Morgunblaðið - 09.02.1986, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. FEBRÚAR 1986
23
„Baby Doc“ (t.h.) við hersýningu
kemst á visst stig mun hún
springa."
Haitibúar hafa fengið sig
fullsadda á þvi að fámenn auðstétt
lifir í allsnægtum meðan þorri fólks
býr við mikla fátækt. Lágmarks-
laun eru lögum samkvæmt þrír
dollarar á dag. Meðaltekjur á mann
voru 380 dalir 1985 og höfðu lækk-
að úr 420 dölum 1980, en meðal-
tekjur 80% þjóðarinnar, sem eru sex
milljónir, eru innan við 130 dollarar
á ári. Yfír 40% þjóðarauðsins eru í
eigu hóps, sem er innan við hálft
prósent þjóðarinnar. Rúmlega
helmingur vinnufærra manna er
atvinnulaus, eða hefur stopula at-
vinnu.
Mannréttindabrot
Vinnuveitendasamband Haiti,
læknafélag landsins og fleiri sam-
„Baby Doc“ og frú
Fátækrah verfi í höfuðborginni
Fjallavirki Henry Christophes
þjóðhöfðingjar myrtir og 18 settir
af eða reknir í útlegð og 29 borgara-
styrjaldir eða blóðugar uppreisnir
. geisuðu. Á árunum 1843—1915
voru gerðar 69 stjómarbyltingar
og aðeins einn forseti sat út kjör-
tímabil sitt.
Þjóðin hefur alltaf verið fómar-
lamb hersins. Eitt sinn, þegar her-
inn var skipaður 20.000 mönnum,
vom yfír honum 6.500 hershöfð-
ingjar, sem allir höfðu gífurleg völd
yfír sauðsvörtum almúganum. Á
það hefur verið litið sem sjálfsagðan
hlut á Haiti að sækjast eftir emb-
ættum til að auðgast.
Haiti var hemumið af Banda-
ríkjamönnum 1915 til 1934 og þau
ár vom eina rólega tímabilið í sögu
landsins.
„Vúdú-einvaldur“
Síðan 1957 hefur Haiti verið
undir stjóm Duvalier-feðganna og
laut fyrst lækninum Francois Duv-
alier, föður núverandi forseti, sem
var kallaður „Papa Doc“. Stundum
var hann líka kallaður „vúdú-
einvaldurinn", því hann notaði
vúdútrú sem pólitískt vopn. í höll
hans var musteri, þar sem fram fóra
blóðugar trúarathafnir.
Annað helzta verkfæri hans var
einkaher, sem var kallaður „Tonton
Macoutes" (óvættimir). Þessar
stormsveitir vom ekki lagðar niður
þegar „Papa Doc“ lézt og héldu
áfram að starfa, en í breyttri mynd.
Ástandið á Haiti í valdatíð „Papa
Docs“ var sagt verra en í Chicago,
þegar glæpamenn óðu þar uppi.
honum til valda, þóttu vafasöm, en
Bandaríkjamenn vonuðu að hann
gæti tryggt jafnvægi. Kúbumenn
gerðu misheppnaða innrás 1959 og
aðstoð Bandaríkjamanna jókst úr
þremur milljónum dollara 1957 í
15 milljónir 1961. Síðan var aðstoð-
inni hætt vegna óánægju með
stjómarfarið og bandaríski sendi-
herrann var kallaður heim.
Margar tilraunir vora gerðar til
að steypa „Papa Doc“, sem lýsti sig
„forseta til lífstíðar" 1964. Einu ári
áður rak hann 60 yfirmenn í hem-
um og lét taka þijá aðstoðarmenn
sina af lífí þegar útlagar frá Dómin-
íska lýðveldinu reyndu að gera
innrás.
Þegar ein byltingartilraunin var
gerð í apríl 1966 var bandaríska
flugvélamóðurskipið Boxer á verði
á sundinu milli Haiti og Kúbu með
2.000 landsgönguliðum. Kúbumenn
höfðu þjálfað uppreisnarmenn frá
Haiti og útvörpuðu þangað daglega
á kreólsku.
Þegar fréttir bárast um innrás
uppreisnarmanna í nóvember 1966
sagði New York Times að ástandið
hefði aldrei verið eins slæmt: 90%
þjóðarinnar rambaði á barmi hung-
ursneyðar, allar stofnanir virtust
hafa lamazt og Duvalier hefði myrt
eða flæmt í útlegð alla þá, sem
gætu hjálpað þjóðinni.
