Morgunblaðið - 12.06.1987, Qupperneq 30

.0
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1987
UTANRÍKISRÁÐHERRAFUNDUR ATLANTSHAFSBANDALAGSINSIREYKJAVIK
Gert að g-amni sínu í anddyri Háskólabíós í gærmorgun: F.v. Carrington lávarður, framkvæmdastjóri NATO, og utanríkisráðherrarn-
ir Thorvald Stoltenberg frá Noregi, Uffe Ellemann-Jensen frá Danmörku, George Shultz frá Bandaríkjunum og Matthías Á.
Mathiesen. Morgunblaðið/Einar Falur.
Ávarp GIULIOS ANDREOTTI,
forseta Atlantshafsráðsins:
Oeiningu er ekki að
finna íröðum okkar
árið 1968 vék Bjami Benediktsson
forsætisráðherra að þessari
skyldu og sagði þá m.a.:
„Þótt fáir séum, vitum við ofur
vel, að okkur jafnt sem öðrum ber
að leggja okkar skerf af mörkum
til að friður haldist í heiminum.
Við, sem lifað höfum tvær
heimsstyijaldir, höfum því miður
enga ástæðu til slíkrar bjartsýni
að ætla að friður haldist fyrir-
hafnar- og samtakalaust.
Einmitt reynsla fyrstu þriggja
fjórðunga 20. aldar hlýtur að
sannfæra okkur um, að friðurinn
sé þess virði, að mikið sé leggj-
andi í sölur til að hann haldist."
Verkefni Atlantshafsbanda-
lagsins er að fínna jafnvægi sem
felur í sér bæði öruggar varnir
og viðleitni til að tryggja þær á
eins lágu stigi vígbúnaðar og frek-
ast er kostur.
Hervæðing alræðisríkjanna
hefur vitaskuld kallað á andsvar
lýðræðisríkjanna — en ég endur-
tek, það er ekki fjöldi skotvopna
sem ræður úrslitum.
Herveldi sem á vondan málstað
að veija getur varla staðist til
langframa.
Það getur ekki fullnægt síaukn-
um kröfum innanlands um bætt
lífskjör og er í raun varnarlaust
gagnvart einstaklingunum sem
eru reiðubúnir að þola ofsóknir
og áþján vegna trúarinnar á frels-
ið.
Hvergi eru rökþrot alræðisins
eins hrikaleg og í þrælkunarbúð-
um Gúlagsins.
Það er sannfæring mín að frels-
ið muni að lokum bera harðstjóm-
ina ofurliði.
Eftir sem áður er það staðreynd
að vestræn menning er ekki
ásköpuð og hún gengur ekki að
erfðum líffræðilega.
Hún er áunnin og henni verður
því breytt eins og öðrum mann-
anna verkum.
Þetta er hvort tveggja í senn
styrkur hennar og veikleiki.
Það er styrkur þegar trúin á
gjldi hennar dylst ekki því trúin
„flytur fjöll“, en það er veikleiki
þegar trúin er ekki lengur fyrir
hendi og staðfestuna skortir.
Ef hugsjónin týnist og ein kyn-
slóð lærir ekki að meta verðleika
hennar kann myrkur ofstjórnar
og kúgunar að leggjast yfír á
nýjan leik.
Eina svarið er vinna þeirra sem
vilja vetja málstað frelsis og
mannréttinda, en án þeirra verð-
mæta væri friðurinn lítils virði.
Friðurinn er því þrotlaust starf.
Á stundum kann þeim mönn-
um, sem taka að sér þetta starf,
að fínnast þeir vera í sporum
Sísýfusar konungs í Kórinþu.
Hann fékk þann eilífðardóm hjá
guðunum að velta bjargi upp á
hæð eina en bjargið var þeirrar
náttúru að það valt alltaf niður á
nýjan leik.
Hann stritar því að eilífu til
einskis.
En það er reginmunur á verki
boðbera lýðræðis og frelsis og
erfíði konungsins í Korinþu.
Því þótt segja megi að hver
kynslóð sé eins og bjargið sem
þarf að koma upp hæðina þá er
það alltaf ný og ný kynslóð sem
kemst á hæðina og verður þar.
Þetta skulu menn hafa hugfast
sem fínnst nokkuð til um það sam-
félag sem leyfir andmæli og
hvetur til þess að menn leiti ham-
ingjunnar hver með sínum hætti:
Ef menn eru sammála um þá
undirstöðu hljóta þeir líka að sam-
einast um nauðsyniegar ráðstaf-
anir til vamar henni.
Það er einmitt slíkt samstarf
Atlantshafsþjóðanna í varnarmál-
um sem hefíir tryggt þeim frið
og öryggi á viðsjárverðum tímum.
Forsætisráðherra,
framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins,
starfsbræður,
herrar mínir og frúr,
sem forseti Atlantshafsráðs-
ins vil ég í upphafi lýsa yfir
þakklæti Atlantshafsbandalags-
ins fyrir þá miklu gestrisni, sem
íslenska ríkisstjórnin hefur sýnt
okkur hér í Reykjavík. Enn einu
sinni beinast augu heimsins að
höfuðborg íslands, aðeins
nokkrum mánuðum eftir hinn
sögulega leiðtogafund.
