Morgunblaðið - 10.01.1988, Qupperneq 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JANÚAR 1988
Tæp tvö ár frá Palme-morðinu
Dagbók Holmérs
5. mars: Hans Holmér sýnir
„myndina af morðingjanum".
12. mars: Erik Hansson hægri-
sinnaður öfgamaður er handtekinn.
í minnisbók hans er meðal annars
að finna nafn Abu Nidals hryðju-
verkamanns. 19. mars er honum
sleppt aftur eftir að í ljós kemur
að lögreglan sýndi „vitnum“ passa-
mynd af Hansson áður en þau voru
látin bera kennsl á hann í hópi
annarra manna.
24. mars: Holmér sýnir mynd
af manni sem á að hafa fylgst dög-
um saman með Palme áður en hann
var myrtur.
31. mars: Holmér sýnir frétta-
mönnum tvær Smith & Weson-
byssur sem séu sömu gerðar og
morðvopnið.
17. april: Vinur Hanssons er
handtekinn.
18. apríl: Hinum grunaða er
sleppt aftur. Holmér segir: „Mynd
morðingjans verður æ skýrari."
20. apríl: Leif Persson afbrota-
fræðingur segir að líkurnar á því
að morðið upplýsist séu hverfandi.
Holmér hefur svar á reiðum hönd-
um: „Eins gott að það er ekki
Persson sem stjómar rannsókn
málsins."
24. apríl: Sigri hrósandi tilkynn-
ir lögreglan að á morðstaðnum hafi
fundist grunsamleg gleraugu.
27. apríl: Lögreglan viðurkennir
að gleraugun tilheyri ökumanni sem
ekki sé á nokkum hátt tengdur
morðinu.
28. maí: Holmér tilkynnir á
blaðamannafundi: „Ég held við höf-
Um lykilinn að lausn málsins."
31. júlí: Hraðboð úr Palme-
Rummet: „Innan skamms látum við
til skarar skríða."
10. ágúst: Holmér segir við
blaðamenn: „Við erum byijaðir að
sjá ljós í myrkrinu."
25. nóvember: Holmér finnst að
sér sé ógnað. Skotheldar rúður og
sprengjuheld hurð em settar í
Palme-Rummet.
2. desember: Tólf undirmenn
Holmérs tilkynna að þeir láti af
störfum í mótmælaskyni.
7. desember: Ríkissaksóknari
tilk^mnir: „Enn er langt í land."
9. desember: Holmér segir í
sjónvarpi: „Hugboð okkar er nær
öruggt."
13. desember: Fimm Kúrdar eru
teknir höndum.
15. desember: Fjórum þeirra er
sleppt aftur.
29. desember: Dagskrárblaðið
Rapport velur „Sherlock Holmér"
mann ársins.
20. janúar 1987: Holmér lætur
handtaka 26 manns, flestir þeirra
eru Kúrdar. Að kveldi sama dags
er öllum sleppt.
5. mars: Eftir neyðarfundi f ríkis-
stjóminni, gagnkvæmar ásakanir
Holmérs og ríkissaksóknarans, eftir
að Holmér-nefndin hefur verið leyst
upp og formaður hennar lækkaður
í tign, segir sá hinn sami af sér.
Ungur maður reynir munn við munn
aðferðina en gefst brátt upp því
munnur hans fyllist blóði. Þegar
læknar á Sabbatberg-sjúkrahúsinu
lýsa því yfir stuttu eftir miðnætti
að forsætisráðherrann sé dáinn var
hann þegar allur fyrir hálfri stundu.
Lögreglan dregur þá ályktun af
rás kúlunnar að morðinginn hafi
verið rétthentur og að minnsta kosti
tíu sentímetrum hærri en Palme.
„Hann var mjög fær skytta," segir
Leif G.W. Persson dósent í afbrota-
fræðum við Stokkhólmsháskóla.
„Hann þekkti nákvæmlega réttu
fjarlægðina og blettinn sem hann
yrði að hæfa til að drepa fómarlamb
sitt af öryggi." Viðvaningur hefði
ósjálfrátt haldið meiri fjarlægð og
líklegast miðað á hnakkann.
