Morgunblaðið - 18.02.1987, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRUAR 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágústlngi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Símtal við
forseta Hæstaréttar
*
Idag er ráðgert að greidd verði
atkvæði um það í neðri deild
Alþingis hvort vísa beri frum-
varpi Ingvars Gíslasonar,
þingmanns Pramsóknarflokks-
ins, og fleiri í fræðslustjóramál-
inu svonefnda frá eða ekki. Mikið
er í húfi í þessari atkvæða-
greiðslu, jafnvel líf sjálfrar
ríkisstjómarinnar, ef marka má
ræður þingmanna og málatil-
búnað allan. Morgunblaðið hefur
áður lýst þeirri skoðun, að frum-
varp Ingvars Gíslasonar eigi
ekkert erindi í þingsali. Það er
fráleitt að leggja til, að Hæsti-
réttur tilefni menn til að rann-
saka mál, sem unnt er að skjóta
til meðferðar dómstólsins sjálfs.
Enn fráleitara er fyrir Ingvar
Gíslason og samherja hans að
halda þessu máli til streitu, eftir
að upplýst er, að Sturla Krist-
jánsson hefur ákveðið að stefna
fjármálaráðherra fyrir hönd
ríkissjóðs vegna málsins.
Ákvörðun um málshöfðun
Sturlu Kristjánssonar var tekin
áður en Ingvar Gíslason flutti
framsögu fyrir frumvarpi sínu í
fyrradag. Er furðulegt, að þing-
maðurinn skuli ekki hafa vitað
um þessa ákvörðun og dregið
frumvarpið til baka vegna brost-
inna forsendna; málið verður nú
rannsakað með þeim hætti, sem
mælt er fyrir um í lögum, dóm-
stólar skera úr um það, hvort
menntamálaráðherra hafi haft
nægilega ríkar ástæður til að
víkja fræðslustjóranum úr emb-
ætti og hvort réttum aðferðum
var beitt.
í umræðum á Alþingi á mánu-
dag skýrði Steingrímur Her-
mannsson, forsætisráðherra, frá
því, að hann hefði, á meðan
umræðumar fóru fram í þinginu,
farið í símann og hringt í for-
seta Hæstaréttar. Sagðist
forsætisráðherra hafa leyfi til
að skýra frá því, að forseti
Hæstaréttar „teldi það í hæsta
máta óeðlilegt“, að Hæstiréttur
tilnefndi í þá nefnd, sem frum-
varp Ingvars Gíslasonar og
félaga mælir fyrir um. Morgun-
blaðinu kemur þessi niðurstaða
í símatali hinna æðstu embættis-
manna íslenska ríkisins ekki á
óvart. Hitt vekur furðu, að
vinnubrögð skuli vera með þeim
hætti, sem forsætisráðherra lýs-
ir.
Þótt ótrúlegt sé, kann hér að
vera um líf ríkisstjómarinnar að
ræða. Þá er hér tekist á við það
viðkvæma mál, hvor hinna æðstu
stofnana þjóðarinnar, Hæstirétt-
ur eða Alþingi, hafí forræði
máls. Áður en kemur til af-
greiðslu þessa máls á Alþingi er
nauðsynlegt að stjórnskipulegir
þættir þess og mat hinna æðstu
embættismanna á þeim liggi
skýrar fyrir en fram kemur í
næsta óformlegu símtali milli
forsætisráðherra og forseta
Hæstaréttar undir umræðum á
Alþingi.
Þegar stjórnmálamenn beina
málum í þann farveg, sem hér
hefur verið lýst, er nauðsynlegt
að þeir standi þannig að þeim,
að enginn efíst um skilning
þeirra á meginreglum stjóm-
kerfísins og virðingu fyrir
þessum reglum. Sá einstæði at-
burður gerðist á Alþingi á
mánudag, að forsætisráðherra
lýsir þeirri skoðun sinni og for-
seta Hæstaréttar, að frumvarp
samflokksmanns ráðherrans sé
„í hæsta máta óeðlilegt“ af form-
legum ástæðum. Hérmeð er
skorað á framsóknarmenn að
leiða þetta mál til lykta sín á
milli og þeir kanni það með form-
legum hætti og með aðstoð
þingforseta, hvort fmmvarp Ing-
vars Gíslasonar sé þinglegt.
