Morgunblaðið - 24.04.1986, Qupperneq 16

Morgunblaðið - 24.04.1986, Qupperneq 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. APRÍL1986 Þáttaskil virðast vera að eiga sér stað í þróun orkumála Ræða Jóhannesar Nordal for- manns stjórnar Landsvirkjunar á ársfundi Landsvirkjunar Árið 1985 var tvímælalaust eitt hið hagstæðasta í sögu Landsvirkj- unar. Áfkoma fyrirtækisins batnaði þriðja árið í röð, jafnframt því sem raunverð á raforku til almennings- veitna lækkaði að meðaltali um 14% frá fyrra ári. Hreinn rekstrarhagn- aður varð 253 milljónir króna eða 9% af veltu og hefur verið ákveðið að greiða eigendum 6% arð af endurmetnu stofnframlagi þeirra og nemur sú greiðsla 45 milljónum króna. Hefur Landsvirkjun aðeins einu sinni áður greitt eigendum arð af stofnframlagi. Batnandi hagur Landsvirkjunar undanfarið þijú ár á sér ýmsar skýr- ingar, bæði í rekstri fyrirtækisins sjálfs og breyttum ytri aðstæðum. Mikilvægur þáttur í bættri afkomu er sú hækkun, sem fengist hefur á raforkuverði með endurskoðun raf- orkusamnings Landsvirkjunar við ISAL. jafnframt hefur verið gert átak til þess að bæta afkomu með endurbótum í rekstri og enduríjár- mögnun lána í því skyni að lækka fjármagnskostnað. Árið 1982 voru afnumdar verðlagshömlur á Lands- virkjun, og síðan hefur stjóm fyrir- tækisins ákveðið verð til almenn- ingsveitna með tilliti til arðgjafar og að fenginni umsögn Þjóðhags- stofnunar. í fyrstu eftir afnám verðlagshafta var nauðsynlegt að hækka raforkuverðið mjög mikið til þess að vinna upp áhrif hallarekstr- ar undanfarinna ára, sem að veru- legu leyti stafaði af óraunhæfri verðlagningu. Síðan um mitt árið 1983 hefur hins vegar verið hægt að lækka raunverð raforku til al- menningsveitna jafnt og þétt og vonir standa til, að svo verði áfram á næstu árum, eins og síðar verður að vikið. Þessi reynsla sýnir hins vegar, að farsælast er, að stjórn Landsvirkjunar ráði verðlagningu á raforku og hún sé ákveðin með til- liti til arðsemissjónarmiða, sem tryggi heilbrigða afkomu og batn- andi fjárhag fyrirtækisins. Þannig er einnig best hægt að tryggja hag neytenda og lækkandi raforkuverð til frambúðar. Samhliða þessum og öðrum breytingum, sem orðið hafa í rekstri Landsvirkjunar undanfarin ár og stuðlað hafa að batnandi afkomu hennar og fjárhagsstöðu, hafa orðið miklar breytingar á þróun orkumála í heiminum og þeim ytri skilyrðum, sem Landsvirkjun á við að búa. Margt bendir nú til þess, að þátta- skil séu að verða í orkubúskap heimsins eftir rúmlega tíu ára umbrotaskeið, sem hófst með íjór- foldun olíuverðs og orkukréppunni fyrri síðla árs 1973. Aðeins fimm árum síðar reið yfir önnur stór- hækkun olíuverðlags, sem einnig hafði mikil áhrif á verðlag annarra orkugjafa. Hinar gífurlegu hækkanir á verði olíu, helsta orkugjafa heimsins, hlutu að hafa afdrifarík áhrif ekki aðeins á orkubúskapinn, heldur á þróun efnahagsmála í heild. Brugð- ist var við hækkandi verði á olíu bæði með því að efla þróun og notkun annarra orkugjafa, svo og með því reynt var að draga úr orkunotkun almennt, en þó