Morgunblaðið - 13.03.1987, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. MARZ 1987
Um Völuspá
eftir Þorstein
Guðjónsson
Um Völuspá hefur það sagt verið
að hún sé frægasta kvæði, sem ort
hefur verið á Norðurlöndum, fyrr
eða síðar. Ræður það af líkindum,
að margt hafi verið um hana ritað,
sumt af því af snilld og vizku, og er
í því sambandi ekki mikið á sig lagt
að nefna Völuspárbók Sigurðar
Nordals, því að sú tilnefning hefur
allra fylgi, og það með réttu. En
hinu áttu ég naumast von á, að
heyra skemmtilegar og áhugaverð-
ar umræður um þetta sama kvæði
í sjónvarpi íslenzka ríkisins á árinu
1987. Gísli Sigurðsson bókmennta-
fræðingur atti þar kappi við frk.
Helgu Kress, á vettvangi þeim sem
nefndur er Geisli, og hafði hann í
öllum höndum við sér mun eldri og
reyndari manneskju og gefur þetta
ekki all-litlar vonir um æskuna.
Um það, hvort Völuspá sé ort
af karlmanni eða kvenmanni, mætti
margt færa fram, hvort sem það
nægði til úrskurðar eða ekki, enda
ætla ég ekki að reyna slíkt hér.
En hitt þykist ég vel geta reynt,
að sýna fram á, í dálítið sérstöku
ljósi, hvers eðlis það er, þegar farið
er að tala um völvuna í kvæðinu.
Það er alls ekki sjálfgefið, eins og
sumir virðast ætla, að þar sem
minnzt er á völvu, sé skáldið að
tala um sjálft sig. Slíkt nær raunar
engri átt. Völvur voru jafnan spá-
konur, en hattemi þeirra er vel lýst
í frásögninni af Þorbjörgu lítilvölvu
í Grænlendingasögu. En allt það
sem fannst í mannheimi átti sér
hliðstæðu í heimum goða, álfa og
undra. Einnig þar vom völvur að
starfí, og til þeirra leitað. Má til
samanburðar nefna kvæðið Gróu-
galdur (Fjölsvinsmál), þar sem enn
berar kemur í ljós að leitað er til
framliðinnar konu þegar mikið ligg-
ur við. Nöfnin Völu-Spá og Gróu-
Galdur em hliðstæð og fela það
sama í sér.
En þar sem kvæðið hefst á orðun-
um „Hljóðs bið ek“ og síðan segir
í annarri vísu: „Ek man jötna . ..“,
þá er það ekki skáldið sjálft, sem
á það „ég“, heldur hin látna völva,
sem yrkir í gegnum skáldið. Þetta
sést betur, þegar þessari „ég-til-
fínningu" er fylgt út í gegnum
kvæðið. Sú tilfínning verður ýmist
Þarna er um að ræða
eitt hið allra merkileg-
asta einkenni á hinu
ó viðj afnanlegasta
kvæði. Jafnvel Dante
kemst hvergi á þetta
stig í Himinhendum
sínum (Divina Comedia)
og ekki heldur hann
Egill okkar Skalla-
grímsson, sem er bara
að tala um sjálfan sig á
okkar jarðnesku og
hversdagslegu vísu,
þegar hann segir Ek
(ég), og er þó út af fyr-
ir sig merkilegt, hvern-
ig hann segir það.
veikari, og þá segir kvæðið „hún“
um völvuna (,,hon“), sbr. „sal sér
hon standa" eða „Veit hon Heim-
Þorsteinn Guðjónsson
dallar, hljóð of fólgið", en þegar
sambandið verður sterkara og til-
fínningamagnið ákafara, kemur
jafnan fram Ek: „Ek sá Baldri. . .
örlög fólgin".
Eða með öðrum orðum, skáldið,
sem segir „hún“ og talar þannig í
þriðju persónu um völvuna, er ekki
hún sjálf. En þegar Ek kemur fram
eru þau bæði orðin að einni per-
sónu, lífstarfsíleiðslan komin á mjög
hátt stig, og er þar að verki hinn
svonefndi furor propheticus; óð-
snilld, skáldflug, sem hrífur skáldið
með hinni fullkomnari veru, sem
innblæs hann (Samanber kvæðið
Leiðsla eftir Matthías Jochumsson).
