Morgunblaðið - 24.11.1987, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. NÓVEMBER 1987
Um uppeldis- og kennslu-
fræði í Háskóla íslands
I tilefni af skýrslum um stærðfræði- og íslenskukennslu 1 framhaldsskólum
eftir Gerði G.
Öskarsdóttur
Nú fyrir skömmu komu út á veg-
um menntamálaráðuneytisins tvær
skýrslur um nám í framhaldsskólum
á Islandi, önnur um íslenskukennslu
eftir Baldur Hafstað og hin um
stærðfræðikennslu eftir dr. Bene-
dikt Jóhannesson. Það er fagnaðar-
efni að ráðuneytið skuli með þessum
hætti sinna innra starfi framhalds-
skólanna. Á tiltölulega fáum árum
hefur framhaldsskólakerfíð á ís-
landi þanist út, fjöldi skóla hefur
verið settur á stofn um land allt
og nemendum fjölgað að mun.
Ánægjulegt er að skilyrði ungs fólks
til menntunar hafa batnað. Sá
böggull hefur þó fylgt skammrifi
að skólamir hafa risið nær alger-
lega án eðlilegs undirbúnings
yfírvalda undir það innra starf sem
þar skyldi fara fram. Nægur fjöldi
kennara með nauðsynlega menntun
hafði ekki hlotið þjálfun, námsefni
vantaði fyrir fjölbreyttan hóp nem-
enda, námskrár eða markmiðslýs-
ingar fyrir margvíslegar
námsbrautir voru ekki fyrir hendi
og síðast en ekki síst vantaði sam-
ræmd lög fyrir þessa skóla. Afleið-
ingin hefur orðið sú að skólamir
hafa þróast meira og minna án af-
skipta eða samræmingar mennta-
málaráðuneytis, en þó hafa margir
skólar að eigin frumkvæði haft
allnáið samstarf og samræmt sína
skólaskipan. Kennarar em stöðugt
að semja kennsluefni, oft af vanefn-
um og reynt hefur verið að halda
uppi skólastarfi jafnvel þótt stór
hluti kennara hafí litla eða jafnvel
enga undirstöðumenntun í sinni
kennslugrein eða í uppeldis- og
kennslufræðum. Menn hafa af
þessu mismiklar áhyggjur en ljóst
er að engum er þetta betur ljóst
en einmitt þeim sem í skólunum
starfa, kennurum og skólastjóm-
endum. Aftur á móti hafa stjóm-
málamenn að mínu mati ekki sýnt
þessu ástandi áhuga sem skyldi.
í skýrslum þeirra Baldurs og
Benedikts er dregin upp mynd af
stöðu íslensku- og stærðfræði-
kennslu í framhaldsskólunum. Þeir
byggja frásögn sína að langmestu
leyti á viðtölum við kennara og
skólastjómendur, en bæta reyndar
einnig við eigin hugmyndum. Þann-
ig em skýrslumar í raun raddir
kennara. Þótt segja megi að ekkert
nýtt, sem skólamönnum var ekki
áður ljóst, komi fram í skýrslunum,
er engu að síður gott að fá á blað
margt af því sem þar er fjallað um
og vonandi verða þær kennumm
og stjómmálamönnum hvatning til
umraeðu og úrbóta. í skýrslunum
er hvorki bölsýni né uppgjafartónn
heldur má miklu fremur lesa úr
þeim vilja kennara til að bæta
ástandið og koma fram með nýjar
hugmyndir.
Ég ætla í þessari grein að fara
nokkmm orðum um þá kafla í
skýrslunum, einkum í stærðfræði-
skýrslunni, sem fjalla um menntun
kennara og þá sérstaklega menntun
þeirra í uppeldis- og kennslufræð-
um. í umfjöllun um ástand skóla-
mála í landinu hlýtur hlutur
menntastofnana fyrir kennara að
vera mjög stór. Starfið í skólunum
stendur og fellur með kennumnum,
starfi þeirra og starfsundirbúningi.
En miklu máli skiptir að fjallað sé
um menntunina af sanngimi og
með rökstuddri gagnrýni, einkum
þegar sú umfjöllun er á vegum
sjálfs menntamálaráðuneytsins. í
skýrslu Benedikts um stærðfræðina
er fjarri því að svo sé. Þar er sleg-
ið fram órökstuddum fullyrðingum
og rangfærslum svo alvarlegum að
jaðrar við atvinnuróg. Slíkt er fyrir
neðan virðingu allra, en ekki síst
menntamanna sem ætla mætti að
beiti vísindaiegum vinnubrögðum.
