Morgunblaðið - 27.05.1987, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. MAI 1987
Kennaramenntun í
list og verkgreinum
eftir Jónas Pálsson
Á síðustu áratugum hefur skiln-
ingur manna vaxið víða um lönd á
gildi list- og verkmennta, ekki síst
myndmennta, í almennri menntun
barna og unglinga. Fræðimenn og
kennarar, sem láta sig málefnið
varða, styðja mál sitt ekki einungis
hagnýtum rökum um efnahagslegt
mikilvægi verkkunnáttu á tækniöld,
heldur öllu fremur að þessar grein-
ar séu undirstöðuþáttui’ í mennta-
stefnu, sem vilji kenna sig við
manngildi og mannúð og þannig
styrkja viðhoif, sem auka líkur á
að siðmenning líði ekki undir lok á
þessari plánetu. (Sjá t.d. L. Chap-
man, J. Dewey, E.W. Eisner, H.
Gardner, K. Lansing, J. McFee svo
einhveijir séu nefndir.)
Undirritaður er sannfærður um
að félagsmótun og uppeldi ungi'a
kynslóða við núverandi samfélags-
aðstæðui' muni skást borgið á þann
veg að list- og handmenntir ásamt
þroskun móðurmálsins verði veiga-
mikill þáttur í námsefni og athöfn-
um nemenda og kennara í
uppeldisstofnunum og skólum. Hér
mætti raunar bæta við vinnubrögð-
um, sem tengjast mannfræði og
heimspeki í víðum skilningi. Þetta
merkir að sjálfsögðu ekki að gera
eigi öll börn að „listamönnum". Og
hér er heldur ekki meint að hver
og einn nemandi geri eins og honum
sýnist í neikvæðri merkingu þeirra
orða, þótt vissulega sé mikilvægt
að örva tjáningu og persónulega sýn
nemenda á umhverfi sitt og hvetja
þau til að endurmóta hana á sinn
eigin persónulega og sjálfstæða
hátt.
Ögun samofin list-
og verkgreinum
Stundum hevrist því haldið fram
að aukning list- og verkmennta í
skólum merki að námskröfum yfir-
leitt muni hraka og agi fara úr
böndum. Námið verði „dútl og fönd-
ur“. Þetta er að minu áliti alröng
skoðun og raunar alveg gagnstæð
hinu rétta. Engar greinar krefjast
eins mikillar ögunar eins og tón-
mennt, myndmennt, íþróttir, dans,
rythmik og hvers konar hand-
menntir. Þetta held ég að fólk
almennt geri sér ekki grein fyrir.
En þá þarf líka kennslan að vera í
höndum vel menntaðra kennara og
fóstra.
Hér er ekki tækifæri til að setja
fram fræðilegan rökstuðning fyrir
þessum sjónarmiðum en ég bendi
þeim, sem áhuga hafa á, að kynna
sér ritverk fræðimanna svo sem
þeirra, er nefndir voi-u að framan.
Frumkvæði frá
Myndlistaskólanum
Umræða um skólamál almennt
er eins og kunnugt er ekki burðug
hérlendis en þó sýnu fátæklegust
að mínu mati að því er varðar list-
og verkmenntanám í grunnskólum
og raunar framhaldsskólum og fag-
skólum einnig.
Ánægjuleg undantekning voru
viðtöl sl. vetur við Bjarna Daníels-
son, skólastjóra Myndlista- og
handíðaskólans (Morgunblaðið 16.
jan. sl. og Þjoðviljinn 17. janúar)
og við Eddu Óskarsdóttur og Þóru
L. Friðleifsdóttur, myndlistarkenn-
ara (Mbl. 16. janúar sl.), þar sem
þau ræða stöðu þessara greina í
íslenskum skólum, einkum mynd-
mennt, og þau Bjarni og Edda ræða
sérstaklega menntun myndmennta-
kennara fyrir grunnskóla og
framhaldsskóla. Hér er hreyft ákaf-
lega þörfu máli. Lengi hefur farist
fyrir að taka undir við þau Bjarna
og Eddu og skal það nú gert þótt
skammarlega hafi dregist úr hömlu.