Fundar Atlantshafsráðsins, sem
hefst í dag, hefur verið beðið með
sérstakri eftirvæntingu í ríkjum
okkar og um heim allan' vegna
þess að okkur er falið að taka afar
mikilvægar ákvarðanir um framtíð
afvopnunar og takmörkunar
vígbúnaðar.
Augljóst er að ég hyggst ekki
greina frá málefnum fundarins í
þessu stutta ávarpi. Ég ætla að
einskorða mig við almennar hug-
leiðingar, sem miða að því að skilja
mikilvægi hinnar pólitísku stöðu.
Við hana eru miklar vonir bundn-
ar, en óhjákvæmilega fylgir einnig
nokkur hætta.
Með þeim ákvörðunum, sem við
stöndum frammi fyrir, verður lagð-
ur grunnur að talsverðri fækkun
kjamorkuvopna í Evrópu, og verð-
um við því að gera okkur grein
fyrir þeirri staðreynd að atburðir
undanfarinna ára hafa ekki veikt
sannfæringu okkar um sameigin-
leg örlög ríkja Atlantsjhafsbanda-
lagsins, heldur þvert á móti styrkt
hana. Ég læt þessi orð falla í landi,
sem liggur miðja vegu milli stranda
Atlantshafsins, og er tákn þeirra
fyrirætlana og einingar, sem
tryggir samstöðu meðal ríkja Atl-
antshafsbandalagsins.
Á undanfömum árum höfum við
af og til verið varaðir við því að
bandamenn okkar handan Atlants-
hafsins gætu freistast til að líta
svo á að úthafið skilji hagsmuni
bandamanna að. Gætu þeir því
dregið úr þeim skuldbindingum,
sem þeir tókust á hendur í Evrópu
fyrir fjörutíu árum og reyndust
marka tímamót í utanríkismálum
þeirra.
Og hversu oft höfum við ekki
heyrt raddir óttans við að ríki
Evrópu láti hræðast af ógninni,
sem að þeim steðjar? Að leitað
verði málamiðlana á kostnað
gmndvallarskynsemi í öryggismál-
um og skuldbindingar ríkjanna um
samstöðu með bandamönnum
sínum handan Atlantshafsins? Nú
eru samningaviðræður austurs og
vesturs um Evrópuflaugamar
komnar á lokastig (og við vonum
að þær beri ávöxt). Því virðist mér
nauðsynlegt að minna á að banda-
lagið hefur hvorki staðið frammi
fyrir brotthlaupi bandamanna okk-
ar utan Evrópu né því að Evró-
puríki létu undan þrýstingi
nágranna okkar í austri.
Á þessum árum höfum við setið
að tafli, ef svo má að orði kom-
ast. Þar hefur verið farið eftir
ströngum reglum, en þó hefur
einnig gætt fmmkvæðis og hug-
myndaauðgi. Skákina gátum við
teflt með sameiginlegan tilgang í
huga og að lokum náðist árangur.
Sögu samningaviðræðnanna mætti
einnig lýsa sem síendurteknum til-
raunum til að reka fleyg á milli
Evrópu og Bandaríkjanna. Reynt
hefur verið að aðskilja kjamorku-
veldi frá þeim, sem ekki búa yfir
kjamorkuvopnum, og þá banda-
menn í Evrópu, sem yrðu fyrstir
fýrir barðinu á hefðbundnum her-
afla Sovétmanna, frá hinum.
Bandalagið hefur fylgt þeirri
stefnu að hafa öryggi allra aðild-
arríkja þess í huga og verður svo
áfram. Þetta er að mér virðist sú
niðurstaða, sem mikilvægast er
fyrir okkur að hyggja að. Viðmæl-
endur okkar í austri ættu einnig
að gefa góðan gaum að þessari
niðurstöðu þannig að þeir geti hér
eftir forðast þann misskilning að
óeiningu sé að finna í röðum okkar.
Þær lausnir, sem við ætlum að
ræða, miða að því að koma á jafn-
vægi og halda þannig í grundvall-
aratriði hugmyndarinnar um
fælingu. Þær ætti því að byggja á
fækkun í vopnabúrum okkar,
fremur en að setja upp ný vopn.
Reynsla undanfarinna ára stað-
festir að leita verður jafnvægis án
áfalla og án þess að losni um þau
bönd, sem liggja yfir Atlantshafíð
og.milli rikja Vestur-Evrópu. Leit-
in má hvorki leiða til þess að
NATO skiptist í svæði, þar sem
öryggi aðildarríkja er misvel
tryggt, né að upp spretti sá hættu-
legi misskilningur að samstöðu
skorti á sviði stjórnmála eða hem-
aðar. Nú fetum við ótroðnar slóðir.
Kjami málsins er sá að við megum
ekki víkja frá þeim meginlögmál-
um, sem hafa vísað okkur veginn
gegnum erfítt tímabil. Þessu tíma-
bili lýkur nú vonandi að hluta.
