Morgunblaðið - 09.02.1986, Blaðsíða 22

22
Forsetinn
á Haiti
hrökklast
úr landi
„Baby Doc“ „Papa Doc“
Duvalier - tímabilsins
ótmælin á
Haiti hófust
í nóvember
og ástandið
hefur verið
einna alvar-
legast í öðr-
um stærsta bænum, Cap Haitien,
þar sem her og lögregla hafa beitt
skotvopnum og táragasi gegn
hundruðum nemenda, sem hafa
hrópað „niður með Duvalier". Þrír
biðu bana og 30 særðust. Viðskipta-
líf hefur lamazt og vopnaðir her-
menn hafa verið á verði.
I höfuðborginni Port-au-Prince
æddu 6.000 óeirðaseggir um göt-
umar og reistu götuvígi. Lögreglan
dreifði mannfjöldanum með barefl-
um og skaut á hann. Minnst fimm
biðu bana og 61 særðist.
I hafnarborginni Gonaives, þar
sem kveikt var í dómhúsinu, féllu
Qórir nemendur í mótmælaaðgerð-
um í desember. Þá var orðrómur á
kreiki um að bæjarbúar hefðu beðið
íbúa annarra bæja að gera uppreisn
með sér. Margir íbúar Gonaives
flýðu bæinn af ótta við hefndarað-
gerðir lögreglu.
Dauði nemendanna í Gonaives
leiddi til mótmæla í 12 bæjum.
Höfuðsmaður í landhemum og tveir
þjóðvarðliðar hafa verið ákærðir
fyrir að hafa myrt nemenduma.
I Petit Goave var kveikt í opin-
bemm byggingum og einn maður
beið bana. Eftir mótmælagöngu í
Les Cayes æddi múgur inn í opin-
berar byggingar og fór um þær
ránshendi. Margir þátttakendanna
í mótmælunum voru nemendur, sem
hafa orðið virkustu andstæðingar
stjómarinnar.
Skólum var lokað 8. janúar.
Andófsmenn bera spjöld með áskor-
unum um aðstoð Bandaríkjamanna,
hersins og jafnvel Frakka, sem
þrælar neyddu til að veita Haiti
sjálfstæði þegar þeir gerðu uppreisn
1804.
Raymond Adrian upplýsingaráð-
herra hefur sagt um mótmælin að
þau hefðu verið óhugsandi fyrir
nokkmm ámm og bæld niður þegar
í stað. „Hjá okkur stendur yfir ný
tilraun með aukið lýðræði. Þetta
em fyrstu mótmælaaðgerðimar af
þessu tagi í valdatíð Duvalier-
ættarinnar."
íbúar Haiti eru fátækasta þjóðin í Vesturheimi og æ
fleiri landsmenn hafa látið reiði út af bágum lífskjör-
um, óstjórn í efnahagsmálum og spillingu ráðamanna
bitna á ríkisstjórn landsins, sem hefur verið við völd
í tæpa þrjá áratugi og ríkt með harðri hendi.
Nú hefur forseti landsins, Jean-Claude Duvalier —
almennt kallaður „Baby Doc“ eða „Litli Doc“,
hrökklazt úr landi í bandarískri herflugvél og nær
þijátíu ára harðstjórn ættar hans virðist vera lokið.
Hann fyrirskipaði umsátursástand þegar óeirðir
heyrðu um þverbak í nokkrum bæjum og lýsti síðan
yf ir því að hann væri traustur í sessi og að mótmæli
gegn stjórninni hefðu farið út um þúfur. Að lokum
sá hann sér þann kost vænstan að leggja niður völd.
Helztu leiðtogar stjórnarandstöðunnar — félagsfræð-
ingurinn Hubert de Ronceray og sósíaldemókratinn
Gregorie Eugene — svöruðu yfirlýsingu forsetans um
að mótmælin hefðu fjarað út með því að hvetja herinn
til að skerast í leikinn og steypa stjórn Duvaliers eftir
óeirðirnar, sem kostuðu 10—30 manns lífið, aðaliega
á landsbyggðinni.
Báðir kváðust telja herbyltingu nauðsynlega og virtust
vongóðir um að tæplega 30 ára einræði Duvalier-
ættarinnar væri að renna skeið sitt á enda vegna
fyrstu alvarlegu mótmælanna gegn henni. Ovissa ríkti
um afstöðu hersins, þar sem Duvalier hafði gert
margar breytingar á yfirstjórn hans, en herinn vildi
ekki taka af skarið.