Bjarni Daníelsson skólastjóri
víkur beinlínis að Kennaraháskólan-
um og undirrituðum í viðtali sínu í
Þjóðviljanum. Þar segir orðrétt:
„Kennarar í myndmennt hafa um
áratuga skeið verið menntaðir hér
í Myndlista- og handíðaskóla Is-
lands. Smíða- og hannyrðakennarar
eru útskrifaðir frá Kennaraháskól-
anum. Þcir sem fara gegnum
kennaranám í KHÍ eru teknir inn
í skólann eins og hveijii' aðrir nem-
endur og velja ekki kennslu sem
sérgi-ein fyrr en þeir hafa verið hér
eitt ár. Þjálfun kennara hér hefur
borið sterkan keim af að þetta er
myndlista- og handíðaskóli. Sú
spurning hlýtur að vakna hvort nám
myndmenntakennara sé í fullu sam-
ræmi við kröfur, sem gerðar eru
til þeirra í gi-unnskólum og hvort
reynsla og þekking á sviði skóla-
mála almennt sé nægilega stór hluti
af námi þeirra hér.
Almennir kennarar og smíða- og
hannyrðakennarar eru flestir
menntaðir við Kennaraháskóla Is-
lands. Þeim er ætlað að fá nokkra
nasasjón af myndmennt í námi sínu,
en það er nú hvergi nærri nógu
mikið, og þyrfti að gera stórátak í
þeim efnum. Jónas Pálsson, núver-
andi rektor Kennaraháskólans,
hefur ítrekað lýst því yfir að hann
telji list- og verkgi-einar gmndvall-
amámsgreinar í öllu aimennu námi
og hefur jafnframt haft áform um
að gera myndmennt að valgrein við
Kennaraháskólann. Eg tel mjög
eðiilegt að þannig deild verði komið
upp þar, svo að betra samræmi
geti orðið í menntun kennara sem
fást við ólíkar faggreinar. vonandi
verður eitthvað úr þessum áformum
Jónasar annað en orðin tóm.“
Mér er persónuleg ánægja að
staðfesta þessi ummæii Bjama
skólastjóra að því er varðar áhuga
minn á auknum hlut lista- og verk-
mennta í almennri menntun í þessu
landi. Það leiðir því af sjálfu sér
að undirritaður leggur áherslu á að
efla starfsmenntun kennara í list-
og verkgreinum. Gæði skólastarfs
em fyrst og fremst komin undir
hæfni og kunnáttu kennara og
mundi, að mínu áliti, eiga enn frek-
ar við þegar um er að ræða kennara
í list- og verkmenntagreinum. Það
er því einlæg von mín að ekki verði
um „orðin tóm“ að ræða í þessu
efni, hvorki af minni hálfu eða ann-
arra, sem um málið þurfa að fjalla
á næstunni.
Mvndmennt valgrein
við KHÍ
Síðan ofangreind orð Bjama birt-
ust hefur það gerst að menntamála-
ráðuneytið hefur með bréfi dags.
24. apríl sl. heimilað Kennarahá-
skólanum að stofna til valgreinar í
myndmennt innan ramma B.Ed-
námsins við Kennaraháskólann.
Fyrir hönd Kennaraháskólans vil
ég fagna þessari ákvörðun og vona
að hún reynist til heilla fyrir mynd-
listaruppeldi í grunnskólum lands-
ins. En til þess að svo megi verða
þarf margt að breytast til bóta í
starfsskilyrðum Kennaraháskólans
almennt og þá alveg sérstaklega
að því er varðar kennaranám í list-
og verkmenntagreinum við skólann.