Þessar athugasemdir Benedikts um
kennslu í uppeldis- og kennslufræð-
um em tilefni þessarar greinar.
Ekki haft samband
viðHÍ
Mér er ekki kunnugt um að höf-
undar skýrslanna hafi haft sam-
band við neinn af þeim kennumm,
sem nú kenna í uppeldis- og
kennslufræðum við Háskóla ís-
lands, til að afla gagna fyrir verk
sitt. Því vekur eftirfarandi setning
í skýrslu dr. Benedikts furðu mína
og hneykslun: „Aðstandendur þessa
náms (þ.e. náms í uppeldis- og
kennslufræðum við HÍ) hafa marg-
ir tekið öllum aðfinnslum illa og
verið ósveigjanlegir í þeirri afstöðu
að fræðin í núverandi mynd séu hin
einu réttu. Slík afstaða er lítt til
þess fallin að bæta ástandið" (bls.
20—21). Hveijir em þessir „marg-
ir“? Pjórir fastir starfsmenn og tveir
stundakennarar sinna nú kennslu í
einstökum námskeiðum námsins og
sex framhaldsskólakennarar starfa
þar sem leiðsagnarkennarar í ein-
stökum greinum. Því er hér ekki
um stóran hóp að ræða eða hóp sem
erfitt hefði verið að ná til. Hér verð-
ur Benedikt því að skýra mál sitt
betur, nú eða draga þessa fullyrð-
ingu til baka. Ég fyrir mitt leyti
þekkti til skamms tíma hvorki
Benedikt né Baldur í sjón hvað þá
að við höfum átt orðastað saman.
Öll sú umræða um námið og breyt-
ingar á því, sem verið hefur meðal
kennara í uppeldis- og kennslufræð-
um þau fjögur ár sem ég hef verið
þar við störf, bendir ekki til ósveigj-
anleika eða viljaleysis til að taka
gagnrýni. Ýmsar fullyrðingar aðrar
í stærðfræðiskýrslunni um uppeld-
is- og kennslufræðina benda einnig
til að höfundurinn viti sjálfur harla
lítið um námið og ekki er að sjá
að hann hafí skipulega aflað sér
upplýsinga um það.
Tveir stærðfræðingar
útskrifaðir sl. 4 ár
Það sem sagt er um uppeldis-
og kennslufræðina í skýrslu dr.
Benedikts er haft eftir starfandi
stærðfræðikennurum. En hve
margir stærðfræðikennarar hafa
lokið þessu námi og geta talað um
það af eigin reynslu? í skýrslunni
kemur fram að tæplega helmingur
þessara kennara hafa hlotið skipun,
sem nú þýðir að þeir hafi próf í
ákveðinni grein, auk uppeldis- og
kennslufræða. Það þýðir ekki að
þeir hafi allir gengið í gegnum þetta
nám. Með lögum um embættisgengi
kennara frá árinu 1978 var ákveðið
að allir kennarar sem skipaðir höfðu
verið í starf fyrir þann tíma héldu
sínum réttindum, þótt þeir hefðu
ekki lokið uppeldis- og kennslu-
fræðum. Ekki verður séð af skýrsl-
unni hve margir stærðfræðikennar-
ar eru í þessum hópi. Staðreyndin
er nefnilega sú að stærðfræðingar
eru mjög sjaldséðir í námsbraut í
uppeldis- og kennslufræðum í HÍ.
Á undanfömum fjórum árum hafa
t.d. aðeins tveir stærðfræðingar
lokið _þessu námi af 188 útskrifuð-
um! Á svömm hve margra eru þá
eftirfarandi fullyrðingar byggðar:
„Minnihluti kennara í stærðfræði
hefur próf í kennslufræðum og
flestir þeirra, sem stundað höfðu
slíkt nám, töldu það ekki hafa hjálp-
að sér svo neinu næmi í kennslu.
Nokkrir höfðu þau orð að námið
væri ekki mannskemmandi, en um
þetta voru ekki einu sinni allir sam-
mála“ (bls. 10). Síðar í sömu
málsgrein segir: „Frasar eins og
„uppeldisfræðiruglið" benda til þess
að kennarar hafí ekki hrifist af því
sem boðið var upp á í þeim fræðum.
