Morgunblaðið - 08.12.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1987
GULLNA FLUGAN
OG BANDARÍKI
NORÐURLANDA
_________Bækur_________________
Stefán Friðbjarnarson
Þorleifur Friðriksson: Gullna
flugan - sag'a átaka í Alþýðu-
flokknum
Tvær heimsstyrjaldir (ekki sízt
Evrópustyijaldir) settu svipmót á
samskipti Norðurlandaþjóða á tutt-
ugustu öldinni.
í lok fyrri heimsstyrjaldar,
1914-1918, fengu hugmyndir um
sjálfsákvörðunarrétt þjóða og þjóð-
arbrota byr í segl. I skjóli þeirra
sóttu Danir rétt sinn til hluta
Slésvíkur, sem þeir misstu til Þjóð-
verja 1864, og Islendingar fullveldi
í hendur Dana 1918.
I lok síðari heimsstyrjaldar,
1939-1944, stigum við síðan sjálf-
stæðisskrefið til fulls með stofnun
lýðveldis. Aðrar Evrópuþjóðir,
Eystrasaltsríkin þijú, glötuðu full-
veldi sínu á sömu tímamótum.
I síðari heimsstyijöldinni her-
námu Þjóðveijar Danmörku og
Noreg. í báðum löndunum, einkum
Noregi, starfaði virk andspyrnu-
hreyfmg, byggð upp frá hægri og
vinstri. Sósíaldemókratar vóru virk-
ir þátttakendur í þessari hreyfingu.
Það var því ekkert eðilegra en að
norrænir sósíaldemókratar, sem
aðrir andstöðumenn, hefðu á þess-
um árum einhver tengsl við ensk
og bandarísk stjómvöld, enda tóku
norskar hersveitir þátt í styijaldará-
tökum, m.a. frá Englandi. Það kom
heldur ekki á óvart, í ljósi þess sem
á undan var gengið, að evrópskir
sósíaldemókratar vóm um margt í
fararbroddi þegar Atlantshafs-
bandalagið var stofnað.
Það er eðlilegt að þetta baksvið
sé haft í huga þegar lesin er bók
Þorleifs Friðrikssonar, sagnfræð-
ings, „Gullna flugan“ (fyrra bindi),
sem er „saga átaka í'Alþýðuflokkn-
um og erlendrar íhlutunar um
íslenzk stjómmál í krafti fjár-
magns", eins og segir á bókarkápu.
Höfundur segir í formála að hann
hafi í fyrstu haft í huga að athuga
samvinnunefnd danskra, sænskra
og norskra sósíaldemókrata, sem
stofnuð var 1913, en síðan tak-
markað verksvið sitt við tengsl
Alþýðusambandsins og Alþýðu-
flokksins við norræna sósíaldemó-
krata.
Höfundur hefur viðað að sér
margs konar heimildum, bæði hér-
lendis og erlendis. Úrvinnsla hans
er fagleg á flesta grein og framsetn-
ing lipur og læsileg. Engu að síður
gætir fullmikillar hliðhylli, hóflega
orðað, með kommúnistum og síðar
sósíalistum, þegar sagt er frá álök-
um milli jafnaðarmanna (Alþýðu-
flokksfólks) og afla „vinstra megin“
við þá í íslenzkum verkalýðs- og
stjómmálum.
Sú spuming leitar og á hugan,
hvort ekki sé horft um stækkunar-
gler á meint áhrif fjárstuðnings frá
norrænum (einkum dönskum) sósí-
aldemókrötum til Alþýðuflokksins á
afstöðu flokksins til einstakra mála.
Þannig er þessi fjárstuðningur
tengdur hægagangi flokksins að
fullveldissamningi 1918 og lýðveld-
isstofnun 1944. Lánsumsókn
Alþýðusambandsins 1918 til dan-
skra sósíaldemókrata (til stofnunar
dagblaðs) er sögð „renna stoðum
undir ásakanir andstæðinganna um
að samband hafi verið á milli af-
stöðu íslenzkra jafnaðarmanna í
sambandsmálinu og danskra fjár-
framlaga...“.
Líklegt verður að talja að „al-
þjóðahyggja“, sem setti svip á
stefnu jafnaðarmanna snemma á
öldinni, og trú á samstarf fólks með
sömu lífsviðhorf - yfír landamæri -
hafí fremur fjárhagsstuðningi ráðið
viðhorfum. Höfundur ýjar raunar
að því með þessum orðum:
„Blaðið Dagsbrún, málgagn Al-
þýðusambandsins, sem Ólafur
Friðriksson ritstýrði boðaði alþjóða-
hyggju og lýsti draumum um
Bandaríki Norðurlandanna".
