Morgunblaðið - 08.02.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR1986
Við \
höfum fengið
breytt
simanúmer
68-17-22
Skeljungur hf.
% smávörudelld, JljH
Síðumúla
Það fer ekki margt
framhjá honum
Svo eitrar hann reglulega
Við gerum eins og við getum til að forðast
óþrif á plöntunum okkar.
afsláttur á
burknum og
eleganspálmum.
Gróðrarstöðin við Hagkaup Skeifunni
sími 82895
Umhverfisréttur — um
vemdun náttóru Islands
__________Baekur
Hákon Bjarnason
Á undanfömum árum hefur
mikið verið skrifað og skrafað um
mengun og náttúruvemd, hollustu-
hætti og skipulag á hinu og þessu.
Stundum hefur virst svo, að allir
hefðu vit á öllu. Enda kannske ekki
að undra, þar sem þessir þættir eru
tiltölulega nýir í okkar litla þjóð-
félagi. Mörg þessara mála eru
vandmeðfarin og langt frá því að
vera einföld í sniðum. Bók prófess-
ors Gunnars G. Schram er hinn
þarfasti leiðarvísir handa öllum,
sem áhuga hafa fyrir umhverfis-
málum.
Bókin er alls 250 blaðsíður í
handhægu broti (Dina 5) og sterkri
kápu. Frágangur allur er til fyrir-
myndar. Hún er í tveim meginköfl-
um, sá fyrri fjallar um umhverfis-
rétt manna, sem til hefur orðið fyrir
þær umbyltingar er mannkynið
hefur valdið á upphaflegu og nátt-
úmlegu umhverfi sínu. Síðari
kaflinn ræðir þau lög og reglur, sem
í gildi em til að umhverfið spillist
ekki, skemmist eða eyðist. Enn-
fremur hvaða úrræði menn hafa til
að halda rétti sínum, ef þeim finnst
á honum traðkað við friðunarað-
gerðir, eða sakir óþæginda, sem
leiða kunna af ýmsum ákvörðunum.
Nú em flestir á eihu máli um,
að mönnum á ekki lengur að leyfast
að níðast á náttúrunni, að hrifsa
til sín gæði hennar átölulaust án
þess að nokkuð komi í staðinn.
„Umhverfísréttur fjallar um þær
réttarreglur, sem lúta að vemd
umhverfísins í víðasta skilningi. Þar
er um réttarreglur að ræða, sem
miða að því að vemda og bæta
umhverfi mannsins." Svo hljóðar
skilgreining höfundar á markmiði
umhverfisréttar. í flestum lögum
er og skilgreining á markmiði
þeirra, t.d. um náttúmvemd, skóg-
rækt, landgræðslu, skipulagslag
o.fl. Hinsvegar er ekki til heildar-
löggjöf um einhliða umhverfisvemd
enn sem komið er.
Að lítt athuguðu máli mætti ætla
að umhverfismál væru einföld í
meðfömm og auðleyst í okkar
stijálbýla og fámenna landi. En
raunin virðist þó allt önnur. Sumar
þær lagagreinar, sem eiga að
vemda náttúmgæðin, einkum gróð-
ur landsins, em ýmist dauður bók-
stafur eða að ómögulegt er að fram-
fylgja þeim. Hér við bætist að
umhverfismálum er stjómað af 8,
eða jafnvel 9 ráðuneytum. Þannig
fer iðnaðarráðuneyti með allt sem
viðvíkur mengun frá iðnaði og verk-
smiðjum, nema síldar- og físki-
mjölsverksmiðjum. Menntamála-
ráðuneytið fer með flest þau mál
er lúta að náttúmvemd, fuglafriðun
og dýravemd. Sjávarútvegsráðu-
neytið hefur með höndum friðun
fiskstofna nema vatnafiska. Þeir
eru á snæmm landbúnaðarráðu-
neytisins, sem auk þess hefur með
höndum landvemd og skógrækt, en
f hlut þess koma auðvitað gróður-
vemd, sem náttúruvemdarráði ber
einnig skylda til að sinna. Heil-
brigðisráðuneytið fer með flest, sem
mengun veldur að undanskildu
Gunnar G. Schram
ýmsu, sem fylgir verksmiðjum, eins
og áður segir.
Bókarhöfundur bendir réttilega
á, að það torveldar mjög yfirsýn
yfir umhverfismálin fyrir það hve
þeim er víða dreift í lagasetningu
og stjómun þeirra komið fyrir í
mörgum ráðuneytum. Hann getur
þess, að fyrir átta ámm hafi Gunnar
Thoroddsen flutt á Alþingi fmm-
varp til laga um umhverfismál, en
það hafði ekki framgang. Síðar
hefur það verið flutt tvívegis með
smábreytingum á Alþingi án af-
greiðslu. Nú er til frumvarp um
þetta efni, unnið af nefnd sérfróðra
manna, sem væntanlega verður lagt
fram á Alþingi áður en langt um
líður.
En það þarf að ganga enn betur
frá málum með því að taka um-
hverfismálin inn í stjómarskrá
landsins með fáum en skýmm
ákvæðum. Þetta hafa Spánveijar
gert 1978 og væntanlega munu
Norðmenn gera þetta áður en langir
tímar líða. Sovétmenn orðuðu þetta
á stuttan og skýran hátt í stjómar-
skrá frá 1977: „Á borgurum Sovét-
ríkjanna hvílir skylda til að vemaa
náttúruna og varðveita auðæfi
hennar.“ Yrðu slík atriði eða lík
þessu sett í stjómarskrá lýðveldisins
Islands mundu menn ef til vill hugsa
sig um tvisvar áður en þeir rækju
stóðhross á hálfuppblásin heiðalönd
í trássi við lög og reglur, eins og
dæmi em til um.