Einni mínútu og fjörtíu sekúndum
eftir morðið sendir Kjell Östling á
Södermann-vaktinni út neyðarkall:
„Á mótum Tunnelgatan og Sveavág-
en hefur karlmaður verið skotinn."
Þijátíu sekúndum síðar nemur lög-
reglubíll staðar á morðstaðnum.
Gösta Söderström stekkur út úr
bílnum, gengur til Lisbetar og spyr:
„Þekkið þér þennan mann?“
„Sjáið þér sjálfur, aulinn yðar,
þetta er forsætisráðherrann," svarar
hún. „Má ég sjá persónuskilríki yð-
ar,“ sagði þá Söderström.
Aðrir tóku fyrr við sér. Ungur
karlmaður sem lögreglan kýs að
nefna „Lars“ sér til morðingjans þar
sem hann hleypur upp 89 tröppur
upp á Malmskillnadsgatan. Lars tek-
ur á rás. En efst í tröppunum missir
hann af morðingjanum. Hinn ókunni
hverfur á milli bifreiða sem lagt
hefur verið í David Bagares Gata.
Þá kemur lögreglubíll á fleygiferð
út úr Regeringsgatan. Lars stöðvar
bflinn með því að veifa höndunum
og bendir hrópandi í átt þangað sem
morðinginn hljóp. Merkilegt nokk:
Christian Dahlsgaard lögreglufor-
ingi segist nú ekki muna eftir
þessum atburði. Enn furðulegra:
Dahlsgaard lögregluforingi segist
hafa viljað aka í veg fyrir morðingj-
ann - þó að á þeirri stundu ætti
hann f raun ekki að hafa vitað um
morðið á Palme. En furðulegast er
þó: í skýrslubók Kungsholmen-lög-
reglunnar var tímasetningum þess
hvenær hvaða lögreglubflar komu á
vettvang breytt eftir á. Hafði lög-
reglan eitthvað að fela?
Málið verður enn dularfyllra fyrir
framburð vitnis sem kölluð er
„Ingrid". Rétt fyrir morðið segist
hún hafa séð Iögreglubfl á Drottn-
inggatan. Ingrid segist hafa furðað
sig á að einungis einn maður var í
bflnum, því venjulega væru þeir allt-
af tveir.
Maðurinn sat f ökumannssætinu
og virtist bíða. Hurðin var opin. Svo
heyrði Ingrid að hann talaði í talstöð-
ina: „Jahá, þar.“ Hann skellti aftur
hurðinni og ók á brott á fullri ferð.
Ingrid segist muna eftir þremur
mögulegum númerasamsetningum.
Ein þeirra er 520. Bíll Dahlsgaards
bar númerið 1520.
Á fyrstu mínútunum eftir morðið
gengu aðgerðir lögreglunnar greið-
lega. En allt sem á eftir fylgir
markast af klaufaskap. Leitin að
morðingja Palme er fáránlegasti
kaflinn í sögu rannsóknarlögreglu-
starfsemi Svíþjóðar.
Ekki var hirt nóg um að varðveita
sönnunargögn á morðstaðnum. For-
ingi lögreglumanna lét girða staðinn
af með málmstöfum og plastbandi.
En flóttaleið morðingjans upp Tunn-
elgatan var ekki girt af fyrr en
morguninn eftir og þá höfðu hundr-
uð forvitinna manna trampað niður
öll spor í snjófölinni. Kúlan sem
straukst við Lisbet Palme fannst á
laugardagsmorgni handan götunnar
undir ruslatunnu. Hin kúlan fannst
bak við súlu við inngang neðanjarð-
arstöðvarinnar Hötorget við hlið
blómabings sem var nú orðinn eins
metra hár á þeim stað þar sem lík
Palme hafði legið.
Hefðbundin nótt
hjá lögreglunni
Aðfaramótt 1. mars var ósköp
venjuleg fyrir flesta lögregluþjóna
Stokkhólmsborgar. í vaktabók lög-
reglunnar eru skráð nær hundrað
hefðbundin útköll á tímabilinu frá
23.20 til 2.30: Sættir milli hjóna,
fylliraftar teknir höndum og vasa-
þjófar, eftirlit með umferðinni.