Vegurinní
Norðurárdal
Frá því er skýrt í Morgun-
blaðsfrétt í gær, að um 200
umferðaróhöpp hafí orðið á rúm-
um tveimur árum á innan við
20 km kafla þjóðvegarins um
Norðurárdal í Borgarfírði. Þar
af hafa 20 til 25 óhöpp orðið í
þessum mánuði.
Enginn efast um, að slysin
eiga rætur að rekja til þess, að
hringvegurinn, helsti þjóðvegur
landsins, er hættulega lélegur.
Sverrir Guðmundsson, bóndi í
Hvammi í Norðurárdal, hefur þá
skýringu fram að færa, að veg-
urinn hafi ef til vill orðið útundan
hjá þingmönnum Vesturlands-
kjördæmis, af því að þetta væri
„útkjálkavegur" í kjördæminu
og eftir atkvæðum fárra að
slægjast.
Morgunblaðið efast ekki um,
að Sverrir Guðmundsson hittir
naglann á höfuðið með þessari
skýringu sinni. Það er ekki ein-
leikið hvers vegna ekki hefur
verið staðið stórmannlegar að
vegagerð efst í Norðurárdalnum.
Er hér með skorað á þingmenn
Vesturlandskjördæmis og aðra,
sem hafa það í hendi sér að veita
fé til viðgerða á þessum vegar-
kafla, að taka á málinu af þeirri
víðsýni sem sæmir.
Endurrit af niðurstöðum sakadóms Reykjavíkur í kaffibaui
Fjársvik talin s<
brennslunni bz
Niðurstöður
um sök
Hér fer á eftir endurrit af niður-
stöðum sakadóms Reykjavíkur í
kaffibaunamálinu, en dómur var
kveðinn upp síðdegis í gær:
A.Pjársvik.
SÍS annaðist á árunum
1979—1981 innflutning á hrákaffi
fyrir KA(Kaffibrennslu Akureyrar-
innskot Morgunblaðsins) og hafði
bæði gert það árum saman áður
og eins síðan. Fóru viðskiptin fram
á þann veg, að KA pantaði hrá-
kaffi hjá innflutningsdeild SÍS-
fóðurvörudeild-, sem hafði samband
við skrifstofu NAF í Kaupmanna-
höfn vegna samninga NAF við IBC
í nafni samvinnufélaganna á Norð-
urlöndum. Skrifstofa NAF leitaði
síðan tilboða í hrákaffikaup frá út-
flytjendum í Brasilíu. Tilboð um
sölu á hrákaffi komu síðan til KA
fyrir milligöngu fóðurvörudeildar,
og var það KA, sem tók á grund-
velli upplýsinga frá fóðurvörudeild
endanlega afstöðu til þeirra verð-
tilboða, sem bárust hveiju sinni.
SIS útvegaði síðan fjármagn til
þess að greiða kaffisendingamar.
Fór sú fyrirgreiðsla nær eingöngu
fram fyrir milligöngu skrifstofu SIS
í London, sem á þessum_ árum
heyrði skv. stjórnskipulagi SÍS und-
ir ákærða Erlend, en forstöðumenn
hennar voru tveir á því tímabili, sem
málið nær yfír, fyrst ákærði Gísli
og síðan ákærði Sigurður Ámi.
Á árinu 1979 varð offramboð á
hrákaffi, og tóku þá að falla til
afslættir. I fyrstu lét SÍS þessa
afslætti, sem ekki voru sérlega há-
ir, falla til KA, og bám vörureikn-
ingamir með sér, um hve háan
afslátt væri að ræða hverju sinni
til frádráttar verði hverrar kaffi-
sendingar.
Eftir að afslættimir fóm að
hækka eða seint á árinu 1979 bár-
ust ákærða Gísla boð frá ákærða
Sigurði Árna, að honum myndu
framvegis berast tveir vömreikn-
ingar vegna hverrar sendingar og
skyldi hann taka lán í banka í Lon-
don fyrir lægri fjárhæðinni, en
senda hærri reikninginn í útibú
Landsbankans á Akureyri til inn-
heimtu hjá KA. í framkvæmd rann
mismunurinn til SÍS í Reykjavík.
