Morgunblaðið - 07.02.1988, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1988
B 3
mig sama haust og fór að vinna í
Hamri, þar sem ég var næstu 6
árin, þar til ég tók við Landsmiðj-
unni.“
Stækkun Hitaveitunnar
fyrir stækkandi bæ
Og 1962 var Jóhannes Zoéga
sem fyrr segir orðinn hitaveitustjóri
í Reykjavík og tók til við að koma
áætlunum hitaveitunefndarinnar
fyrmefndu í framkvæmd. Með nýja
gufubomum var hægt að bora
miklu dýpra, tíu tommu holur allt
niður á 2 km dýpi. Eftir að kosning-'
ar vom lukkulega afstaðnar var
borinn fluttur úr verkefnum í
Hveragerði og Krýsuvík og farið
að bora á Laugamesvæðinu í
Reykjavík. Árangur varð fram úr
vonum og fékkst vatn og nægur
hiti í borgarlandinu, svo hægt var
að setja kraft í að stækka hitaveit-
una fyrir allan þennan stækkandi
bæ. Því var lokið á einu kjörtíma-
bili, svo kosningaloforðið var efnt.
En þá var líka allt viðbótarvatnið
sem þama fékkst fullnýtt. Þá skall
á fyrsta gjaldskrárkreppa Hitavei-
tunnan„ Hún stafaði þó ekki af
vondri ríkisstjóm eins og.varð 1970,
heldur var það borgarstjómin sjálf
sem ekki vildi hækka gjaldskrá
hitaveitunnar. Sáralítil hækkun
hafði orðið sfðan 1961 og verð-
bólgan að jafnaði 15%. Allt var
komið í vandræði og engir peningar
til framkvæmda. Um þetta tókumst
við á þar til loks fékkst nokkur
hækkun eftir langan næturfund í
borgarstjóm. Var samþykkt að
hækka gjaldskrána og um leið að
Hitaveita Reykjavíkur mætti í
framtíðinni hækka eða lækka gjald-
skrána í takt við verðlagið. Þetta
bætti aftur ástandið.
Jafnframt áttum við í tæknileg-
um erfíðleikum í Laugameshverf-
inu. Vatnið þama er að meðaltali
130 stig, heitara en í Mosfellssveit-
inni og við vomm með venjulegar
vatnsdælur. Legumar vom úr
gúmmíi og þoldu ekki þetta heita
vatn. Það olli miklum vandræðum.
Hitaveitan var komin í öll byggð
hverfí borgarinnar, en bygging
Fossvogs- og Árbæjarhverfís var í
fullum gangi og bygging Breið-
holtshverfís að hefjast. Það var því
mikið um nýbyggingar, en dælu-
máiið óleyst. Raunar hafði frá
upphafí orðið vatnsskortur ef kom
langvarandi kuldakast. Þessum
vandræðum lauk svo með kuldak-
astinu í desember 1967. Ánð áður
höfðum við reynt nýja gerð af leg-
um í dælumar. Komið var á
markaðinn teflon, sem þoldi betur
hitann. Og við höfðum pantað 5-6
dælur með þessum legum. Þær
höfðu átt að koma um haustið, en
seinkaði. í desember kom vondur
frostakafli með 5-10 stiga frosti,
sem er óvenjulegt svona snemma
vetrar. Hann stóð í viku og var
dúndrandi vatnsskortur. Á sama
tíma vorum við að reisa kyndistöð-
ina í Árbæ og allt í háalofti. Til að
kóróna allt saman fékk ég vírusgigt
í öxlina og gat ekki sofið á nóttinni
fyrir kvölum. í öllu þessu var ég
dreginn fárveikur og ósofínn á helj-
armikinn mótmælafund í Sjálfstæð-
ishúsinu, sem Húseigendafélagið
stóð fyrir. Þetta var óskemmtilegt.
Að visu vissi ég að þetta stóð allt
til bóta. Þótti það kokhreysti mikil
þegar ég fullyrti að ekki mundi
fara svona í næsta kuldakasti.