í tilkynningunni sem gefin var
lögreglustöðvum í úthverfum um
klukkna tvö um nóttina er talað um
tvo tilræðismenn sem líklegast til-
heyrðu hinni króatísku Ustascha-
hreyfingu. Aðstæður í Stokkhólms-
borg eru þannig að hægðarleikur
hefði verið að loka nokkrum brúm
og göngum og þá hefði enginTnann-
eskja getað komist óséð út út
borginni. En allar útgönguleiðir voru
opnar. Engum kom heldur til hugar
fyrr en síðdegis á laugardag að loka
höfnum og flugvöllum til þess að
koma í veg fyrir að morðinginn
slyppi úr landi.
Lögreglan hefur á sinni skrá sam-
tals 39 vitni sem voru í næsta
nágrenni morðstaðarins þegar morð-
ið var framið. Engu að síður tókst
lögreglunni ekki að fá botn í hvað
gerðist. Bókhaldari sem var einungis
nokkur skref í burtu þegar skotin
hvinu var sendur heim því hann var
sagður drukkinn. Lisbet Palme var
yflrheyrð síðust allra vitna. Vitnis-
burður margra hvarf úr skjalasafn-
inu en á hinn bóginn einblíndu
margar sveitir lögreglumanna á
sama framburðinn.
Sex dögum eftir morðið dreifði
lögreglan „mynd af morðingjanum".
Hún hafði verið unnin eftir teikningu
sem stúdent í listaskóla hafði gert
eftir að hafa rekist á mann í ná-
grenni morðstaðarins. Myndin var
frábær og það duldist engum að hér
var útlendingur á ferðinni. Svíar
tóku myndinni fagnandi. Því hún
sýndi það sem alla grunaði: Morðing-
inn var útlendingur. Enginn Svíi
myndi gera slíkt. Myndbirtingin
færði lögreglunni meira en þúsund
ábendingar en engin þeirra var not-
hæf. Kannski ekki furða þvi stúlkan
sem myndina teiknaði segist hafa
rekist á manninn tuttugu mínútum
eftir morðið þegar hann gekk rösk-
lega niður Smala Gránd. En frá
morðstaðnum til Smala Gránd er
fimm mínútna gangur fyrir frískan
mann. Hann hlyti því að hafa fengið
sér kaffí á leiðinni ef þama hefði
verið morðinginn á ferðinni.
Fjórtán þúsund
ábendingar
Umheiminum virtist svo eftir
morðið á Palme að Svíar væru mikl-
ir nátthrafnar. Til lögreglunnar
bárust alls fjórtán þúsund ábending-
ar, þijú þúsund vitni voru yfirheyrð
og skjölin og skýrslumar vom fjörtiu
þúsund talsins. En ekki var hægt
að finna neitt „bitastætt í þessum
hafsjó upplýsinga", segir Leif Pers-
son afbrotafræðingur.
Enn þann dag í dag er ekki einu
sinni ljóst úr hvers konar byssu kúl-
umar tvær komu. Ráðaleysi lögregl-
unnar sýnir að Svíþjóð er í
grundvallaratriðum friðsamt land
með friðsömum borgumm. Slíkt ríki
getur leyft sér að hafa lélega iög-
Lögregla leitar morðingjans
regluþjóna á sínum snæmm. Margir
Svíar spyija sig engu að síður hvort
yflrmenn rannsóknarinnar hafi ef til
vill ekki haft nokkum áhuga á að
leysa málið því lausnin væri óæski-
leg.
Undarlegt atvik í
strætisvagni
Stokkhólmur, 28. febrúar 1986
klukkan 23.30. Á strætisvagnabið-
stöðinni í Eriksbergsgatan stíga
tveir menn inn í leið 43 sem bíður
eftir þeim sem em seinir út úr City-
kvikmyndahúsinu. Annar tveggja
staðnæmist í dymnum. Hann heldur
á nokkurs konar hylki úr gerviefni
í hendinni. Maðurinn starir í nokkrar
sekúndur þegjandi á bflstjórann Pet-
er Löwgren áður en hann stígur
aftur út úr vagninum.