Þessi fyrirhugaða breyting á sér
nokkurn aðdraganda. Á ráðstefnu
í apríl 1986, sem kennara- og
menntunarstofnanir stóðu að, kom
fram tillaga frá fulltrúum Mynd-
lista- og handíðaskólans að skyn-
samlegt væri að kennaradeild
skólans í myndmennt, a.m.k. fyrir
grunnskólakennara, flyttist í Kenn-
araháskólann. Kennaraháskólinn
fagnaði þessari tillögu enda áður
farið þess á leit við menntamála-
ráðuneytið að skólinn fengi að
notfæra sér heimild í lögum að setja
á laggirnar valgrein í myndmennt.
Með þeirri tillögu var alls ekki að
því stefnt af hálfu KHI að kennara-
deildin við Myndlista- og handíða-
skólann yrði lögð niður. Þctta skal
tekið skýrt fram vegna misskilnings
sem ég hefi orðið var við um þetta
atriði, bæði frá Myndlista- og handí-
ðaskólanum og einkum frá for-
svarsmönnum Iþróttakennaraskól-
ans á Laugarvatni. En meira um
það síðar.
Næst gerðist það í málinu að
menntamálaráðuneytinu var sent
bréf, dagsett 20. júní 1986, undir-
ritað af fyrrv. skólastjóra MHI,
Torfa Jónssyni, þar sem lagt er til
að viðræður hefjist milli þessara
stofnana undir forystu ráðuneytis-
ins með það markmið fyrir augum
að myndmennt fyrir grunnskóla-
kennara verði valgrein við KHI en
náið samstarf verði milli þessara
stofnana um faglega menntun
myndlistarkennara og þá sérstak-
lega fyrir myndmenntakennara í
framhaldsskólum.
Bjarni Daníelsson, núverandi
skólastjóri Myndlista- og handíða-
skólans, áréttaði síðan enn þessa
afstöðu síns skóla. Síðan hefur það
svo gerst sem að framan segir að
menntamálaráðuneytið hefur heim-
ilað Kennaraháskólanum að hefjast
handa um stofnun valgi'einar í
myndmennt við KHÍ. Er nú unnið
að undirbúningi þess máls og
standa vonir til að kennsla í val-
greininni geti hafist þegar næsta
haust. Undirritaður treystir því að
svo geti orðið, þótt við marga erfið-
leika sé að etja, cinkum hvað
húsnæði varðar svo og námsskipan,
en í því efni má byggja á reynslu
MHÍ og við treystum á góða sam-
vinnu við stjórnendur og kennara
þess skóla hér eftir sem hingað til.
Þessi aðdragandi að stofnun val-
gi'einar við KHÍ fyrir verðandi
grunnskólakennara er rakin hér svo
ýtarlega vegna þess að hann sýnir,
að mati undirritaðs, hvcrnig vinna
má að lausn mála sem þessara þeg-
ar vel tekst til.
íþróttir og líkamsrækt
verði einnig valgrein
Fjórar kennslugi'einar grunn-
skóla, sem teljast til list- og
verkgreina, hafa undanfarin ár ver-
ið kenndar sem valgreinar við
Kennaraháskólann, þ.e. smíðar,
saumar og hannyrðir, heimilisfræði
og tónmennt. Nú bætist mynd-
mennt við eins og að framan segir.
Þess má geta að sumar þessar
kennslugreinar hafa verið kenndar
við Kennaraskólann og arftaka
hans, Kennaraháskólann, alveg frá
upphafi, svo sem smíðar, saumar
og hannyrðir, söngur og teikning.
Tvær síðasttöldu greinarnar svara
til þess sem í dag nefnist tónmennt
og myndmennt. Hér er því síður
en svo um einhveija stórhættulega
nýjung að ræða ef einhveijir skyldu
halda það. íþróttir og líkamsrækt
eru nú eina kennslugi-ein grunn-
skólans sem ekki er boðin fram sem
valgrein við Kennaraháskóla ís-
lands. Þetta telur undirritaður mjög
miður, svo ekki sé fastara að orði
kveðið. Skal til glöggvunar drepið
á fáein atriði þessa máls lesendum
til upplýsingar.