Þama er um að ræða eitt hið
allra merkilegasta einkenni á hinu
óviðjafnanlegasta kvæði. Jafnvel
Dante kemst hvergi á þetta stig í
Himinhendum sínum (Divina come-
dia) og ekki heldur hann Egill okkar
Skallagrímsson, sem er bara að
tala um sjálfan sig á okkar jarð-
nesku og hversdagslegu vísu, þegar
hann segir Ek (ég), og er þó út af
fyrir sig merkilegt, hvemig hann
segir það.
Þessu má ekki gleyma, þegar
verið er að minnast á Völuspá, og
er spumingin um kynferði höfund-
arins óháð þessu. Höfundur gæti
þess vegna verið hvort sem er, karl-
maður eða kona, en það er hin
framliðna Völva sem hefur inn-
blásið skáldið, sennilega á sam-
bandsfundi skömmu fyrir kristni-
töku, og þykir mér þar tilgáta
Sigurðar Nordals um Haga á
Barðaströnd sízt ólíklegri en annað
— nema Þingvelli við Oxará mætti
einnig nefna.
En þó að óvissa sé enn um slíkt
landfræðilegt atriði og um höfund-
inn er enginn vafí um innbláturinn
og eðli hans, og njótum við þar að
fræðimanns, sem jafnvel enn lengra
komst en Sigurður Nordal í skiln-
ingi sínum á eðli manns og lífs, en
það var Helgi Pjeturss — eini mað-
urinn sem hefur á fullnægjandi
hátt borið saman Völuspá okkar og
Opinberunarbók Biblíunnar — en
þau tvö rit em vissulega hliðstæð.
Höfundur erskrifstofumaður í
Kópavogi.
Máttarstólpar
þjóðfélagsins
Brandi brugðið
Athugasemd frá stjórn Læknafélags íslands
vegna greinar Arna Johnsen um lyfjakostnað
eftirHelgaK.
Hjálmsson
Ég var að hlusta á fréttir héma
um daginn og hjó þá eftir því að
verðlagningarskömmtunarskrif-
stofa landbúnaðarins sæti á rökstól-
um. Verið væri að fjalla um hækkun
á verði landbúnaðarafurða til neyt-
enda, til þess að framleiðendur
þessara afurða fengju meira í sinn
hlut. Ekki skal ég hafa á móti því,
að blessaðir bændumir fái meira
fyrir sinn snúð, því svo sannarlega
er verkamaðurinn verðugur launa
sinna.
Einhvern veginn fínnst mér þó
að það hljóti að vera til önnur leið
til þess að ná þessu marki heldur
en aðeins að hækka mjólkina og
lambaketið. Og til þess að fresta
fullri hækkun, eins og það er kall-
að, þá á bara að auka niðurgreiðsl-
umar pínulítið. Raunar sé ég
sáralítinn mun á því hvort þessu
sé hellt út í verðlagið umbúðalaust
eða farið bakdyramegin í formi nið-
urgreiðslna. Raunar hefí ég alla tíð
verið þeirrar skoðunar, að niður-
greiðslur geri ekkert annað en að
viðhalda óhagkvæmum rekstri.
Stundum dettur manni jafnvel í hug
að þær standi í vegi fyrir fram-
þróuninni. En undir því held ég að
bændur vilji ekki sitja í raun og
veru. Þeir eru framsæknr menn
eins og aðrir. Raunar furðar mig á
að þeir sjálfír skuli ekki fyrir löngu
vera búnir að reka af sér slyðruorð-
ið og hafna algjörlega niður-
greiðslukerfinu.
Er ekki kominn tími til, að bænd-
ur taki á sig rögg og slíti sig úr
viðjum þeirra verðmyndunar-
hlekkja, sem þeir hafa ánetjast. Og
stuðli þannig að frjálsri verðmynd-
un og framleiði sína vöru á sem
hagkvæmastan hátt og geri hana
úr garði eins og neytandinn óskar
helst að hafa hana? Gera framleiðsl-
una gimilegri og freista mín og þín
til þess að kaupa þessa vöru. Til-
reiða sína framleiðslu þannig að
salan aukist, gera hana eftirsóttari
í gæðum og verði. Hætta skömmt-
unarskrifstofukerfínu, láta markað-
inn ráða, og nota þetta sígilda sem
heitir framboð og eftirspum.
Bændur þurfa að skapa eftir-
spum með betri vöru og auka
framboðið samkvæmt því. Ekki
auka framboðið og hækka verðið
eða bjarga fyrir hom með auknum
niðurgreiðslum.
Ég hefí aldrei getað áttað mig á
því, hver tilgangurinn sé með því
að framleiða vöm í stómm stíl án
þess að hafa markað fyrir hana.