Tíminn og Þjóðviljinn voru sannar-
lega ekkert að draga úr þessu.
Dælumar vom komnar á hafnar-
bakkann í New York. Við gátum
samið við Pan American flugfélagið
um að millilenda á Keflavíkurflug-
velli með tiltölulega góðum kjörum
N
JL ^ ú er engin
hætta lengur á að
hitaveitugeymar tæmist í
langvarandi
kuldaköstum. Svo er
æfistarfi Jóhannesar
Zoega fyrir að þakka. Á
25 árum hefur verið
sigrast á tæknilegum
örðugleikum og vatnöflun
tryggð fram á næstu öld.
ef við hefðum 5-6 tonna flutning.
Flutningabflar voru mættir úti á
flugvelli og við drifum dælumar í.
Því var lokið fyrir jól og Reyk-
vikingar áttu hlý og notaleg jól.
Kyndistöðin var líka komin í
pruftikeyrslu, þótt ekki væri hún á
fullu fyrr en í janúar. Varastöðin
við Elliðaámar hafði átt að vera
varastöð fyrir bæði rafmagn og
hitaveitu og bar Hitaveitan þriðjung
af kostnaði, en á þessum árum var
Rafmagnsveitan í mikilli klípu með
skömmtun á rafmagni á sjötta ára-
tugnum og hún sat fyrir, svo
Hitaveitan fékk mjög takmarkað-
ann aðgang að henni. Því var farið
í að reisa eigin varastöð í Árbæ.
Eftir áramótin 1968 gerði svo mjög
skarpt kuldakast 8. janúar með 12
stiga frosti og roki. Þá tæmdust
geimamir að vísu, en varð ekki til-
finnanlegt miðað við það sem á
undan var gengið. Og þetta var í
síðasta skiptið sem geimamir
tæmdust. En höfðu fram að því
tæmst allt að 100 sinnum á ári.“
Gjaldskrárorustan mikla
„Úr því komist hafði verið yfír
tæknilegu örðugleikana voru gjald-
skrárorustumar sem á eftir komu
hreinasta smáræði", segir Jóhannes
kíminn.„En þær urðu ófáar eftir
að verðstöðvun byijaði haustið
1970, eftir að Bjami Benediktsson
var látinn og allt í fálmi hjá viðreisn-
arstjóminni. Þá voru sett verðstöðv-
unarlög. Og eftir að vinstri menn
tóku við 1971 varð þetta þeirra
uppáhaldsvopn, sem viðreisnar-
stjómin hafði smíðað handa þeim.
Það notuðu þeir til að pína þjónustu-
stofnanir Reykjavíkurborgar. Síðan
hefur verið sífellt verðbólgustríð.
Og ekkert hefur verið til jafn mik-
ills trafala fyrir hitaveituna sem
verðlagshömlur. Á ámnum
1970-1983 hafði gjaldið lækkað svo
mjög að það var aðeins helmings
virði miðað við það sem það var
1970. Eftir 1983 var verðið gefið
ftjálst og gjaldskrá hækkuð í 2-3
áföngum. Síðan kom í tvígang
þjóðasáttin svokölluð og Reykjavik-
urborg var í tvígang plötuð til að
lækka verðskrá sinna fyrirtækja. {
bæði skiptin fór þetta aílt í vaskinn
og verðbólgan rauk af stað aftur.
Þar til á sl. vori að tókst að fá
nokkra hækkun svo að verðmæti
gjaldsins er aðeins 10-15% iægra
en það var 1970. Síðasta hálfa árið
heftir þetta því verið í þokkalegu
formi."
Á starfstíma Jóhannesar Zoéga
hefur Hitaveita Reykjavíkur stöð-
ugt verið að stækka. Eftir borunar-
átakið í Reykjavík sjálfri á árunum
1962-70, þegar vatnsmagnið hafði
þrefaldast, sáu hitaveitumenn að
sama ætti að mega gera á Reykjum
með betri bor og nýjum dælum.