í síðari kafla bókarinnar era hin
ýmsu lög og lagagreinar, sem em
í gildi til að umhverfíð spillist ekki
eða eyðileggist, rakin nánar. í fram-
haldi af því er greint frá hvemig
menn geta bmgðist við, ef þeir
verða fyrir óþægindum, usla eða
ógn, sem leiða af breytingum á
umhverfinu af mannavöldum.
Nokkmm sinnum er bmgðið upp
dæmum af meðferð einstakra mála
til skýringa eins og þegar hávaðinn
áf kirkjuklukkum hér í borg var
talinn spilla ró og friði heilsuveikrar
konu í nágrenni kirkjunnar. Þótt
hávaðinn reyndist mjög hár sam-
kvæmt mælingum fór maður veiku
konunnar samt bónleiður til búðar.
Þá er fyrst rætt um mengun, sem
orðið getur á lofti, láði og í legi.
Menningarmálin eru ærið umfangs-
mikil og snerta mest hollustuhætti
í þjóðfélaginu allt frá geislavirkni
og eiturefnum ofan í holræsagerð
og sorphreinsun svo að nokkuð sé
nefnt. Þá er mengun hafsins rædd
ítarlega og bent á að við erum
bundnir öðmm þjóðum um margt í
þessu efni með alþjóðasamningum
eða samningum við einstök ríki.
Næst koma skipulagsmálin, sem
em ekki nærri eins umfangsmikil.
Þar er heimild til að banna töku
jarðefna, ef ástæður þykja til, svo
og reglur um fyrirkomulag sumar-
bústaðahverfa. En kaflinn ijallar
aðallega um skipulags- og bygg-
ingalögin.
Þriðji þátturinn fjallar um nátt-
úmvemd, og þar er fyrst rætt um
náttúruvemdarlögin og síðan um
einstök friðunarlög svo sem fugla-
friðun, friðun ýmissa dýrategunda.
Ennfremur er þama fjallað um
landgræðslulögin og lög um skóg-
rækt.
Höfundi verður tíðrætt um nátt-
úruvemdarlögin, enda era þau með
ýmsum vanköntum og hlýtur því
framkvæmd þeirra að vera erfið.
Um svonefnd „friðarlönd", sem
Náttúravemdarráði er heimilt að
stofna til segir höfundur m.a.: „Þau
landsvæði era mörg hér á landi,
stór og smá, þar sem náttúran er
með svo sérstæðum hætti, að mikil-
vægt getur verið að friða þau í
heild sinni. Víða er samleikur líf-
rænnar og ólífrænnar náttúra í svo
flóknu, en viðkvæmu jafnvægi, að
veraleg röskun eins þáttar getur
gereytt dýralífi eða grandað gróðri.
Nærtækasta dæmið er saga gróður-
eyðingar á íslandi, sem hófst með
þeirri jafnvægisröskun, sem land-
námið hafði í för með sér. Náttúra-
vemdarframkvæmdir, sem miða að
vemdun eða friðun náttúrukerfa,
verða því að byggjast á vísindalegri
fyrirhyggju." En það sem kallað er
„friðlönd" í lögum um náttúm-
vemd, er allt annað en það, sem
almenningur leggur í merkingu
þess orðs.
í sambandi við friðun dýra er
dálítið spaugilegt að hér em til lög
frá 1914 um friðun héra á vissum
tímum árs, en refir og minkar em
hundeltir á öllum tímum árs og fé
lagt til höfuðs þeim.
Þá er kafli um friðun vatnafíska,
veiðileyfi og fleira er að þeim málum
lýtur.
Síðasti þáttur bókarinnar er um
vemdun menningarverðmæta, húsa
og annarra mannvirkja, fomminja
og byggðasafna.
Aftan lesmáls er nákvæm skrá
yfir þau lög, reglugerðir og dóma,
sem nefnd em í hinum ýmsu köflum
bókarinnar. Allra aftast er atriðis-
orðaskrá.
Bókin Umhverfísréttur er hin
fyrsta, sem skrifuð hefur verið um
þessi mál öll saman. Hér er í einni
bók allt sem sett hefur verið í lög
og reglugerðir varðandi umhverfi
okkar. Hefur það efalaust verið
mikið verk að safna því og skýra
hina einstöku þætti.
Þessi bók á erindi til allra, sem
láta sig umhverfismál nokkm
varða, og ég fæ ekki betur séð en
að allar sveitastjómir landsins hljóti
að nota hana sem handbók.
Höfundurerfyrrverandiakóg-
ræktarstjóri rikisina.
Gefa út almanak til
styrktar eigin söngfélagi
Selfossi, 8. febrúar.
KÓR Fjölbrautaskóla Suðurlands hyggur á utanferð
strax og prófum lýkur í vor. Áformað er að fara í
söngferðalag til Danmerkur og Svíþjóðar. Þetta er
mikið verkefni og dýrt, en kórfélagar eru bjartsýnir
og brydda upp á ýmsu til að brúa kostnaðargjána.
Eitt þeirra verkefna sem tekist er á við er útgáfu
almanaks sem prýtt er mynd af kórnum óg hlaðið
auglýsingum. Þetta gefur vel í aðra hönd.
Ein auglýsinganna hefur vakið athygli en hún er frá
kennuram skólans. Þar segir: „Valinn maður í hveiju
rúmi, kunnum hand- og hugtökin."
Almanakið bára kórfélagar í hús og var meðfylgjandi
mynd tekin af tveimur stúlkum við það verk. Sig. J6n*.