Það er skynsamlegra að átta sig á
því hver markaðurinn sé og fram-
leiða síðan fyrir hann og á því
verði, sem hann vill greiða.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir því, að allt í kringum okkur
er gildandi lögmál hins fijálsa
markaðar. Það er framboð og eftir-
spum, sem ákveður það verð sem
fæst fyrir þá vöm, sem við emm
að bjóða.
Þess vegna vöknuðu aðrir mátt-
arstólpar þjóðfélagsins upp við
vondan draum núna um daginn
þegar dugnaðurinn við að veiða
stjómlaust kom þeim sjálfum í koll
með því að ausa og yfírfylla físk-
markaðinn, þannig að verðið
hrapaði niður um helming. Og hvað
skeður? Forsvarsmenn frelsisins
veina upp og hrópa á sölu og mark-
aðsstýringu.
Ég vil ekki trúa því, að einstakl-
ingsfrelsið til athafna í þessu efni
sem öðm sé ekki það hagkvæmasta
þegar til lengri tíma er litið. Aðeins
þarf þeim, sem starfa samkvæmt
því, að vera ljóst að þeir era ábyrg-
ir gerða sinna í einu og öllu og
bera úr býtum eins og til er sáð.
Þetta ábyrgðarleysi, sem hér
hefur sést, er þeim mun hrikalegra,
sem markaðurinn héma heima og
erlendis beinlínis hrópar á þetta
eftirsótta hráefni. Þess vegna verða
þeir skilyrðislaust sjálfir að súpa
af þessu seyðið. Miðstýring í þessu
efni sem öðm kallar aðeins á and-
varaleysi og óhagkvæmni og ríkis-
afskipti. Menn verða að aga sig
sjálfír samkvæmt lögmálum mark-
aðarins án þess að hrópa á hjálp
ríkisins þegar verðið hrynur vegna
offramboðs.
Það gilda sömu markaðslögmál
varðandi báða þessa þætti, fískveið-
ar og landbúnað, sem báðir em
framleiðsla á hráefni til matvæla
og jafnframt máttarstólpar þjóð-
félags okkar. Ef opinbemm afskipt-
um verður hætt og fijáls
verðmyndun og markaður og ekki
Helgi K. Hjálmsson
Ég vil ekki trúa því, að
einstakling-sfrelsið til
athafna í þessu efni
sem öðru sé ekki það
hagkvæmasta þegar til
lengri tíma er litið.
síst íslenskt hugvit og útsjónarsemi
einstaklingsins fær að ráða, þá
munu þessir máttarstólpar þjóð-
félagsins, sem nú standa á brauð-
fótum, vegna ofstjómunar, marka
sér þann farveg, sem mun efla þá
öllum til hagsbóta, neytendum jaftit
sem framleiðendum.
Höfundur er viðskiptafræðingvr
ogforstjóri Tollvörugeymslunnar.
Grein þingmannsins er hluti af
greinargerð með tillögu hans og
þriggja annarra þingmanna til
þingsályktunar um afnám þess sem
þeir kalla einokunarsölu á lyfjum.
Hún er sýnilega rituð meira af kappi
en forsjá og óvarlega er farið með
tölur og gripið til vafasamra for-
sendna, oft rangra. Þingmaðurinn
slær því föstu að sökudólgamir í
lyfjakostnaðarmálum séu apótekar-
ar, jafnvel lyfjafræðingar yfírleitt,
sem er ómakleg fullyrðing. Leitt
er til þess að vita að jafnónákvæm
umfjöllun lyfjakostnaðar skuli leiða
til þess að úfar hafa risið milli lyfja-
fræðinga og landlæknis. Vonandi
hverfa þeir fljótlega.
Menn í vígaham, þingmenn sem
aðrir, gæta ekki ávallt lags. í grein
sinni heggur þingmaðurinn til
lækna og gefur til kynna að þeir
séu að ýmsu leyti handbendi apó-
tekara í lyfjakostnaðarmálum.