sérstak- lega olíu. Jafnframt átti olíuverðs- hækkunin meginþátt í því að auka verðbólgu og jafnvægisleysi í al- þjóðaviðskiptum, sem leiddi síðan til minnkandi hagvaxtar. Ein afleið- ingin var aukið jafnvægisieysi á alþjóðlegum fjármagnsmörkuðum og mikii hækkun raunvaxta. Ör uppbygging Hér á landi voru áhrif orkukrepp- unnar hliðstæð því, sem annars staðar gerðist. Verðbólga fór vax- andi og gert var meiri háttar átak til þess að auka innlenda orkufram- leiðslu og draga úr notkun erlendrar orku, eftir því sem við var komið. Þannig varð áratugurinn 1974 — 1983 tímabil örustu uppbyggingar sem átt hefur sér stað í orkumálum hér á landi. Auk nýrra virkjana var miklu fé varið á þessu tímabili til flutningskerfisins og samtengingar landsins í eitt orkuveitusvæði. Alls nam fjárfesting í rafvirkjunum og veitukerfum á þessu tímabili að meðaltali 3,4% af þjóðarframleiðslu á ári hverju og eru þá hitaveitur ekki meðtaldar. Ekki skal hér reynt að leggja heildarmat á þróun orkumála á þessu tímabili. Hitt er ljóst, að uppbyggingin á þessu tímbili var örari en orkufýrirtækin gátu við ráðið án fjárhagslegra erfiðleika og stórfelldrar skuldasöfnunar. Lítið eigið fé var til framkvæmdanna, meðal annars vegna þeirrar stefnu stjómvalda að halda niðri orkuverði, en jafnframt urðu hækkandi raun- vextir á erlendum lánum til þess að þyngja verulega greiðslubyrgði orkufyrirtækjanna. Hámarki náðu þessir erfiðleikar hjá Landsvirkjun á árinu 1982, þegar halli á rekstrin- um nam 28% af rekstrartekjum. Nú bendir hins vegar flest til þess, að ytri skilyrði séu að breytast orkubúskap íslendinga í hag bæði með hagstæðari þróun efnahags- mála hér innanlands og lækkandi olíuverði og auknum hgvexti er- lendis. Ástæða er til að staldra við og reyna að meta hinar nýju að- stæður og þær horfur, sem nú virð- ast vera framundan og áhrif þessa á orkubúskap ístendinga. Þótt sú mikla lækkun olíuverð- lags, sem átt hefur sér stað að undanfomu sé hagstæð fyrir þjóð- arbúskap íslendinga, hefúr hún lítil bein áhrif á rekstur Landsvirkjunar. Að vísu er líklegt, að lægra olíuverð rýri um sinn samkeppnisaðstöðu innlendra orkugjafa og dragi úr þeirri hvatningu til olíuspamaðar, sem fyrir hendi hefur verið. Engin ástæða er þó til að ætla annað en innlend orka geti haldið hlut sínum, en í orkufrekum iðnaði kemur samkeppni frá olíu vart til greina. Þrátt fyrir þessi breyttu viðhorf er mikilvægt að halda áfram að hvetja bæði til orkuspamaðar og aukinnar notkunar innlendrar orku, þar sem ólíklegt er að hið lága verð, sem nú er á olíu, haldist til langframa. Betri nýting orkugjafa Ein af afleiðingum olíuverðs- hækkunarinnar undanfarinn ára- tug, sem komið hefur fram í vax- andi mæli síðustu árin er aukinn spamaður og betri nýting hvers konar orkugjafa. Þannig hefur við hönnun hvers konar véla, tækja og bygginga verið stefnt að betri orku- nýtingu en áður tíðkaðist. Þannig hefur stórlega hægt á aukningu orkueftirspumar í hlutfalli við þjóð- arframleiðslu hvarvetna í heimin- um. Hið sama hefír gerst hér á landi. Samhliða því, að