Þetta gerði ákærði Gísli og eftir
burtför hans frá London ákærði
Sigurður Árni. KA vom ennfremur
reiknaðir vextir í samræmi við
hærri reikningana, enda þótt frjár-
mögnunin í London væri í samræmi
við fjárhæð lægri reikninganna,
sem raunvemlega þurfti að greiða
hrákaffisölum hverju sinni. Þá vom
umboðslaun SÍS reiknuð af hærri
fjárhæðinni, og greiddi KA þau.
Leitt hefur verið glögglega í ljós,
hvemig ' hrákaffiviðskiptin fóm
fram á milli SÍS og KA, og er eng-
inn ágreiningur um það efni: Hins
vegar þarf að meta eðli viðskipt-
anna.
Fram er komið, að KA greiddi
SÍS umboðslaun vegna hrákaffivið-
skiptanna. Telst SÍS því hafa borið
að gegna umboðsskyldum gagnvart
KA.
Eðli viðskiptanna breyttist ekki
þó SÍS íjármagnaði hrákaffikaupin,
enda gat 3. aðili annast það að
óbreyttu sambandi SÍS og KA. Þá
þáði SÍS sérstaka þóknun fyrir
þessa þjónustu, og var þessi þjón-
usta SIS ekki þess eðlis, að nokkm
breytti um réttarstöðu aðila.
KA greiddi hrákaffið eftir reikn-
ingi frá seljendunum í Brasilíu og
víðar, en ekki eftir reikningi frá
SÍS. KA sá um innflutninginn að
ölln leyti, og máttu stjómendur fyr-
irtækisins vera í góðri trú, að SÍS
gætti hagsmuna KA, varðandi hrá-
kaffikaupin. Sú staðreynd, að SÍS
er nefnt kaupandi á mörgum hinum
erlendu vömreikningum breytir
ekki samkomulagi SIS og KA um
stöðu fyrirtækjanna í málinu, enda
bendir allt til bess, að tilviljun bafi
ráðið, hvort fyrirtækið hinir erlendu
seljendur kaffisins hafi talið kaup-
anda.
Tengsl fyrirtækjanna leystu SÍS
ekki undan þeirri skyldu að upp-
fylla umboðssamninga þeirra á
milli, enda hefur SÍS með stofnun
hlutafélags um leið undirgengist
ákvæði laga og reglugerða um við-
skipti tveggja lögaðila.
Það er því mat dómsins, að sann-
að sé, að um hafí verið að ræða
umboðsviðskipti, sem SÍS hafi innt
af hendi fyrir KA. Fyrir þetta reikn-
aði SÍS sér umboðslaun. Ekki voru
hrákaffikaupin færð í bækur SÍS
sem innkaup og síðan sem bein
sala til KA.
Þegar allt framangreint er virt,
er það mat dómsins, að KA hafi
borið allur afslátturinn. Þá þykir
notkun tveggja vömreikninga og
sú leynd, sem varð að hvíla yfir
viðskiptunum sýna, að þeim sem
stóðu að þessum gerðum, hafi verið
ljóst, að SÍS ætti ekki óskorað til-
kall til afsláttarins. Er því með
hliðsjón af öllu þessu sannað, að
sú háttsemi, sem lýst er í I. kafla
A ákæmnnar séu fjársvik og brot
á 248. gr. almennra hegningarlaga,
þó með eftirgreindum athugasemd-
um:
í ljós hefur komið, að verðaf-
slættir og verðfallsbætur, sem
samkvæmt ákæmnni er talið nema
samtals $ 4.605.129,88, er sam-
kvæmt réttri samlagningu $
4.651.068,98.
í gögnum málsins er ekki að
finna nægilega greinargóð fylgi-
skjöl vegna afslátta í sendingum
merktum K-171 ’80 að fjárhæð $
83.661,60, K-172 ’80 að fjárhæð $
12.549.24, K-358 ’80 að fíárhæð $
96.888,00 og K-401 + 80 að fíár-
hæð $ 58.832,40 eða samtals $
251.931.24. Þykir því bera að
lækka heildarfjárhæð fjársvika um
þessa fjárhæð og draga hana frá
réttri samlagningartölu hér að
framan.