í greininni segir m.a.: „011 lyQa-
fyrirtækin em eins konar ferða-
skrifstofur fyrir lækna og aðra sem
sinna lyfjadreifíngu." Þetta kann
að virðast smellin framsetning við
fyrstu sýn en sem fullyrðing er hún
að sjlfsögðu röng. Rétt er að ára-
tugum saman hafa lyfjaaðilar
styrkt ýmsa fræðslustarfsemi með-
al lækna og annarra heilbrigðis-
starfsmanna. Hefur sú fræðsla náð
til velflestra sviða heilbrigðisþjón-
ustunnar, alls ekki fremur lyfja-
sviðsins en annarra, og að
sjálfsögðu verið án skuldbindinga
af nokkm tagi. Rétt er einnig að á
seinni ámm hafa erlendir framleið-
endur lyfja í stöku tilviki styrkt
lækna og aðra úr hópi heilbrigðis-
stétta til að sækja námsstefnur eða
ráðstefnur erlendis, að sjálfsögðu
einnig án nokkurra skuldbindinga.
Þingmaðurinn lætur að því liggja
að í gangi sé nokkurs konar sam-
særi apótekara og lækna um að
halda uppi notkun dýrra lylja sem
að sjálfsögðu er gjörsamlega út í
hött. Rétt er hins vegar að yfirleitt
hafa læknar ekki vel handbærar
aðgengilegar upplýsingar um verð
einstakra lyíja á hveijum tíma.
Fullyrt er að læknar, sem hafa
stofur sínar í húsnæði í eigu apó-
teka, skrifí út hátt hlutfall lyíjaávís-
ana sem renna síðan til leigusala.
Rétt er að margir læknar em með
stofur sínar í leiguhúsnæði og það
hefur vissulega tíðkast lengur en
elstu menn muna að þeir hafa m.a.
leigt í grennd apóteka. Hins vegar
hefur ekki vitnast um úttekt á því
að þeir læknar skrifí hlutfallslega
fleiri lyfseðla en aðrir.
í greininni má ráða að þingmað-
urinn telji samskiptatíðni milli
lækna og sjúklinga hérlendis helm-
ingi meiri en eðlilegt sé talið, en
það séu um fem samskipti á ári
að meðaltali. Samskiptatíðni íslend-
inga við heimilis- og heilsugæslu-
lækna hefur nokkuð verið könnuð
og reynist hún vera 4—5 samskipti
á ári að meðaltali, ekki fjarri því
sem þingmaðurinn telur eðlilegt.
Það er samdóma álit lækna að
almennan lyíjakostnað beri að
lækka, m.a. með því að lækka
álagninguna. Lyfjainnflutningur og
lyijadreifing innanlands em hins
vegar flókin mál og vandmeðfarin.
Gerðar em strangar kröfur til lyfja
um gæði, birgðir, öryggi og fleiri
þætti. Læknar em reiðubúnir að
taka þátt í markvissum ráðstöfun-
um heilbrigðisyfírvalda til að draga
úr lyfjakostnaði, en ekki hafa verið
færð rök fyrir því að annað fyrir-
komulag á smásölu lyfja en nú
tíðkast samkvæmt gildandi laga-
ákvæðum dragi úr lyfjakostnaði.
Ásakanir einar sér á tiltekna
starfshópa heilbrigðisþjónustunnar,
hvort heldur er frá þingmönnum
eða öðmm, leiða ekki til lausnar
vandans.
Æskulýðsgnðsþj ónusta
í Dj úpavogskirkj u
Djúpavojfi.
Æskulýðsguðsþjónusta var í
Djúpavogskirkju á æskulýðsdegi
þjóðkirkjunnar 1. marz.
Sóknarpresturinn séra Sigurður
Ægisson sá um guðsþjónustuna.
Piltur ur sjöunda bekk grunnskól-
ans, Halldór Björgvin ívarsson,
steig í stólinn og flutti ágæta pre-
dikun og börn úr gmnnskólanum
sungu undir stjórn Haraldar Braga-
sonar tónlistarkennara. Um 150
manns, böm og fullomir, sóttu
guðsþjónustuna og var kirkjan yfír-
full. Djúpavogskirkja var byggð
fyrir aldamót og er alltof lítil við
stærri athafnir.
Á öskudag afhentu fulltrúar úr
Lyonsklúbbi Djúpavogs heilsu-
gæslustöðinni á Djúpavogi form-
lega tæki til mælinga á þrýstingi í
miðeyra. Tækið var reyndar tekið
í notkuin í haust og hefur þegar
komið í mjög góðar þarfír, að sögn
Guðrúnar Kristjánsdóttur heilsu-
gæslulæknis.
Á öskudag gengu böm úr gmnn-
skólanum um þorpið í grímubúning-
um og sungu fyrir fólk. Þetta heyrir
til nýbreytni í þorpinu. Var þeim
vel tekið og víða launaður söngur-
inn.
Ingimar