mettunar- áhrif koma fram í notkun innlendra orkugjafa til húshitunar, þar sem innflutt orka nemur nú aðeins um 4% af heildamotkuninni, hefur dregið úr aukningu annarrar orku- notkunar. Þetta á ekki síst við um raforku, þar sem verulega hefur hægt á aukningu eftirspumar á síð- Jóhannes Nordal þessa gerir orkuspárnefnd nú ekki ráð fyrir því, að sala raforku til almennra nota vaxi nema um 3,2% á ári fram til aldamóta, en það er um helmingi minni aukning en á tímabilinu 1971—1985, þegar hún jóst að meðaltali um 6,4% á ári. Þessi breyting hefur valdið því, að Landsvirkjun hefur mjög dregið úr fjárfestingum að undanfömu, með- al annars frestað lúkningu Blöndu- virkjunar allt fram til ársins 1991. Á þessu ári verður fjárfesting Landsvirkjunar aðeins rúm 20% af því, sem hún var að meðaltali á ámnum 1974—1983. En það eru ekki aðeins bein áhrif þróunar olíuverðs og orkumarkaðs, sem hér skipta máli. Samfara betra jafnvægi á olíumörkuðum og lækk- andi olíuverði hefur heimsbúskap- urinn verið að ná sér eftir orku- kreppur, verðbólgu og efnahags- stöðnun síðasta áratugar. Fyrir orkufyrirtæki á Islandi, sem enn eru svo mjög háð erlendu lánsfé, skiptir ekki minnstu, hver áhrif þessi þróun hefur haft til lækkunar á raunvöxtum og hagstæðari kjara á erlendum lánsQármörkuðum. Hefur þetta þegar komið fram í bættri afkomu Landsvirkjunar síð- ustu tvö árin, en áframhald sömu þróunar á næstu árum mundi bæði bæta afkomuna frekar og lækka framleiðsluverð raforku frá nýjum virkjunum. Aukinn hagvöxtur, sem nú setur svip á efnahagsstarfsem- ina víða um heim glæðir einnig vonir um það, að skilyrði til íjárfest- inga í orkufrekum iðnaði hér á landi muni fara batnandi á ný á næstu árum. Tímamót í stöðu Landsvirkjunar Allt það, sem hefur verið rakið, rennir stoðum undir þá skoðun, að, nú séu tímamót að verða bæði í stöðu Landsvirkjunar sem fyrirtæk- is og í ytri skilyðum orkubúskapar- ins hér á landi. Að baki er áratugur orkukreppunnar, efnahagslegar sviftingar hans og átök, en fram- undan virðist í bili betra og stöðugra árferði með bættum skilyrðum til hagvaxtar og fyrir rekstur fyrir- tækja, sem mjög eru háð kjörum á langtímafjármagni. Jafnframt hef- ur fjárhagsstaða Landsvirlq'unar stórbatnað á undanfömum þremur árum, svo óhætt er að segja, að afkoma hennar og efnahorfur hafí ekki áður verið betri. Styrkur fyrir- tækisins liggur líka í því, að nú hefur verið lokið uppbyggingu sterks dreifíkerfís er nær til alls landsins og uppfyllir þær öryggis- kröfur, sem eðlilegt er að gera við núverandi aðstæður. Að baki er þannig mikil grundvallarfjárfest- ing, sem á eftir að skila arði um ókomin ár. Viðbótarþörfum mark- aðarins er því hægt að sinna með minni kostnaði á hveija framleiðslu- einingu. Til að skýra nánar, hveiju máli þetta skiptir ætla ég að víkja stuttlega að áætlunum um rekstur Landsvirkjunar til næstu aldamóta, sem unnið hefur verið að undan- förnu. Þótt mér sé fyllilega ljóst, hvern fyrirvara menn þurfa að hafa um langtímaspár af þessu tagi, sér- staklega að því er varðar ytri að- stæður, geta