Morgunblaðið - 23.03.1986, Blaðsíða 46

------- ----------------- ------------------------------------------- ;M>RGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MARZ1986
Hugmynd frá 1917
í bókinni íslenzk bygging, brautryðjendastarf Guðjóns Samúelssonar, er meðfylgjandi hugmynd hans frá árinu 1917 um viðbyggingu
við Alþingishúsið. Hugmyndin er miðuð við framtíðarsambýli Háskóla og Alþingis, sem lengi deildu þinghúsinu. Efri myndin sýnir
hugmynd Guðjóns um viðbyggingu — til vesturs — og hvern veg hann heldur stíl hins eldra húss. Neðri myndin sýnir hvernig við-
byggingin var hugsuð til suðurs — í átt að Tjörninni —. Lengst tíl vinstri hugmynd Guðjóns um stúdentagarð, er snéri að Vonarstræti.
Heimili Alþingis:
„ Alþingishús af
íslenzkum steini“
- eftir STEFÁN
FRIÐBJARNARSON
Fjrrsta júlí 1981 var þess
minnst, að hundrað ár vóru liðin
frá þvi að Alþingi var sett í
fyrsta sinn í Alþingishúsinu við
Austurvöll.
Eftir að Alþingi var endurreist
árið 1845 vóru öll ráðgjafar-
þingin, 1845-1873, ogþijú fyrstu
löggjafarþingin, 1875-1879, háð
í húsi Lærða skólans í Reykjavík,
þar sem Menntaskólinn í Reykja-
vík er enn tíl húsa.
Á Alþingi 1876 var gerð
þingsályktun þess efrns, að
minnast þúsund ára íslands-
byggðar með þjóðhátíð 1874 og
með þvi að reisa i Reykjavík
Alþingishús úr íslenzkum steini.
Þetta hús, sem tekið var í notkun
1881, hefur Alþingi löngu
sprengt utan af sér — og hliðar-
starfsemi þess fer nú fram i
fimm nálægum húsum öðrum,
Vonarstræti 8 og 12, Þórshamri,
Skjaldbreið og Skólabrú 2. Af
þeim sökum hefur nú verið
ákveðið að efna til samkeppni
um gerð og skipulag nýbygging-
ar fyrir starfsemi þingsins. Það
er ekki úr vegi — á þessum tíma-
mótum — að líta um öxl og huga
að húsnæði þess á genginni tíð.
Alþingi og Alþingishús
Árið 1798 var Lögréttuhúsið
gamla á Þingvöllum orðið svo hrör-
legt að ákveðið var að flytja Alþingi
til Reykjavíkur. Þingið var háð í
Hólavallaskóla í fyrra sinnið 1799
og síðara sinnið 1800. í júlí síðara
árið kom tilskipun frá kóngsins
Kaupmannahöfn um að Alþingi
skyldi lagt niður, en Landsyfirréttur
kæmi í þess stað.
Árið 1839 var konungi íslands
og Danmerkur send bænaskrá þess
efnis, að komið yrði á stéttaþingi á
íslandi, en íslendingar höfðu þá um
árabil sótt slíkt þing til Hróars-
keldu. Árið eftir gefur Kristján
konungur áttundi fyrirheit um að
Alþingi skuli endurreist sem líkast
Alþingi hinu foma. Skiptar skoðanir
vóm um þingstað, Þingvöll eða
höfuðstaðinn Reykjavík, en sá síðari
varð fyrir valinu. Þá og æ síðan
hefur lifað í bijóstum Islendinga
spuming um, hvort ekki væri skylt
og mögulegt að tengja Þingvelli
með einum eða öðmm hætti starf-
semi Alþingis. Ljóðlínur Jónasar
Hallgrímssonar (1807-1845 lifa
enn á vörum þjóðarinnar: „Þar sem
ennþá Öxará rennur/ ofan í
Almannagjá/ Alþingi er horfíð á
braut./ Nú er hún Snorrabúð stekk-
ur/ og Iyngið á Lögbergi helga/
blánar af betjum hvert ár/ bömum
og hröfnum að leik./ Ó, þú unglinga
ijöld/ og íslands fullorðnu synir/
svona er feðranna frægð/ fallin í
gleymsku og dá.“
1843 gefur konungur út úrskurð
um endurreisn Alþingis og skyldi
það vera ráðgefandi samkoma. Ráð-
gefandi Alþingi kom síðan saman
í skólahúsi Lærða skólans í Reykja-
vík, sem fyrr segir, 1. júlí 1845.
Alþingi kemur í fyrsta sinn
saman eftir endurreisn sem löggjaf-
arþing og samkvæmt nýrri stjómar-
skrá 1875. Fjórum ámm síðar,
1879, er tekin ákvörðun um bygg-
ingu Alþingishúss, sem reis við
Austurvöll, í nánd Dómkirkjunnar.
Hilmar Finsen, landshöfðingi, lagði
homstein þess 9. júní 1880 og um
haustið var húsið komið undir þak.
