Morgunblaðið - 22.12.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1987
ÁLFASAGAN MIKLA
perluskart
Gull og demantar
Kjartan Ásmundsson, gullsmiður,
Aðalstræti 7. Sími 11290.
Bökmenntir
Sigurjón Björnsson
Eiríkur Laxdal: Saga Ólafs
Þórhallasonar. Álfasagan mikla.
Skáldsaga frá 18. öld. Þorsteinn
Antonsson og María Anna Þor-
steinsdóttir sáu um útgáfuna.
Reykjavík. Bókaútgáfan Þjóð-
saga. 1987. XIII + 456 bls.
Talsvert varð ég undrandi þegar
ég hóf að lesa þessa sögu. Að vísu
hafði ég heyrt minnst á Eirík þenn-
an Laxdal (1743—1816), kenndan
við Laxárdal í Skagafirði. En sú
var meining mín að hann hefði ver-
ið hálf geðtruflaður flakkari, sem
sett hafði saman eitthvert „þjóð-
sagnaþrugl" um álfa, sem Jón
Ámason gat ómögulega tekið í útg-
áfu sína. Síst af öllu bjóst ég við
frásögn sem hófst á þessum ilm-
andi fína stíl og hélst til enda á
þéttprentuðum 372 bls.:
„Svo byijar saga þessi að maður
er nefndur Þórhalli er bjó á bæ
þeim á Skaga er liggur út frá
Eilífsfelli sem vér almennt Tinda-
stól köllum og heitir bær þessi
að Gauksstöðum. Ekki var Þór-
hatli ríkur maður en búþegn
góður, vel stilltur hversdagslega
og góðlátur við hvem mann. í
ungdæmi sínu var hann kunn-
áttusamur talinn og fom í
brögðum en engar sögur gengu
þó af að hann hefði gjört nokkr-
um manni mein með fomeskju
er nokkrir það svo kölluðu. Leit-
uðu margir til hans sem í
vandræðum voru og fengu þeir
flestir bætur á raunum sínum,
var hann því elskaður af þjóðlýð
og goð hverjum manni."
Frásögn Eiríks ber sem gull af
eiri af því sem ég hef séð frá
samtíma hans. Og raunar getur
nútíð einnig af honum lært. Ekki
er höndum kastað að samningu
þessarar sögu. Hún hefur bersýni-
lega ekki verið samansett í neinu
flaustri eða snarhasti og sá sem
það gerði hefur svo sannarlega ver-
ið með fullu viti.
Ólafssaga Þórhallasonar er sér-
kennileg saga. Óiafur þessi er
sagður bóndason frá Gauksstöðum
á Skaga. Hann kemst brátt í bland
við álfa, einkum gullfagrar álfkonur
og álfameyjar í Skagaheiðinni,
Drangey og raunar vítt um land.
Hann lendir í alls kyns ævintýrum
og þrekraunum og ástafar hans er
fjölskrúðugt mjög. Sagan er samin
á þann hátt að Ólafur er ávallt
höfuðpersónan ásamt nokkrum öðr-
um, en innan þessarar umgerðar
koma svo fjölmargar aðrar sögur.
Um það er lýkur hefur höfundur
raunar endursagt og umsamið meg-
nið af álfa- og tröllasögum þeim
sem hann kunni, með því að láta
sögumar gerast í heimi Ólafs.
Minnir þessi frásagnarmáti allnokk-
uð á Þúsund og eina nótt. En auk
þess eru langar ræður og útlistanir
lagðar í munn persónum sögunnar
og fær höfundur þar ráðrúm til að
reifa skoðanir sínar og 'þekkingu á
náttúrlegum og yfimáttúrlegum
fyrirbærum og hlutum.
Ég hygg að þeir sem gaman
hafa af þjóðsögum telji sig ekki
svikna af þessari sögu, því að betri
þjóðsagnastíl hygg ég að erfitt sé
að finna.
Þau sem um útgáfu sáu hafa að
því er mér virðist unnið verk sitt
af alúð og vandvirkni. Segjast þau
hafa fylgt frumriti höfundar svo
langt sem það náði. En í það vant-
ar víst lítilræði og sums staðar er
það orðið máð og fúið. En tvö eftir-
rit eru til af frumtexta Eiríks að
styðjast við þegar annað þrýtur.
Á eftir sögunni er löng ritgerð
eftir umsjónarmenn um höfundinn
og söguna (bls. 375—427). Þar em
deili sögð á Eiríki, æviferill hans
rakinn og greint frá öðrum ritstörf-
um hans. Hann ritaði aðra sögu,
Ólandssögu, sem ekki hefur verið
gefín út og sögð er lakari en þessi.
Rímur orti hann. Samkvæmt
Rímnatali Finns Sigmundssonar eru
til í handritum í Lbs. fímm rímna-
flokkar eftir Eirík (ekki þó allir
heilir). Enginn þeirra hefur verið
prentaður. Fleira orti Eiríkur einn-
ig. I ritgerðinni er t.a.m. þetta erindi
tilfært, en það orti hann til konu
sinnar:
Konan
kær er mér að öllu,
kurt og dygð búin;
svona
sviptir hún mig göllum,
sefast hörmungin.
Vonar
vel á drottin sinn.
Hugurinn fijáls er heima,
hana ég hvem dag fínn.
Er margt víst lakara þessu frá
18. öld.
Ritgerð þessi er vissulega fræð-
andi og um margt gagnleg. Heldur
þykir mér þó stíll höfundar sér-
viskulegur og þreytandi til lengdar.
Ekki er ég heldur alltaf sáttur við
tilgátur hans og skýringar og óná-
kvæmni gætir á stöku stað. (Það
eru t.a.m. engir Hafsteinsstaðir í
Laxárdal og hafa aldrei verið. Þeir
eru hins vegar skammt utan Reyni-
staðar og þar sátu prestar stund-
um.)
Á eftir ritgerðinni er sundurliðað-
ur efnisúrdráttur sögunnar (synops-
is). Og að lokum eru tilvísanir og
heimildir.
Vel er að útgáfunni staðið, þó
að ég rækist að vísu á prentvillur
á fáeinum stöðum. Bókin er fallega
hönnuð og í eigulegu bandi, en það
er eins og menn vita einkennis- og
aðalsmerki Þjóðsögu.
. ;
mMm

- : v
i f'
. ■
■ _ .
4-i - ■; v
M jjflg

t/sSJ
verðskuldar jóladrykk af bestu gerð;
malt og appelsín frá Sanitas.
Fram að jólum býður Sanitas upp á handhæga jólapoka
með tólf dósum. Sex dósum af Ijúffengu og freyðandi
malti og sex dósum af svalandi appelsíni sem
pú síðan blandar saman eftir eigin smekk.
Drekktu góða jólablöndu um jólin og
þú kemst í ekta jólaskap.