Hinn maðurinn gengur hægt aftur
í miðjan vagn og virðir fyrir sér alla
farþegana í vagninum eins og hann
sé að leita að einhveijum. Þrátt fyr-
ir daufa birtu sést að hann er í
uppnámi. Eftir þrjátíu sekúndur eða
svo snýr hann við og stekkur út úr
vagninum.
Þessi furðulegi atburður í vagnin-
um tíu mtnútum eftir dauða forsæt-
isráðherrans hefur aldrei verið
kannaður gaumgæfilega af lögregl-
unni. Engu að síður er hann hom-
steinn allsvakalegrar kenningar. í
henni felst að Palme hafi verið fóm-
arlamb samsæris starfandi og/eða
fyrrverandi lögreglumanna og öfga-
sinnaðra hægrimanna sem sökuðu
hann um að fóma gmndvallarörygg-
ishagsmunum Svía fyrir einhvers
konar friðarstefnu.
Hans Holmér sem leiddi áður
rannsókn málsins hefur gaumgæft
um það bil tuttugu samsæriskenn-
ingar. Hann hefur rannsakað alla
þá hópa í Svíþjóð sem taldir em
ofbeldishneigðir: Palestínuaraba,
Kúrda, írana, Króata, Búlgara, ný-
nasista, vinstrisinnaða öfgamenn,
geðsjúklinga, fylgismenn Rauðu her-
deildarinnar og Action directe. En
meðal stjómmálamanna og lögreglu-
manna sem margir hveijir höfðu
æma ástæðu til morðsins vildi hann
ekki leita að morðingjanum. Fyrmrn
ríkissaksóknari í málinu, Claes
Zeime sem fauk um leið og Holmér,
sagði meira að segja að það væri
ekki hlutverk ríkisvaldsins að leita
að pólitískum bakgmnni ofbeldis-
verka þó varla sé hægt að gera ráð
fyrir að morðið á Palme hafi ekki
átt sér pólitíska skýringu.
Gatuválds-hópurinn
Á sunnudeginum eftir morðið
hringdi vitni ( „Palme-Rummet“
fundarstað rannsóknamefndarinnar
og kynnti sig sem lögregluþjón.
Hann sagði: „Þér ættuð að leita
morðingjans í Gatuválds-hópnum".
Gatuválds-hópurinn var alræmd
lögreglusveit sem hélt uppi lögum
og reglum í Stokkhólmi vopnuð bar-
eflum og byssum. Árið 1982 var
sveitin leyst upp eftir að tveir í henni
höfðu orðið ungum dreng að bana
að því er virtist. Per Holmquist og
Bjöm Lindström en svo skulum við
nefna hina ákærðu héldu því fram
að drengurinn hefði drepið sig sjálf-
ur. Ekki tókst að sanna manndráp
á lögreglumennina tvo enda eina
vitnið látið auk þess sem auðveldara
er að koma úlfalda í gegnum nálar-
auga en að fá opinbera starfsmenn
í Svíþjóð dæmda fyrir embættisaf-
glöp. Gatuválds-hópurinn kom aftur
við sögu nokkru síðar er fyrrverandi
félagi var dæmdur fyrir að hafa far-
ið ómjúkum höndum um 15 ára
ungling. Þar var á ferðinni áður-
nefndur Per Holmquist, sá hinn sami
er hafði sést stiga upp í leið 43 við
Eriksbergsgatan tíu mínútum eftir
morðið á Palme. Að minnsta kosti
heldur Lars Krantz sjónvarpsmaður
sem var farþegi í bflnum því fram
að Holmquist hafi verið annar
tveggja mannanna sem hagaði sér
svo undarlega í strætisvagninum.
Löwgren strætisvagnabílstjóri er
sömu skoðunar. Hann var ekki sátt-
ur við að Holmér skyldi ekki taka
mark á framburði sínum (skýring á
því kann að vera sú að Holmquist
var góðvinur eins af lífvörðum Holm-
érs) og hugðist greina Sten Anders-
son utanríkisráðherra frá
grunsemdum sínum. Á leiðinni þang-
að tók Löwgren eftir því að honum
var veitt eftirför. Hann stöðvaði bif-
reið sína og hljóp að bflnum sem á
eftir fór og reif upp hurðina. Hann
var öldungis forviða þegar hann sá
að bíllinn var troðfullur af lögreglu-
þjónum. Hvers vegna vaktaði lög-
reglan vitni sem varpað gat grun á
lögreglumann? Seinna var Holmq-
uist yfirheyrður af lögreglumanni
sem rannsakaði málið upp á eigin
spýtur án vitundar Holmérs. En
hann hafði fjarvistarsönnun, vanfær
vinkona hans fullyrti að hann hefði
verið heima hjá sér umrætt kvöld.
