn þurfa að huga
vel að þessu máli, því að úrslit þess
munu ráða miklu um það, hvort ákveð-
inn hópur viðskiptavina Hafskips og
eigenda, sem nú eru í sárum verða til-
búnir til að taka upp samstarf við
Eimskipafélagið um flutninga.
Ef Eimskipafélagið hefði hins vegar
alveg neitað að tala um nokkur kaup á
eignum Hafskips má telja fullvíst, að
það hefði verið lagt út á hinn versta
veg. Stundum er erfitt að vera stóri
aðilinn og það á við um Eimskipafélagið
nú. Á næstu mánuðum mun reyna mjög
á þroska og víðsýni starfsmanna þess
og forsvarsmanna og verður fróðlegt að
fylgjast með framvindu mála, því að það
eru vissulega engir aukvisar, sem
stjórna Eimskipafélaginu í dag fremur
en endranær.
Hvað má læra
af Hafskipsmálinu?
Líklegt er að Hafskip verði ekki síð-
asta fyrirtækið, sem verði gjaldþrota
hér á þessum vetri. Veður eru öll válynd
í atvinnulífi okkar um þessar mundir.
Ein ástæðan er sú, að fyrirtækin búa
við gjörbreytt skilyrði á peningamark-
aðnum frá því, sem áður var. Einn af
verkalýðsforingjum landsins hafði orð á
því við höfund þessa Reykjavikurbréfs
á dögunum, að íslenzk atvinnufyrirtæki
væru illa undir það búin að starfa við
raunvaxtaskilyrði vegna þess, að eigið
fé þeirra væri lítið sem ekkert. Það
væri einfaldlega ekki hægt að reka fyrir-
tæki í dag, sem eingöngu byggðu rekstur
sinn á lánsfé. Það er sennilega mikið til
í þessu. Rökin fyrir raunvaxtastefnunni
eru rétt en skilyrðin fyrir atvinnulífið
til þess að standa undir henni eru ekki
til staðar. Viðbrögð fyrirtækjanna
hljóta að vera þau að bæta eiginfjár-
stöðu sína með hlutafjárútboði en til
þess að það beri árangur þarf að gera
það enn meira aðlaðandi fyrir fólk að
leggja fé sitt í hlutabréf. Ein af lexíum
Hafskipsmálsins er tvímælalaust sú, að
það er að verða vonlaust að reka fyrir-
tæki, sem byggir á litlu, sem engu eigin
fé.
Þader
auðvitað þungur
dómuryfir
Alþingi
íslendinga, að
segja, að það sé
oröin samkoma
af þvitagi, aö
ekkiséhægtað •**
treysta henni
fyrir
rannsóknar-
nefhd skv. 39.
grein stjómar-
skrárinnar. En
Alþingier
ekkert annað en
fólkið, sem
skipar það
hverju sinni og
umræðumar
undanfama daga
hafa þvi miður
ekki gefið tilefni
tilaðætla að
hægt væri að
treysta störfum
slíkrar
rannsóknar-
nefndar.
i -