Draumur norrænna jafnaðarmanna
á öðrum tug aldarinnar um „Banda-
ríki Norðurlanda" kemur efalítið
mörgum í opna skjöldu í dag, þrátt
fyrir margþætt og náið norrænt
samstarf síðustu ára.
Síðar í bókinni er samfylgd Al-
þýðuflokksins með „lögskilnaðar-
mönnum" fremur en „hraðskilnað-
armönnum", rétt fyrir stofnun
íslenzks lýðveldis, hnýtt - meira og
minna - við persónuleg og fjár-
hagsleg tengsl danskra og íslenzkra
sósíaldemókrata.
Itarlega er sagt frá átökum í
Alþýðuflokknum sem leiddu til þess
að Stefán Jóhann Stefánsson féll
fyrir Hannibal Valdimarssyni við
formannskjör 1952. Staðhæft er að
stuðningsmenn Stefáns Jóhanns
hafí haldið „þrátt fyrir allt yfirráð-
um sínum yfír fjárhagslegum
burðarstólpum Alþýðuflokksins: Al-
þýðuhúsinu, Alþýðuprentsmiðjunni
og Alþýðubrauðgerðinni". Hlutur
fráfarandi formanns er ekki gerður
rismikill í frásögninni. „Hnignun"
Alþýðuflokks undir formennsku
hans er m.a. rakin til „herverndar-
samninga", „Keflavíkursamninga",
„Marshallsamninga" og „Nato-
saminga“. A hinn bóginn er „Sósíal-
istaflokkurinn sagður hafa verið „í
augum margra fijálslyndra þjóð-
emissinna, tákn um einarða and-
stöðu gegn ásælni erlends valds“.
Áherzlur í þessari frásögn eru um-
deilanlegar að ekki sé meira sagt.
Gullna flugan á erindi inn í
íslenzka sagnfræði. Atburði, sem
hún spannar, verður hinsvegar að
skoða frá fleiri sjónarhomum.
Áhugafólk um íslenzk verkalýðs-
og stjómmál getur vart látið bókina
ólesna. Það mætti hinsvegar gjam-
an og samhliða lesa lifandi og
skemmtilega frásögn Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar, lengi formanns
Alþýðuflokksins, af sama tímabili
og sömu viðburðum í ævisögu hans,
sem kom út fyrir mörgum ámm.
Morgunblaðið/Sverrir
Ólafur Proppé, formaður Hjálparsveitar skáta í Hafnarfirði, og
Árni Þorsteinsson, bílstjóri og umsjónarmaður nýja björgunarbíls-
ins, fyrir framan Pinzgauer-torfærubifreiðina, sem var afhent
Hjálparsveitinni á fimmtudaginn að viðstöddum fulltrúum frá bæjar-
stjórn Hafnarfjarðar ásamt fleirum.
Nýr tor-
færubíll
HJÁLPARSVEIT skáta í Hafnar-
firði hefur fengið nýjan, sér-
hannaðan torfærubíl til landsins
sem nota á til björgunarstarfa,
en hann mun vera einn sá full-
komnasti sinnar tegundar á
landinu.
Bfllinn er austurrískur af Pinz-
gauer-gerð, og hann getur rúmað
13 björgunarmenn og tvo menn í
sjúkrabömm að auki. Hann verður
notaður bæði við að flytja björgun-
arsveitarmenn á vettvang, og við
flutning sjúkra og slasaðra af slys-
stað. Bíllinn er 6 hjóla, og er
sjálfstæð flöðmn á hveiju hjóli, og
sagði Ólafur Proppé, formaður
Hjálparsveitar skáta í Hafnarfírði,
að hann væri einn fullkomnasti tor-
fæmbíll sem völ væri á, en þó væri
einnig hægt að aka honum á vegum.
Enginn annar bíll af þessarri
gerð er til í landinu, en tveir eldri
Pinzgauer-bílar em til, annar er í
eigu Hjálparsveitarinnar í Hafnar-
fírði, en hinn væri á Akureyri.
Ólafur sagði að Hjálparsveitin hefði
mjög góða reynslu af eldri bílnum,
t.d. hafði hann komist jafn langt
og flestir snjóbílar að flugvélarflak-
inu í Ljósufjöllum í fyrra.
Nýi bíllinn kostar um 2 milljónir
króna, en fjarskiptatæki og annar
búnaður mun kosta um 3- 500.000
krónur að auki. Ekki er búið að
greiða bílinn að fullu, en félagar
Hjálparsveitarinnar vona að jóla-
tréssala, sem byijar á sunnudaginn,
hjálpi þeim að ná endum saman.