Að vísu var þar lægra hitastig á
vatninu, en með dælingu mætti
sexfalda vatnsmagnið.„ Þá byijaði
baráttan við Orkustofnun, sem vildi
halda áfram að bora við Elliðaárnar
og í Ártúnshöfða, þar sem fékkst
mjög lítið rennsli. Við gáfumst upp
á þessu og tókum til við að bora á
Reykjum niður á 2000 metra dýpi
og setja dælur í holumar. Fyrstu
tilraunir bentu til þess að við værum
á réttri leið. Á árunum 1970-77 var
borað bæði á Suður-Reykjum og
Norður-Reykjum. Voru boraðar allt
að 10 holur á ári í Mosfellssveitinni
með 95-100% árangri og vatns-
magnið hafði fimmfaldast. Nú
vorum við með yfirdrifíð vatns-
magn."
Nágrannabæir Reykjavíkur voru
þá að velta fyrir sér upphitunar-
möguleikum hjá sér. Kópavogur
búinn að bora í tilraunaskyni og
rannsóknaboranir höfðu farið fram
víðar án árangurs, nema á Seltjam-
amesi og Álftanesi. Vora sumir
jafnvel að velta fyrir sér að fara í
rafhitun. Eftir mikið rifrildi í Kópa-
vogi, sem varð til þess að Sjálfstæð-
isflokkurinn þar klofnaði, _ snera
•þeir sér að Hitaveitunni. Ég fór
með Geir Hallgrímssyni á fund með
Kópavogsmönnum og samið var við
Kópavog. Næst bættust við Hafn-
firðingar, sem gáfust upp á bolla-
leggingum um rafmagnshitun í
sínum bæ. Síðan kom Garðabær,
Mosfellssveit , Bessastaðahreppur
og loks Kjalameshreppur nokkra
síðar.
Undanfarin 10-12 ár hefur ekki
orðið aukning á jarðhitavirkjunum
Hitaveitunnar . Én geimarými var
aukið til að ráða við lengri kulda-
köst. 2 stórir geimar settir niður á
Öskjuhlíðinni 1967 og sex geimar
á Grafarholti 1980-84, og kyndi-
stöðin var stækkuð úr 35 í 95
megavött 1984. En nú er stóra
stökkið tekið með Nesjavallavirkjun
og framkvæmdir í fullum gangi.
Aðdragandi þess nær aftur til
1964, þegar Reykjavíkurborg
keypti Nesjavelli til að tryggja sér
heitt vatn til framtíðarinnar. Til-
raunaboranir fóra fram 1965-1972
og vora svo aftur teknar upp
1983-86. Eftir að lagfæringar feng-
ust á gjaldskránni 1984 var unnt
að komast almennilega í gang og
á árinu 1986 var samþykkt í borg-
arstjóm að virkja á Nesjavöllum.
Nú verður tekin í notkun 100
megawatta áfangi vorið 1990.
Þetta er fyrsti áfanginn, en um
aldamót verður Nesjavallavirkjun
komin upp í 400 megawatta virkjun
og þar liggja ótæmdir stækkunar-
möguleikar.
Þegar spurt er hvort hann sé
ánægður með lífsstarfið, þrátt fyrir
alla gagnrýnina og amstrið við að
koma hlutunum í gegn við upp-
byggingu hitaveitunnar, segir
Jóhannes Zoéga kankvís:„ Já, já,
eftir á að hyggja gerir öll þessi
barátta, bæði við að fínna tæknileg-
ar lausnir og svo allar gjaldeyris-
skæramar við ríkisstjóm og átökin
í borgarstjóminni þetta bara
skemmtilegra - þ.e. eftirá. Nú hefði
ég ekki viljað missa af þessu". Og
það er auðséð að Jóhannes þarf
ekki frekar en hingað til að koma
sér upp neinum gefíbardögum á
skákborðinu eða við spilaborðið til
þess enn um sinn að finna sjötugum
kröftum sínum viðnám.
Viðtal: Elín Pálmadóttir
Myndir: Ragnar Axelsson