Þá em vantaldir afslættir í eftir-
greindum sendingum: K-455 ’80
um $ 7,00, K-540 um $ 30,30,
K-239 ’81 um $ 30,00 og K-240
’81 um $ 30,00 eða samtals $
97,30. Við mat á heildaríjárhæð
fjársvikanna verður þó miðað við
þær tölur í þessum tilvikum, sem í
ákæm standa. Telst heildarfjárhæð
fjársvika því $ 4.399.137,74. Inni
í þeirri tölu er upphækkun verðs
vegna kaffís, sem keypt var eftir
öðmm leiðum en aðrar sendingar,
enda þótt mismunurinn á þeim
tveim reikningum, sem gerðir vom
vegna þeirra sendinga, heiti ekki
Avisos eða verðfallsbætur. Er hér
um að ræða sendingar merktar
K-625 ’80 og K-365 ’81. Vom þær
pantaðar, þar sem yfirvofandi var,
að kaffi frá Brasilíu kæmi ekki
nægjanlega snemma til landsins. í
þeim tilfellum vom seljendur kaffis-
ins beðnir samkvæmt gögnum
málsins að hækka upp verð þeirra
reikninga, sem sendir yrðu KA til
innheimtu.
Ofteknir vextir em samkvæmt
niðurstöðu ákæmnnar taldir $ 217.
816,20, en samkvæmt samlagningu
reyndust þeir vera $ 206.149,55.
Þá er sending K-358 ’80 talin hafa
leitt til oftekinna vaxta í innheimtu,
þótt svo hafi ekki verið, en sending
K-455 ’80 er talin ranglega án
vaxtamismunar um sömu fíárhæð.
Er hér um augljósa villu að ræða,
og þykir samkvæmt 3. mgr. 118.
gr. laga nr. 74, 1974 mega leið-
rétta þetta. Verða því ofteknir
vextir taldir nema $ 206.149,55.
B. Skjalafals og
gjaldeyrislagabrot.
Þessi kafli ákæmnnar fjallar um
skjalafals, en samkvæmt honum er
útgáfa tveggja mismunandi reikn-
inga fyrir sömu hrákaffikaupum
talin fölsun, svo og notkun þeirra
í blekkingarskyni í viðskiptum við
forsvarsmenn KA og gjaldeyrisyfir-
völd hér á landi.
Ljóst er, að báðir reikningamar
em gefnir út hverju sinni af sama
aðila, og er efni þeirra ekki breytt
síðar. Verður af þessari ástæðu að
hafna því, að um skjalafals sé að
ræða. Ber því að sýkna af skjala-
falsi og þar með af broti á 1. mgr.
155. gr. almennra hegningarlaga
og hlutdeild í því, sbr. sama laga-
grein, sbr. 22. gr. sömu laga.
Að því er snertir varakröfu
ákæmvaldsins, að notkun reikning-
anna eins og henni er lýst í þessum
kafla ákæmnnar sé brot á 158. gr.
almennra hegningarlaga, er á það
að líta, að samkvæmt umræddri
lagagrein þarf maður að tilgreina
eitthvað ranglega í blekkingar-
skyni, svo að um refsiverða hátt-
semi sé að ræða, en ekki er hægt
að fallast á, að ranglega séu til-
greindar upplýsingar á reikningun-
um. Reikningar vegna hrákaffí-
sendinganna nr. K-625 ’80 og
K-365 ’81 vom hins vegar hækkað-
ir sannanlega að beiðni SÍS, að
mati dómsins í blekkingarskyni við
KA. Notkun hærri reikninganna
vegna þessara tveggja sendinga
telst vera brot á 158. gr. almennra
hegningarlaga, en að öðm leyti
þykir ekki vera um brot á 158. gr.
að ræða samkvæmt þessum kafla
ákæmnnar og ber að sýkna af broti
á þeirri lagagrein með frmangreind-
um tveim undantekningum.
Þá þykir notkun hærri reikning-
anna hafa leitt til þess, að fyrir
gjaldeyrisyfirvöld vom lagðir fram
af hálfu KA rangir reikningar
vegna gjaldeyrisþarfa til kaupanna.
Er þessi ranga upplýsingagjöf við
gjaldeyrisyfirvöld brot á 17. gr. laga
nr. 63, 1979, sbr. 39. gr. reglugerð-
ar nr. 519, 1979 um sama efni.
Hins vegar verður að telja, að hin
ranga skýrslugjöf ein sér hefði ekki
leitt til þyngri refsingar en sekta.
Er því sök fymd samkvæmt 1. tl.
81. gr. almennra hegningarlaga og
var þegar á árinu 1983.