Rúmu ári eftir að homsteinn húss-
ins var lagður hóf Alþingi störf í
því. Með þeirra tíma byggingar-
tækni er verkhraði við byggingu
hússins meir en athyglisverður.
Starfsemi af
ýmsum toga
íslendingar búa rýmra á þessum
„síðustu og verstu tímum" en á
þeim „gömlu og góðu dögum“.
Alþingi hefur lagt undir sig fímm
hús í nágrenni hins aldna þinghúss.
Nú er efnt til samkeppni um ný-
byggingu fyrir starfsemi þess — og
þó fyrr hefði verið að margra dómi.
Sú var þó tíðin að Alþingi deildi
húsnæði sínu með ýmsum öðmm
opinberum stofnunum.
Landsbókasafnið, áður Stifts-
bókasafn, flutti í Alþingishúsið
1882 (fyrstu hæð). Þennan sama
vetur flytur Þjóðminjasafnið, áður
Fomgripasafnið, í þinghúsið (efsta
loft þess). Háskóli íslands, helzta
menntastofnun þjóðarinnar, var til
húsa í Alþingishúsinu frá stofnun
hans, 1911, til vors 1940, eða í
tæpa þijá áratugi og mætti fjárveit-
ingavaldið oftar og betur muna
fomt sambýli við „flaggskip" ís-
lenzkra mennta. Loks var skrifstofa
ríkisstjóra, síðar forsetaembættis-
ins, í þinghúsinu 1940-1973, eða á
fjórða áratug.
Alþingi óx hinsvegar að umsvif-
um ár frá ári sem sagði til sín í
stóraukinni húsnæðisþörf. Á þing-
inu 1953-54 flytur Bjöm Ólafsson,
stórkaupmaður, þingsályktunartil-
lögu um stækkun þinghússlóðarinn-
ar. Þar segir að „Alþingishúsið hafí
í mörg ár verið of lítið fyrir starf-
semi þingsins." Þá er lagt til að
Alþingi færi út kvíar í lóðamálum
sínum með það að markmiði, „að
Alþingi fái einhvem tíma húsnæði,
er fullnægi þörfum þess“. Síðan
þessi tilllaga kom fram em 33 ár,
en þingmenn skilja sýnilega ýmsum
öðrum betur, „að flas er ekki til
fagnaðar".
Á þinginu 1960-61 er samþykkt
þingsályktun frá Þórami Þórarins-
syni, ritstjóra, þar sem forsetum
þingsins er falið í samvinnu við
fulltrúa frá þingflokkum að gera
tillögur um framtíðarhúsnæði Al-
þingis. Þær tillögur hafa ekki enn
séð dagsins ljós. Hinsvegar hafa
forsetar og aðrir forráðamenn Al-
þingis Qallað fyrr og síðar um hús-
næðismál þess og ýmsar hugmyndir
komið fram. Árið 1967 og á næstu
ámm var heimilað í fjárlögum að
kaupa hús þau í nánd Alþingis-
hússins, sem upp em talin fyrr í
þessum texta.
Rit um Alþingi, lóðir
og aukinn húsakost
í marzmánuði 1977 fólu forsetar
þingsins húsameistara ríkisins að
athuga lóða- og byggingamál Al-
þingis í heild. „Skyldi sérstaklega
haft í huga, hvemig nýta mætti
lóðir Alþingis með auknum húsa-
kosti byggðum í áföngum, og í
fyrirrúmi skyldi vera sá möguleiki
að bæta aðstöðu þingmanna og
skrifstofuhald Alþingis, þó þannig
að í hagkvæmu sambandi væri við
sjálft þinghaldið í Alþingishúsinu.
Einnig skyldi huga að möguleikum
á byggingu nýrra þingsala, og ættu
byggingamar að geta tengst í eina
heild, án þess að hróflað yrði við
útliti núverandi Alþingishúss."
Starfshópur sérfræðinga vann að
þessari athugun. Snemma árs 1978
kom frá þeirra hendi ítarlegt rit um
Alþingi, lóðir þess og aukinn húsa-
kost.
Stykkishólmur:
Árshátíð
grunnskólans
Stykkishólmi.
ÁRSHÁTÍÐ grunnskólans í
Stykkishólmi var haldin í Fé-
lagsheimilinu í Stykkishólmi á
sunnudaginn. Gífurlegur mann-
fjöldi var þar saman kominn
enda um atriði 9 bekkjardeilda
að ræða sem allir komu fram
og stóðu sig vel. Var virkilega
gaman að horfa á og heyra þau
ýmsu atriði sem hér fóru fram,
bæði í leik, söng, látbragði og
mörgum leikfimisæfingum
yngri bekkjardeilda.
Það var gaman að sjá yngstu
nemenduma þegar þeir sungu um
stafína sfna undir stjóm og leik
kennara á gítar. Og einnig þegar
nemendur tóku þætti úr Kard-
emommubænum. Og margt mætti
fleira minnast á. Nemendur komu