Ég tel að aukið jafnvægi í ör-
yggismálum Evrópu tengist einnig
samningum um hefðbundinn her-
afla. Hvað það varðar verða ríki
Vestur-Evrópu að gera sér betur
grein fyrir hvaða möguleika þau
hafa og hvaða skuldbindingar
fylgja framlagi þeirra til sameigin-
legra vama. Þessu má vitaskuld
öllu ná fram með því að efla
pólitíska samkennd aðildarríkj-
anna. Það verður aðeins gert með
því að þær kröfur, sem lagðar eru
á herðar hveiju aðildarríki Atlants-
hafsbandalagsins, verði skilgreind-
ar nánar.v
Á undanfömum árum hafa ör-
yggismál sett svip sinn á þjóðmá-
laumræðu í ríkjum okkar. Hefur
þar stundum gætt áður óþekktrar
tilfínningasemi. Atburðir undan-
genginna mánaða og þeir samn-
ingar sem við treystum á að verði
undirritaðir munu sýna að ákvarð-
anir okkar, sem á stundum hafa
verið erfiðar og ekki alltaf vinsæl-
ar, hafa verið réttar. Von okkar
er sú að ákvarðanir okkar geti
mtt braut í átt til raunverulegrar
fækkunar kjamorkuvopna í Evr-
ópu. Við treystum því að samning-
ar varðandi kjamorkuvopn í
Evrópu geti stuðlað að aukinni
samstöðu almennings í aðildarríkj-
um Atlantshafsbandalagsins og
orðið til þess að treysta Öiyggis-
hagsmuni bandalagsríkjanna.
Einnig er vert að huga að við-
horfi Sovétstjómarinnar og ríkja
Varsjárbandalagsins. Ég tel að
samningaviðræður stórveldanna,
sem við munum ræða á fundinum,
hefðu síður komið til ef ekki hefði
orðið vart breytinga á afstöðu Sov-
étmanna. Við vonum að þau teikn
sem við teljum okkur geta greint
gefi til kynna að frekari breytinga
sé að vænta á fieiri mikilvægum
sviðum utanríkisstefnu Sovétríkj-
anna.
Við verðum að takast á við þetta
verkefni í trausti þess að við getum
sótt fram í átt til nýrra markmiða
varðandi frið og stöðugleika. Við
vitum að í umræðum um öryggi
okkar og einkum og sér í lagi ör-
yggi ríkja Evrópu verður að taka
tillit til ólíkra hagsmuna, bæði
hvað varðar legu ríkjanna og
stjómmálahagsmuni. En nú um
stundir snúast umræður um tak-
mörkun vígbúnaðar um ákveðið
fmmkvæði og leiðir til að auka
traust í samskiptum þjóða og
skipta þær því miklu um árangur
á öðmm sviðum en þeim sem varða
beint öryggishagsmuni viðkom-
andi ríkja. Þetta gemm við okkur
ljóst við upphaf þessa fundar Atl-
antshafsráðsins.
Að lokum langar mig að tæpa
á einu umhugsunarefni. Um þessar
mundir minnumst við þeirra stór-
kostlegu atburða sem réðu mestu
um ástand alþjóðamála eftir síðari
heimsstyijöldina. Við þessar end-
urminningar get ég bætt fjömtíu
ára reynslu minni. Það er forsjálni
ríkja Vestur-Evrópu að þakka að
við njótum nú lengsta friðarskeiðs
tuttugustu aldarinnar. Þetta er
einstakur árangur og honum höf-'
um við náð með það í huga að
öryggi þjóða er aðeins tæki til að
tryggja frið og stöðugleika sem
em skilyrði frelsis, lýðræðis og
velmegunar. Nákvæmlega þessi
hugsun bjó að baki Marshall-
áætluninni. Með öðmm orðum:
ógninni verður ekki mætt ef reglur
fullveldis, frelsis og réttlætis em
hundsaðar. Þörfín fyrir samstöðu
aðildarríkjanna á sviði iðnfram-
leiðslu, og ríkisfjármála hefur
aldrei verið meiri. Við þetta bæt-
ast síðan samvinna á sviði við-
skipta- og efnahagsmála og
samræmd stefna iðnríkja hvað
varðar þann málaflokk. Einmitt
þessi atriði vom rædd á fundi leið-
toga iðnríkjanna í Feneyjum, sem
er nýlokið.
í þessu samhengi er vert að
minnast þess að í annarri grein
Atlantshafssáttmálans er kveðið á
um samstöðu aðildarríkjanna um-
fram samstarf þeirra á sviði stjóm-
og vamarmála. Þar segir að ríkin
muni leitast við að tryggja stöðug-
leika og velferð allra aðildarríkj-
anna með því að hrinda í
framkvæmd sérstökum áætlunum
sem stuðla muni að vísindalegum
og tæknilegum framfömm.
Þannig höfum við komið á fót
stofnunum sem annast fram-
kvæmd þessarar samvinnu jafnt á
sviði efnahags- og stjómmála. Sú
öfluga starfsemi sem þar fer fram
sýnir enn á ný sameiningarmátt
frelsishugtaksins. Fullkomin sam-
vinna einstaklinga og þjóða getur
einungis orðið að vemleika innan
víðtæks hugtaks sem þessa.