„Baby Doc“
„Baby Doc“, núverandi forseti,
var aðeins 19 ára gamall þegar
hann tók við völdunum 1971 að
föður sínum látnum og var kjörinn
„forseti til lífstíðar" með 2.391.916
atkvæðum gegn einu, en tveir sátu
hjá.
Valdataka hans vakti vonir um
að hann mundi bæta efnahags-
ástandið og draga úr harðstjóminni,
en þótt hann hafí ekki verið eins
mikill harðstjóri og faðir hans var
hefur efnahagsástandið lítið lagazt.
Fullyrt er að Duvalier-fjölskyldan
hafi lagt hundrað milljóna dollara
inn á erlenda banka. Kona Jean-
Claude, Michele, fer oft til Frakk-
lands til að kaupa munaðarvörar
og þau hjónin berast mikið á.
Um síðustu áramót viðurkenndi
„Baby Doc“ hve alvarleg óánægjan
með stjórnina væri orðin þegar
hann rak ijóra valdamikla ráðherra
og lögreglustjórann, Albert Pierre
ofursta, að því er virðist fyrir stór-
felld Qársvik. Með þessu vildi for-
setinn einnig koma í veg fyrir að
Bandaríkjamenn hættu að veita
Haiti aðstoð.
Þegar talsmaður Hvíta hússins,
Larry Speakes, tilkynnti ranglega
að „Baby Doc“ væri farinn frá
Haiti ók forsetinn um höfuðborgina
í bílalest og hvatti síðan landsmenn
til að gæta stillingar í sjónvarps-
ávarpi. „Við skulum beijast gegn
öfund, hatri og sundurþykkju,"
sagði hann.
Andófsmaður í Gonaives sagði
þegar mestu mótmælin vora afstað-
in: „Hér er ekkert frelsi. Hungrið
er að drepa okkur. þeir láta okkur
sætta okkur við allt.“ Kaþólski
biskupinn í bænum, Emmanuel
Constant, sagði: „Þetta er ein fá-
tækasta þjóð heims og þegar hún
tök hafa hvatt Duvalier til að mynda
lýðræðislega stjóm og sýna meiri
virðingu fyrir mannréttindum.
Bandaríska utanríkisráðuneytið
hefur ákveðið að fresta formlegri
staðfestingu á því að mannréttindi
séu virt á Haiti. Bandaríkjaþing
þarf að fá slíka staðfestingu áður
en Bandaríkjastjóm getur látið
Haiti í té aðstoð að verðmæti sjö
til átta milljónir dollara. Þetta hefur
ekki áhríf á matvælaaðstoð og aðra
mannúðaraðstoð að upphæð 50
milljónir dollara.
Bandaríska sendiráðið á Haiti
hefur unnið að könnun ásakana um
yfirgang hers og lögreglu. Amnesty
Intemational tilkynnti í fyrra að
pólitískir andstæðingar stjómarinn-
ar, blaðamenn og virkir félagar í
verkalýðsfélögum væra lagðir í
éinelti og sættu pyntingum og
sumir þeirra væru teknir af lífi.
Bandarískur sendiráðsmaður í
Port-au-Prince hefur sagt að við-
brögð yfirvalda á Haiti við óeirðun-
um að undanfömu hafi verið „stórt
skref aftur á bak“. Haitistjóm hefur
lofað bót og betran, en óvíst er
hvort íbúar landsins taka það gott
oggilt.
Emest Bennett, iðjuhöldur og
tengdafaðir Duvaliers, sagði í við-
tali að í stjómartíð Jean-Claudes
„hefðu orðið meiri framfarir á Haiti
en nokkra sinni fyrr“. En megn
pólitísk óánægja hefur brotizt upp
á yfirborðið, þrátt fyrir þá hættu
sem andófsmenn leggja sig í, og
formaður mannréttindasamtaka á
Haiti, lögfræðingurinn Gerard
Gourgue, segir: „Duvalier-stjómin
hefur verið við völd í 28 ár og ekki
getað léyst grandvallarvandamál
þjóðarinnar. Við eigum við djúp-
stæða erfíðleika að stríða."
Jafnvel Paul Blanchet, sem var
hægri hönd „Papa Doc“, segir:
„Þeir sem gagnrýna hafa rétt fyrir
sér. Hvers vegna er svona mikill
skortur á öllu? Við verðum að snúa
við blaðinu."
Jean-Claude hefur leyft stofnun
stjómmálaflokka, boðað þingkosn-
ingar á næsta ári og tilkynnt að
hann muni skipa forsætisráðherra.
En hann hefur varpað leiðtogum
stjómarandstöðunnar í fangelsi,
þeirra á meðal de Ronceray, sem
varð að sitja inni í einn mánuð í
fyrra. Hann hefur einnig haldið við
leifum einkahers föður síns, „Tont-
on Macoutes".