þær engu að síður gefíð mikilvægar upplýsingar um líklega þróun í framtíðinni. Fyrst er þá að skoða þróunina miðað við þá forsendu, að engin teljandi aukning verði á orkufrekum iðnaði fram til aldamóta. Sé gengið út frá nýjustu áætlunum orkuspár- nefndar verður aukning sölu til almenningsveitna á þessu tímabili 1000 GWst. Til þess að anna þessari sölu þarf ekki aðrar viðbætur við orkuöflunarkerfíð fram til aidamóta en byggingu Blönduvirkjunar, sem nú er ætlað að taka í notkun árið 1991. Ennfremur þarf væntanlega að styrkja dreifikerfið með nýrri línu milli Norður- og Suðurlands seint á þessu tímabili. Framkvæmd- ir verða því væntanlega aðeins brot af því, sem þær hafa verið undan- farin fímmtán ár, en í því felst meðal annars mun minni óvissa en ella um þróun útgjalda. Helsta óvissan í þessum áætlunum varðar þróun raunvaxta, en reiknað er með 6% raunvöxtum allt tímabilið, sem er rúmu prósentustigi hærra en Landsvirkjun greiddi á síðastliðnu ári, en útlit er nú fyrir, að raun- vextir af lánamarkaði fari enn lækkandi. Einnig eru tekjur á sölu til stóriðju varlega reiknaðar og ekki gert ráð fyrir neinum endur- skoðunum þeirra samninga. Miðað við þessar forsendur mun afkoma Landsvirkjunar geta farið batnandi allt þetta tímabil. Hvernig það svigrúm, sem þannig skapast, verð- ur notað en hins vegar ákvörðunar- atriði stjómar fyrirtækisins og eignaraðila þess. Hvernig nýta skal bætta afkomu Þegar nýta skal bætta afkomu, kemur einkum þrennt til greina: I fyrsta lagi að lækka verð á raforku til almennings, í öðru lagi að endur- greiða erlendar skuldir og bæta þannig efnahagsstöðu fyrirtækisins og í þriðja lagi að greiða eignaraðil- um arð. Hér er að sjálfsögðu um marga kosti að velja, en tvö dæmi geta gefið hugmynd um það, hvað hér er um að tefla. í fyrra dæminu er reiknað með 5—6% arðgjöf eiginfjár að meðal- tali, sem nægir til þess að hægt sé að greiða niður allar skuldir fyrir- tækisins á næstu fímmtán árum. Þrátt fyrir þetta á að vera svigrúm til þess að lækka raunverð á orku til almennings um 3% að meðaltali á ári þannig að það verði um alda- mótin um þriðjungi lægra en í dag, auk þess að greiða eigendum arð, er nemi 6% af endurmetnu stofn- framlagi á ári. Sé hins vegar Jögð megináhersla á lækkun raforkuverðs, til að mynda 5% meðaltali á ári, sem jafngildir rúmlega helmings lækkun á raunverði á orku til aldamóta, væri mun minna svigrúm til að bæta eiginfjárstöðu fyrirtækisins. í þessu dæmi mundi arðgjöf af eigin fé aðeins verða um 3% að meðal- \__ltií*^. ustu íjórum til fímm árum. I ljósi tali, en þó væri svigrúm til þess að lækka hlutfall skulda af heildar- eignum úr tveimur þriðja í einu þriðja. Arður til eigenda er hinn sami og í fyrra dæminu. Fleiri dæmi mætti rekja, en þetta ætti að nægja til þess að sýna, að svigrúm á að vera fyrir hendi á næstu árum til þess að gera allt í senn, lækka raunverð á raforku til almennings, bæta rekstrarstöðu fyrirtækisins og greiða eigendum viðunandi arð á stofnframlögum sínum. Hvaða forgang menn vilja gefa hveijum þessara þátta verður