Sumir töluðu um að hafa eytt heil-
um vetri til lítils eða einskis, en
aðrir státuðu á sama tíma af því
að hafa sloppið með nokkurra vikna
námskeið." Hvað ætli þessir „flest-
ir“ eða „sumir“ séu margir og
hveijir eru þeir? Ekki er ólíklegt að
í hópi þeirra séu einhveijir af þeim
stærðfræðikennurum sem hafa
menntun í allt öðru fagi en stærð-
fræði, en hafa síðan „lent“ í
stærðfræðikennslu. Það skýtur því
skökku við að rekja ástand í stærð-
fræðikennslu m.a. til lélegs náms-
framboðs í uppeldis- og kennslu-
fræðum ef viðkomandi kennarar
hafa alls ekki sótt það nám og ef
þeir sem hafa sótt námið hafa ekki
fagnám í stærðfræði.
Tengsl við greinar
Bæði í skýrslu Baldurs um
íslenskukennsluna og skýrslu Bene-
dikts um stærðfræðikennsluna er
talað um að námið í uppeldis- og
kennslufræðum vanti tengsl við
greinamar og slæmt sé að kennslu-
fræði greina sé ekki á dagskrá. í
stærðfræðiskýrslunni segir á bls.
Gerður G. Óskarsdóttir
„Það getur vart talist
verjandi fyrir mennta-
málaráðuneytið að
skrifa undir og gefa út
skýrslu um ákveðna
þætti skólastarfs, sem
að allt of stórum hluta
er sleggjudómar eða
órökstuddar fullyrð-
ingar.“
10 þar sem rætt er um kennslu-
fræði: „Algengast umkvörtunarefni
er að engin sérþjálfun sé í kennslu-
fræðum greinarinnar sjálfrar" og í
íslenskuskýrslunni á bls. 17 segir í
lið 6) um úrbætur: „... endurskipu-
leggja þarf nám í kennslufræðum
við Háskóla íslands og tengja það
kennslu viðkomandi greina". Hvor-
ugur skýrir hvað þeir sjálfir eða
viðmælendur þeirra eiga við með
hugtökunum kennslufræði greina
eða kennsla greina. Hefðu skýrslu-
höfundar talað t.d. við núverandi
kennara í uppeldis- og kennslufræð-
um eða nýútskrifaða nemendur
hefðu þeir m.a. komist að því, að
þær breytingar sem gerðar hafa
verið á þessu námi á undanfömum
árum hafa einmitt hnigið í þá átt
að draga úr þessu tengslaleysi. Ég
ætla hér að nefna þrennt í þessu
sambandi.
I fyrsta lagi vom á sl. vetri ráðn-
ir sex starfandi framhaldsskóla-
kennarar úr sex mismunandi
greinum í hlutastarf við náms-
brautina sem leiðsagnarkennarar í
þeim tilgangi að tengja námið betur
við greinamar og daglegt skóla-
starf í framhaldsskólum og efstu
bekkjum grunnskóla. Jafnframt var
verkefnum í öllum námskeiðum
breytt í þá veru að tengja þau beint
við daglegan veruleika í skóla. Hlut-
verk leiðsagnarkennaranna er með
öðrum orðum að leiðbeina nemend-
um við að tengja uppeldis- og
kennslufræðina við sína grein. Þessi
nýbreytni þótti takast vel og hefur
verið haldið áfram í vetur. Sem
dæmi má nefna að nemar vinna

» SMAHLUTIR
— sem skipta máli. Er ekki gott að vita til þess
að 8B á alla þá smáhluti sem þú þarft til að
koma saman þínu verki. Skrúfur, boitar, krókar,
naglar, skrúfjárn, sporjárn, hamrar, borar og
allt annað sem kemur að notum.
B.B. BYGGINGAVÖKDR HE
Suðurlandsbraut 4, Sími 33331 og Nethyl 2, Ártúnsholti, Sími 687447
verkefni í fræðilegum námskeiðum
um þroskasálfræði og námssálar-
fræði þar sem þeim er ætlað að
vera um tíma í stöðugum tengslum
við ákveðna nemendur í skólum og
fylgjast með þeim og námi þeirra
í viðkomandi námsgrein. I nám-
skeiðinu Skóli og samfélag skoða
nemar námsefni í sipni grein með
leiðsagnarkennara. í námskeiðum
um hagnýta kennslufræði og mat
og próf gera nemar kennsluáætlun
fyrir ákveðið tímabil í sinni grein
og semja matsverkefni í greininni
og rejmt er að koma því þannig
við, að þau noti hvort tveggja í
æfíngakennslunni. í þessum verk-
efnum gegna leiðsagnarkennaram-
ir mikilvægu hlutverki.