Kurr hefur gert vart við sig innan
þessa hers síðan hetja hans, Roger
Lafontant, var sviptur starfí innan-
ríkisráðherra og rekinn í útlegð.
Herskár prestur sagði: „Það sem
er að gerast er byijunin á upplausn
Duvalierismans. Stjómin er að
grotna niður og eymdin eykst með
degi hveijum. Kvartanimar verða
háværari. Þetta er tímasprengja."
Stjómarandstöðuflokkur undir
forystu lögmannsins Gregoire Eug-
ene fær að starfa, en Eugene heldur
því fram að erfítt sé að halda uppi
virkri andstöðu í landi, þar sem
stjómin fái 99,98% atkvæða í kosn-
ingum, eins og í þjóðaratkvæða-
greiðslunni í júlí í fyiTa. Hann sagði
að stjómin sæi að hún gæti notað
sig til að sýna umheiminum að
stjómarandstaða sé í landinu, en
ef ástandið batnaði ekki gæti Haiti
farið sömu leið og Kúba og Nic-
aragua. „Slík breyting ætti ekkert
skylt við kommúnisma, en ef við
bíðum of lengi getur verið orðið of
seint að koma á lýðræði."
Aðrir stjómarandstæðingar hafa
hallmælt Eugene fyrir að notfæra
sér að starfsemi stjómmálaflokka
hefur verið leyfð, en Bandaríkja-
menn stappa í hann stálinu. Þótt
stjómarandstaðan sé veik hefur
blöðum, sem era flandsamleg
stjómvöldum, vaxið fiskur um
hrygg-
Ahrif kirkjunnar
Stjómin lokaði útvarpsstöð kaþ-
ólsku kirkjunnar, Soleil, í þijár
vikur í desember. Guy Mayer upp-
lýsingaráðherra hélt því fram að
stöðin hefði „kastað olíu á eldinn"
með því að flytja fréttir af mót-
mælaaðgerðum.
Constant biskup neitaði því að
kirkjan skipti sér af stjómmálum.
En stólræður prestanna hafa stöð-
ugt orðið pólitískarí og mikil kirkju-
sókn hefur borið vott um aukin
áhrif kirkjunnar. Prestamir gæta
þess vandlega að tala undir rós, en
árásir þeirra á forsetann og hvatn-
ingar þeirra um breytingar hafa
ekki farið fram hjá fólki.
Nú í vikunni sendu biskupar
kirkjunnar „ungu fólki og fátæku"
boðskap, þar sem þeir sögðu að það
gæti treyst kirkjunni í baráttunni
fyrir „réttlátum kröfum" þess.
Fréttir hafa verið af skomum
skammti vegna banns stjómvalda
við fundahöldum og hafta á starf-
semi sjónvarpsstöðva og helzta ráð
fólks til að afla frétta hefur verið
að sækja kirkjur.
Ástandið í heilbrigðismálum
Haiti er skuggalegt. Á ári hveiju
deyja 25.000 böm undir fimm ára
aldri. Af hveijum 1.000 ungbömum
deyja 125 og þótt meðalaldur hafí
hækkað er hann aðeins 55 ár.
Aðeins 15% landsmanna era læsir
og skrifandi.
Bandaríkjamenn, Frakkar, Kan-
adamenn, Vestur-Þjóðveijar, ítalir
og örfáar aðrar þjóðir veita Haiti
aðstoð að upphæð 200 milljónir
dollara. Stjómvöld á Haiti segja að
þessi aðstoð sé oft „ófullnægjandi".
Þau viðurkenna líka að réttlátari
tekjuskipting sé nauðsynleg og að
„þeir sem eigi peninga eigi að fjár-
festa á Haiti".
Ef slíkum og öðram breytingum
verður ekki komið á kann óánægja
landsmanna að leiða til beinnar
uppreisnar, þótt stjórn Jean-Claud-
es virðist ekki í bráðri hættu og
óeirðirnar hafí fjarað út, í bili að
minnsta kosti. Embættismaður
nokkur telur það skýringuna á því
að alvarleg mótmæli hafí ekki brot-
izt út í höfuðborginni. Þegar það
gerist telur hann að ráðamenn verði
að taka saman pjönkur sínar og
fara í útlegð.
Áður en það gerist getur þó farið
svo að blóði verði úthellt, því stjórn-
in hefur tekið fram að ekki verði
samið um stöðu forsetans. Spreng-
ing getur orðið, þótt landið megi
illa við því. GH tók saman.