í nóvember síðastliðnum komu
fram nýjar vísbendingar í málinu. í
íbúð Bjöms Lindström áðumefnds
félaga Holmquists fannst fullkominn
hlerunarbúnaður auk ýmissa muna
sem tengjast nasisma.
Mönnum hefur ekki reynst erfitt
að finna ástæður sem sænskir lög-
reglumenn kynnu að hafa haft til
að koma forsætisráðherranum fyrir
kattamef. Mörgum lögreglumannin-
um fannst sem jafnaðarmenn bæru
ábyrgð á velferðarríkinu, firringu
ungdómsins og vaxandi alþjóða-
hyggju Svía. Ymsar sögur eru á
kreiki um það hversu fjandsamleg
lögreglan hafi verið Palme. Einn lög-
regluforingi á að hafa kennt hundi
sínum að urra þegar hann heyrði
nafn forsætisráðherrans. Og margir
hugsuðu líkt og umboðsmaðurinn í
dómsmálaráðuneytinu Per-Erik
Nilsson þegar hann heyrði um morð-
ið: „Góður Guð, vonandi var þetta
bijálæðingur". En fljótlega eftir að
rannsókn málsins hófst virtist ljóst
að þess í stað var hér um þrautskipu-
lagt samsæri að ræða. Nú þykir
fullljóst hvemig að morðinu var stað-
ið. A meðan Palme-hjónin voru í bíó
voru margir bílar til reiðu fyrir morð-
ingjann í nágrenni kvikmyndahúss-
ins. Bflstjórar þeirra vom í
talstöðvarsambandi. Þegar fóm-
arlömbin gengur í suður í stað
norðurs eins og ætla mátti fór áætl-
unin úr skorðum og morðinginn varð
að treysta á sjálfan sig við flóttann,
a.m.k. fyrst eftir morðið. En ekki
hefur tekist að svara því hver myrti
Palme og hvers vegna.
Óhæfur lögreglustjóri
Margir spyija hvers vegna yfir-
maður morðrannsóknarinnar, Hans
Holmér lögreglustjóri, fékk að sitja
svo lengi þrátt fyrir að hann virtist
æ vanhæfari til starfans. Ein skýring
er sú hversu vinsæll hann var. Blaða-
mannafundimir hjá Holmér vom
alltaf í frásögur færandi og þegar
hann varð fyrir gagnrýni átti hann
til að lesa setningar úr bréfum frá
aðdáendum eins og til dæmis: „Hans
Holmér, þú ert frábær.“ í öðm lagi
var Holmér góður og gegn sósíalisti
sem var yfirmönnum sínum trúr.
Þó skyggði þar á að hann hélt leynd-
um gögnum sem fundust á skrifstofu
Palme auk skýrslunnar um yfir-
héyrsluna yfir ekkju Palme. Gat
verið að Holmér byggi yfír upplýs-
ingum sem gátu komið stjóm
jafnaðarmanna á kaldan klaka? Má
benda á að það var Palme sjálfur
sem greiddi fyrir vopnasölusamningi
Bofors-fyrirtækisins og indversku
stjómarinnar.
Ekki vantar kenningamar um
samsæri. Allar eiga þær við nokkur
rök að styðjast og eðli málsins sam-
kvæmt er örðugt að hrekja þær.
Sovéska og bandaríska leyniþjónust-
an hafa verið orðaðar við morðið
eftir að Holmér lét af yfírstjóm rann-
sóknarinnar svo dæmi séu nefnd.
Með degi hveijum minnka líkumar
á því að morðið upplýsist. Olof Palme
yrði þá fyrsti þjóðarleiðtoginn á
þessari öld sem félli fyrir morðingja-
hendi án þess að tilræðismaðurinn
fyndist.
Páll Þórhallsson tók saman
(Heimild: Der Spiegel)