Auðug nýlenda
Haiti fékk sjálfstæði í kjölfar
frönsku byltingarinnar 1789 og hét
áður Saint-Domingue. Hún var
auðugasta nýlendan í heiminum og
Frökkum næstum því eins mikilvæg
og Indland varð Bretum. Þaðan
komu ýmsar hitabeltisafurðir og
Frakkar þurftu oft að beijast við
Breta og Spánveija um yfirráðin.
Cap Haitien, þar sem hörðustu
óeirðimar hafa geisað að undan-
fömu, hét Cap Francois, eða Le
Cap, og bærinn var kallaður „París
Karibahafsins."
Svartir þrælar í Le Cap og á
nálægum plantekmm gerðu upp-
reisn 1791 undir forystu Toussaint
l’Ouverture og sigmðu franska
herinn. Spánveijar og Bretar
reyndu árangurslaust að bæla niður
uppreisnina. Her Napoleons gafst
upp við að ná aftur nýlendunni
1802 og var kallaður heim. Fyrsta
janúar 1804 lýsti Jean-Jacques
Dessalines yfir sjálfstæði nýlend-
unnar í Gonaives og hún fékk aftur
sitt fyrra nafn, Haiti.
Draumar Napoleons um að gera
Haiti að miðstöð fransks heimsveld-
is í Ameríku urðu að engu. John
Adams Bandaríkjaforseti studdi
uppreisnina og ósigur Frakka leiddi
til þess að þeir seldu Bandaríkja-
mönnum Louisiana.
„Papa Doc“ ásamt lífverði sínum
Leiðtogar hins nýja ríkis blökku-
manna á Haiti, Toussaint, Dessalin-
es og Henry Christophe, reyndust
jafnharðir húsbændur og frönsku
nýlenduherramir. Blökkumanna-
þjóð fékk í fyrsta skipti tækifæri
til að sýna að hún gæti skipt við
umheiminn á jafnréttisgmndvelli,
en gátu ekki nýtt sér það.
Stómm, velreknum jarðeignum
var skipt og tekinn var upp sam-
vinnubúskapur, sem gafst illa.
Völdunum náði fámenn yfírstétt
kjmblendinga, sem sölsuðu undir
sig megnið af auðæfum frönsku
nýlenduherranna.
Síðan hefur þessi yfírstétt haft
tögl og hagldir. Yfir 95% Haitibúa
em afkomendur þrælanna frá Afr-
íku. Aðeins menntað fólk talar
frönsku, aðrir landsmenn tala ill-
skiljanlega kreólsku, sem er sam-
bland af frönsku og vestur-afrísk-
um tungumálum.
Christophe var kjörinn annar
þjóðhöfðingi Haiti 1806 og tók sér
konungsnafnbót. Fyrirrennari hans
og einn eftirmanna hans kölluðu
sig keisara.
Hann lét reisa kastala til að
veijast Frökkum og sýna hvers
blökkumenn væm megnugir efst á
1.000 metra háu fjalli, 28 km frá
Cap Haitien. Munnmæli herma að
smíðin hafí kostað 20.000 manns
lífíð. Síðan segir sagan að Christ-
ophe hafí látið myrða arkitektinn,
svo að hægt yrði að halda upp-
dráttum hans leyndum.
Hluti kastalans sprakk í loft upp
þegar einn sonur hans gekk inn í
púðurgeymsluna án þess að slökkva
í vindli sínum. Höllin Sans Souci,
sem Christophe lét einnig reisa,
eyðilagðist að miklu leyti í jarð-
skjálfta 1842 og alvarlegt tjón varð
a kastalanum. Þá hafði Christophe
fyrir löngu verið settur af og lýstur
útlægur.
Frakkar bönnuðu vúdútrú, töfra-
trú sem þrælamir fluttu með sér
frá Afríku, en hún var endurvakin
og áhrifa hennar gætir enn, jafnvel
í kaþólsku kirkjunni, sem 85%
landsmanna tilheyra. Þeir hafa
aldrei haft áhuga á stjómmálum
og alltaf óttazt lögregluna og reynt
: að leiða hjá sér tíðar byltingar.
Frá 1804 til 1915 vom fjórir