ekki ákveðið fyrirfram, heldur hlýt- ur það að ráðast af efnahagslegum sjónarmiðum á hveijum tíma, þar á meðal hugsanlegum nýjum tæki- færum til þess að nota aukna orku til iðnþróunar eða innflutnings- sparnaðar. Orkufrekur iðnaður Eins og nú standa sakir er mikil óvissa um frekari þróun orkufreks iðnaðar hér á landi á næstu árum. Efnahagsörðugleikar undanfarins áratugar hafa dregið úr vexti orku- freks iðnaðar í heiminum og aukið samkeppni milli þeirra ríkja, sem geta boðið raforku á hagstæðu verði. Þótt heimsbúskapurinn ein- kennist nú af auknum hagvexti, verður hér engu spáð um tækifæri íslendinga til þess að efla frekar þennan mikilvæga þátt í atvinnu- starfsemi þjóðarinnar. Hins vegar er mikilvægt að vera fær um að nýta þau tækifæri, sm kunna að gefast á þessu sviði í framtíðinni. Enginn vafí er á því, að Lands- virkjun er nú betur undir það búin en nokkru sinni fyrr að sjá fyrir aukinni orku til orkufreks iðnaðar á hagkvæman hátt. Hér kemur einkum þrennt til. í fyrsta lagi mun frekari aukning orkuframleiðslunn- ar njóta hagkvæmni þess sam- tengda heildarkerfis, sem þegar er fyrir hendi. í öðru lagi liggja fyrir fullunnar áætlanir um nokkra mjög hagkvæma virkjunarkosti. Og í þriðja lagi mun sterk fjárhagsstaða fyrirtækisins bæði auðvelda alla framkvæmd og tryggja aðgang að lánsfé með hagstæðum kjörum. Áætlanir hafa verið gerðar til aldamóta til þess að kanna áhrif byggingar kísilmálmverksmiðju ásamt tvöföldum álbræðslunnar í Straumsvík á fjárhag og afkomu Landsvirkjunar. Sýna þessar áætl- anir, að orkusala til slíkrar stóriðju- uppbyggingar væri Landsvirkjun hagstæð, jafnvel þótt orkuverð væri lítið hærra en greitt er sam- kvæmt gildandi orkusölusamningi við álbræðsluna í Straumsvík. Þrátt fyrir þær viðbótarframkvæmdir, sem þessi orkusala mundi krefjast næstu fimmtán árin, yrði meðal- fjárfesting Landsvirkjunar á því tfmabili um þriðjungi lægri á ári en hún var á árunum 1974—1983. Einnig mundu skuldir Landsvirkj- unar lækka um þriðjung eða meir á tímabilinu og eigið fé aukast meira en ef eingöngu væri virkjað fyrir hinn almenna markað. Þáttaskil Góðir áheyrendur. Ég er nú kominn að lokum þessa máls, þar sem ég hef reynt í fáum orðum að rekja þær miklu breytingar, sem orðið hafa á fjárhagsstöðu Lands- virkjunar að undanfömu og þau þáttaskil, sem að ýmsu leyti virðast vera að eiga sér stað í þróun orku- mála. Áætlanir Landsvirkjunar benda til þess, að fyrirtækið eigi að gera haldið áfram að bæta fjár- hagsstöðu sína og lækka skuldir á komandi árum, jafnframt því sem raunverð á rafmagni til almenn- ingsveitna geti lækkað að jafnaði um að minnsta kosti 3% á ári. Jafnframt eru góð skilyrði til þess að auka verulega sölu á orku til orkufreks iðnaðar, ef færi gefast á þeim vettvangi. Þannig mun Lands- virkjun geta haldið áfram að gegna hinu tvíþætta hlutverki sínu: Að tryggja almenningsveitum í landinu örugga og hagkvæma orku og nýta þau tækifæri til raforkusölu til iðnaðar, sem orðið geta þjóðarbúinu til hagsbóta.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.