Kennaraháskólinn hefur marg-
sinnis undanfarin ár borið fram
kröfu við menntamálaráðherra um
að staðfest verði heimild í lögum
um að gera íþróttir og líkamsrækt
að valgreinum við skólann og KHI
annist þannig menntun íþrótta-
kennara í grunnskólum. Kennara-
háskólinn hefur eigið íþróttahús
ágætlega búið, sem var tekið í notk-
un fyrir 13—14 árum (1974).
„Meginástæða þess að
við, sem viljum ekki líta
á kennarastarfið eins
o g hverja aðra atvinnu,
sem ungt fólk, einkum
konur, gprípi til, meðan
ekki býðst annað betra,
er sú, að við álítum
starf ið byggt á sameig-
inlegum fræðilegum
forsendum og hagnýtri
samskipan starfs-
menntunarþátta, sem
kennaraefni temjist við
meðan á námi stendur,
hvaða kennslugrein
sem þeir kenna og
hvaða aldurstigi nem-
enda sem þeir hyggjast
sinna. Framangreint
sjónarmið er stundum
kennt við heildstæða
starfsmenntun kenn-
ara.“
Bygging íþróttahússins var mikið
átak á sínum tímá fyrir Kennarahá-
skóla Islands, sem um 1970 taldi
allt að eitt þúsund nemendur. Var
þá vissulega brýn þörf bóklegi'a
greina að halda áfram smíði aðal-
skólahússins en aldrei hefur verið
byggður nema hluti þess, þótt nú
hafi að vísu verið reist sérstök
bygging yfir raungreinar, bókasafn
og matstofu stúdenta. Smíði
íþróttahússins við þessar aðstæður
sýnir glöggt hvílíka höfuðáherslu
þáverandi forsvarsmenn skólans
lögðu á hlut íþrótta og iíkamsrækt-
ar í kennaranáminu. — Við sem nú
gegnum þessu hlutverki höfum
sömu afstöðu.
Inntökuskilyrði
og námskröfur í
list- og verkgreinum
Nú er starfandi sérstök nefnd til
að endurskoða lög um íþróttakenn-
araskóla Islands. Það er einlæg von
mín að endurskoðun laganna leiði
til þess að finna megi sem besta
lausn á starfsmenntun íþróttakenn-
ara, bæði fyrir grunnskóla og
framhaldsskóla. í þessu samhengi
vil ég benda á nauðsyn þess að við
Kennaraháskólann verði lögð aukin
áhersla á kennslu í leikrænni tján-
ingu (dramikk), danski og hreyfi-
æfingum við hæfi yngri barna.
Þessar greinar eru á ýmsan hátt
skyldar tónmennt, líkamsrækt,
heilsugæslu og tengjast því eðlilega
íþróttum. En öðlist íþróttir ekki
sess sem valgrein við KHI er næsta
augljóst að þær muni skipa annan
sess í hugum kennaranema KHÍ en
aðrar kennslugreinar grunnskólans.
Látið hefur verið að því liggja
undanfarið í umræðu um íþróttir
og raunar einnig tónmennt og
myndmennt að kunnáttu og hæfni
kennara í þessum greinum muni
mjög hraka frá því sem verið hefur
hjá kennurum sem sótt hafa starfs-
menntun sína til sérgreinaskólanna.
Þetta eru auðvitað sömu áhyggjur
og sótt hafa fast á marga kennara
og sérfræðinga vegna meintrar
vankunnáttu grunnskólakennara í
hefðbundnum bóklegum greinum
og aðeins hafa að baki sér nám í
valgrein við KHI. Nú vil ég ekki
gera lítið úr því að kennarar á öllum
skólastigum séu vel kunnandi í
þekkingar- og leikniatriðum þcirra
gi'eina sem kerlna skal. Eg er einn
þeirra sem tel slíkt sjálfsagt og
mikilvægt. Ekki er unnt að ræða
þetta atriði ýtarlega í blaðagrein
sem þessari en ég vil þó benda á
eitt eða tvö atriði:
I fyrsta lagi skiptir mestu þegar
rætt er um kennaramenntun að
rugla ekki saman fræðigi'ein eða
fræðasviði, t.d. í eðlisfræði, stærð-
fræði eða sagnfræði og hins vegar
uppfræðslu í kennslugreinum þess-
ara fræða eins og þær eru kenndar
í skólum, einkum grunnskólum,
þótt sama gildi raunar með nokkuð
breyttum áherslum einnig í fram-
haldsskólum. Um þetta viðhorf
stendur raunar slagurinn þegar
Ijallað er um sérhæft starfshlutverk
kennara og verður það mál ekki
rætt frekar hér.