í öðru lagi var á síðastliðnum
vetri farið af stað með fimm stutt
námskeið í kennslufræði greina.
Um var að ræða erlend tungumál,
íslensku, líffræði, sagnfræði og fé-
lagsfræði. Stærðfræðin var ekki
þama með, einfaldlega vegma þess
að engir stærðfræðinemar vom í
hópi þeirra um 35 nema sem sóttu
nám í þessum fræðum það skólaár.
Í ár verða þessi námskeið lengd
nokkuð og stefnt er að því að á
næsta skólaári verði þau stækkuð
enn.
í þriðja lagi hefur nú um þriggja
ára skeið verið boðið upp á kennslu-
æfingar innan skólans þar sem
nemar hafa í litlum hópum æft sig
í kennslu sinnar greinar áður en
þau fara í æfíngakennslu úti í skól-
unum. Kennslan hefur verið tekin
upp á myndband og síðan rædd og
greind. Tilgangur námskeiðanna er
m.a. að kynna og reyna margs kon-
ar kennsluaðferðir í hinum ýmsu
kennslugreinum.
Viðleitni til að bæta æfinga-
kennsluna úti í skólunum með því
að fela æfingakennuram aukið hlut-
verk við leiðsögn kennaranema
hefur strandað á því að ekki hafí
náðst samningar um sómasamlegar
greiðslur þeim til handa. Vonandi
bregst fjármálaráðuneytið nú vel
við ítrekaðri beiðni um hækkun
greiðslna.
Tengsl við deildir HÍ
Hér hafa verið nefnd skref í
þeirri viðleitni að tengja námið í
uppeldis- og kennslúfræðum betur
við einstakar greinar, en alls ekki
hefur verið nóg að gert. Tengslin
við aðrar deildir Háskólans þar sem
greinamar era kenndar era eftir
sem áður allt of lítil. Aðstandendur
uppeldis- og kennslufræða hafa
tvisvar á undanfömum áram reynt
að stofna til sameiginlegra um-
ræðna með takmörkuðum árangri.
Nú í haust hefur enn eitt átak í
þeim efnum verið í undirbúningi á
vegum námsbrautarinnar og
kennslumálanefndar HÍ. Höfundar
skýrslunnar nefna báðir oftar en
einu sinni tengslaleysi milli kenn-
ara, t.d. á milli skólastiga og skóla
innbyrðis á framhaldsskólastiginu.
I raun era deildir Háskólans eins
og sjálfstæðir skólar með tengsl sín
í milli. Stærra vandamál er þó ef
deildimar Iíta ekki á það sem hlut-
verk sitt að sinna menntun verðandi
kennara heldur bara verðandi
fræðimanna. Á það benda báðir
skýrsluhöfundar.
Vilji kennara
í stærðfræðiskýrslunni (bls. 10,
18 og 20) er ýjað að því að kennur-
um finnist nám í uppeldis- og
kennslufræðum kvöð og jafnvel
óþarft. í því sambandi er rétt að
taka fram að bæði kennarasamtök-
in, Hið íslenska kennarafélag og
Kennarasamband Islands, áttu full-
trúa í þeirri nefnd menntamálaráðu-
neytisins sem samdi lagaffumvarp
um lögbindingu á starfsheiti grann-
skóla- og framhaldsskólakennara.
Þar var ákveðið að allir kennarar
skyldu ljúka 30 einingum í uppeld-
is- og kennslufræðum. Ég kannast
ekki við að þessu ákvæði hafi verið
þröngvað upp á kennara nema síður
sé. Það er þvert á móti yfirlýstur
vilji samtaka kennara að allir kenn-
arar hafi bakgrann í þessum
fræðum. (Sjá Skólastefnu KÍ útg.
1987 og kafla 2 um skólamál í
Stefnuskrá HÍK 1987.) Aftur á
móti má segja að þau hafi ekki
!•••••*•••••