Morgunblaðið - 12.01.1986, Qupperneq 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR12. JANÚAR1986
Adolf Hitler. Líkneskí úr
brenndum leir merkt bókstafnum
„S“ meö rúnaletri. Þetta var
auðkenni leirgerðar SS-liösins,
sem haföi höfuðstöðvar í þræla-
og æfingabúðum svartliða í
Dachau. í bókinni Stríði fyrir
ströndum segir frá því, að
Heinrich Himmler hafi ráðgert aö
hefja leirvinnslu á íslandi í
samtarfi við hérlenda menn.
Skjaldarmerki þýsku ræðis-
mannsskrifstofunnar í Reykjavík.
Skjöldurinn hefur verið laskaður
nokkuð, líklega meö einhverju
málmáhaldi. Þaö kunna Bretar að
hafa gert hernámsmorguninn 10.
maí 1940, því að sagt er, að þeir
hafi þá árangurslaust reynt aö
spenna skjöldinn frá vegg ræðis-
mannsbústaðarins, þar til þeir
uppgötvuðu fyrir tilviljun, aö hann
hékk á krókil
Þessi hauskúpa, tákn SS-liösins,
var saumuö í viöhaf narjakka
Gerlachs. Við hana eru fest ein-
kunnarorö svartliða: „Sæmd mín
er tryggðin."
Eigur Gerlachs SS-foringja og rœðismanns
dregnar fram í dagsljósið
Þjóðminjasa fni
Gerlach var „SturmbannfUhrer"
(sbr. majór) í SS, þegar hann kom
hingaö til lands, og myndin sýnir
einkennisklæöi hans. SS-menn
voru miklir sundurgeröamenn í
klæðaburöi og búningar þeirra
j>óttu bera af öllum hinum
margvíslegu einkennisfötum,
sem Þjóðverjar klæddust á
valdaárum Hitlers. Klæði
Gerlachs bera það glöggt með
sér, hvílíkur risi hann var aö vexti,
tæpir tveir metrar á hæö. Skórnir,
sem eru nokkuö slitnir, eru í
samræmi við stærö fatanna. Við
hælana eru festir langir sporar,
sem falla að reiðbuxnasniðinu á
einkennisbrókunum. Sniðið
minnir á það, aö Himmler leit á
SS-liðið sem riddarareglu Þriðja
ríkisins.
Ein sérkennilegasta flíkin, sem
upp úr kistunni kom, var kolsvört
regnslá meö silfurlituöu merki
SS, svo mikil um sig, aö hún líktist
tjaldi fremur en fati.
í stríðslok var Gerlach orðinn
„BrigadefUhrer“ í SS, en þaö
svaraöi til þess, að hann bæri
hershöfðingjatign í þýska
hernum.
„Það mætti ætla að Þriðja ríkið hefði verið endurreist!" sagði
Oláfur K. Magnússon, ljósmyndari Mbl., þegar hann gekk inn í
hliðarherbergi í Þjóðminjasafni fyrir skömmu. Þar blöstu við
svartir einkennisbúningar SS-foringja, sverð, rýtingar og skjald-
armerki Þriðja ríkisins með erninum og hakakrossmerkinu,
hakakrossfánar stórir sem smáir, innrammaðar ljósmyndir af
helstu forkólfum nasista, sumar hverjar áletraðar til Gerlachs
ræðismanns, vígorð gegn gyðingum, máiverk og líkneski af Hitler
og margt fleira af þessu tagi. Þetta var hluti af eigum Gerlach-
fjölskyldunnar, sem hún varð að skilja eftir hér, þegar Bretar
handtóku hana hernámsdaginn 10. maí 1940. Ýmislegt af eigum
ræðismannsins var selt hér á uppboði skömmu eftir stríð, en
hluta þeirra fékk hann sendan til Þýskalands, er hann losnaði
úr fangelsi Bandaríkjamanna. Nokkrum sögulegum minjum
héldu íslensk stjórnvöld þó eftir og komu þeim í gæslu Þjóðminja-
safns.
í tilefni af útgáfu bókarinnar Stríð fyrir ströndum. ísland í
síðari heimsstyrjöld gaf Þór Magnússon þjóðminjavörður höfundi
verksins, Þór Whitehead sagnfræðingi, heimild til að láta Ólaf
K. Magnússon ljósmynda þessar minjar, sem legið höfðu óhreyfð-
ar í safninu síðan í styrjaldarlok. Einnig var þetta tækifæri
notað til að skrá þær og flokka og sá Kristín Huld Sigurðardótt-
ir fornleifafræðingur um það verk.
' Hinar leynilegu sendistöðvar Gerlachs, sem lýst er í Stríði fyrir
ströndum, voru því miður ekki meðal þeirra muna, sem Þjóðminja-
safn fékk til varðveislu á sínum tíma. Er ekki vitað, hvar þær
eru nú niðurkomnar.
Hátíöarfáni ræöismannsskrifstofunnar, olíumálverk af „foringjan-
um“ og Ijósmyndir af minni spámönnum nasista.
Minjar um
nasista á
Sinfóníuhljómsveit íslands
fimmtudaginn 16. janúar 1986 kl. 20.30 í Háskólabíói
VINARTONLEIKAR
(Stjörnutónleikar)
Tónlist eftir: Johann Strauss og Robert Stolz.
Stjórnandi: Gerhard Deckert. Einsöngvari: Katja Drewing.
Heiðurgéstur: Hólmfríður Karlsdóttir, ungfrú heimur.
Miöasala í bókaverslunum Sigfúsar Eymundssonar og Lárusar Blöndal og í ístóni.
Eftir tónleikana í Átthagasal Hótel Sögu — austurrískt miönætursnarl — Vínartónlist.
Katja Drewing syngur viö undirleik Gerhards Deckert.