I öðru lagi vill undirritaður benda
á að Kennaraháskólinn kannar nú
ýmsa þætti í starfsemi skólans sem
lúta að inntökukröfum almennt og
sérstaklega að því er snertir val-
gi-einar eða kjörsvið (eins og við
vonumst til að tekin verði upp á
næstunni við skólann með breyttri
löggjöf), svo og námsmat ásamt
kunnáttu og starfsleikni við náms-
lok frá skólanum. Þetta á alveg
sérstaklega við um list- og verk-
greinar, þar með taldar íþróttir, en
þessar gi'einar búa við skarðan hlut
í grunnskólum og þá ekki síður í
framhaldsskólum samanborið við
bóklegar greinar eins og öllum er
kunnugt. Jafnframt vil ég fyrir
hönd KHÍ lýsa því yfir að skólinn
er reiðubúinn til að mæta kröfum
sérgreinafélaga kennara um kunn-
áttu og starfsleikni sem kennara-
efni skuli hafa á valdi sínu við
brautskráningu. Þetta á ekki síður
við um íþróttir en aðrar greinar,
en samtök íþróttakennara virðast
sérlega viðkvæm í þessu efni.
Miðstöð íþróttamennt-
unar á Laugarvatni
Að gefnu tilefni skal einnig tekið
fram að Kennaraháskólinn hefur
aldrei á nokkurn hátt tengt beiðni
sína um valgrein í íþróttum og
líkamsrækt við breytingar á núver-
andi réttindum og stiiðu Iþrótta-
kennaraskólans á Laugarvatni. Slík
afskiptasemi kemur að sjálfsögðu
ekki til greina og væri algerlega
ósæmileg af Kennaraháskólans
hálfu.
Eg lýsi þeirri skoðun minni og
von að íþróttakennaraskólinn á
Laugarvatni megi eflast og dafna
á komandi árum eins og hann hefur
gert hingað til. Þar hlýtur að verða
miðstöð íþrótta og íþróttaþjálfunar
enda allar aðstæður fyrir hendi þar
nú til þess að svo megi verða. Skól-
inn yrði þá sambærilegur í þessu
tilliti við Myndlista- og handíðaskól-
ann og Tónlistarskólann í
Reykjavík, en fyrir liggja frumvörp
eða frumvarpsdrög um að báðir
þessir skólar verði færðir á háskóla-
stig. Þeir mundu þá, líkt og Háskóli
Islands gerir í bóklegum greinum,
annast kennslu í viðkomandi fræði-
greinum fyrir kennara í framhalds-
skólum.
Þá skal einnig af gefnu tilefni
víkja að mótbáru, sem stundum er
nefnd, gegn því að fjölga valgrein-
um eða kjörsviðum við Kennarahá-
skólann, nefnilega þeirri, að
núverandi nemendafjöldi KHÍ beri
ekki svo margar valgreinar. Vissu-
lega er nokkuð til í þessari röksemd
sé gengið út frá því að nemenda-
fjöldinn sé óbreytanleg stærð. Ég
held að því fari sem betur fer mjög
fjarri að svo sé. Ef fleiri kjörsvið
opnast mun það eitt sér leiða til
aukinnar aðsóknar hæfileika- og
áhugafólks að þeim sviðum. Og að
sjálfsögðu yrði þá jafnframt að
auka kennsluhúsnæði Kennarahá-
skólans nokkuð frá því sem nú er.