Morgunblaðið - 08.03.1988, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. MARZ 1988
19
Bæjarfógeta svarað
eftirEirík
Tómasson
Fyrir skömmu birtist í Morgun-
blaðinu grein eftir Sigurð Gizurar-
son, bæjarfógeta á Akranesi, þar
sem fjallað er um drög að frum-
varpi til laga um aðskilnað dóms-
valds og umboðsvalds. Ég hafði
ekki hugsað mér að fjalla um mál
þetta á opinberum vettvangi að svo
stöddu, en aftur á móti vegur Sig-
urður að mér undirrituðum og
umbjóðanda mínum, Jóni Kristins-
syni, með þeim hætti að ég sé mig
kúinn til þess að svara greininni.
Sigurður vill halda í
einveldisstjórn
Sigurður Gizurarson kýs sér það
hlutskipti að gerast helsti talsmað-
ur þess að haldið verði dauðahaldi
í síðustu leifar af einveldisstjórn
hér á landi. Það er útbreiddur mis-
skilningur að sú skipan, að sömu
embættismenn hafi á hendi dóms-
vald og framkvæmdavald, sé æva-
fom hérlendis. Þessi skipan var
upp tekin, líklega í byijun 18. ald-
ar, í kjölfar þess að konungur varð
einvaldur og hafði þar með á hendi
alla þætti ríkisvaldsins, sem hann
aftur fól embættismönnum sínum
að fara með í umboði sínu.
Þegar einveldið var afnumið um
miðbik 19. aldar var gerð gang-
skör að því að greina sundur rikis-
valdið í löggjafarvald, fram-
kvæmdavald og dómsvald, en þessi
þrígreining ríkisvaldsins tíðkast
hvarvetna í vestrænum lýðræð-
isríkjum og er reyndar talin einn
af hornsteinum nútíma lýðræðis.
Sigurður viðurkennir og kosti þess-
arar aðgreiningar, en í grein hans
segir orðrétt: „Markmiðið er vald-
dreifing og valdajafnvægi, svo að
komast megi hjá of mikilli sam-
söfnun valds á fáar hendur, sem
getur leitt til ofríkis. Vald þessara
þriggja megingeira ríkisvaldsins
fléttast saman með margvíslegum
hætti, og einmitt þannig halda
þeir hver öðrum í skefjum og jafn-
vægi.“
Dómstóla verður að greina
frá handhöfum
framkvæmdavalds
Sú skipan, sem tíðkast enn hér
á landi utan Reykjavíkur, að sömu
embættismenn hafi á hendi fram-
kvæmdavald, t.d. lögreglustjórn og
dómsvald, er ekki talin samrýmast
þrígreiningu ríkisvaldsins í ná-
grannalöndum okkar. Frumfor- \
senda fyrir því að dómstólar geti
talist sjálfstæðir og óháðir er að
þeir séu greindir frá handhöfum
framkvæmdavaldsins. Einstakl-
ingar og samtök þeirra þurfa oft
og einatt að sækja rétt á hendur
stjómvöldum, þ.e. framkvæmda-
valdshöfum, fyrir dómstólunum. í
þeim tilvikum er afar mikilvægt
að dómendur séu hlutlausir svo að
sem réttlátust niðurstaða fáist.
Fyrir skömmu gerðist það hér í
Reykjavík að lögreglumenn beittu
ungan mann valdi með þeim afleið-
ingum að hann handleggsbrotnaði
illa. Þessi ungi maður telur að
valdbeitingin hafi verið ástæðulaus
með öll. Um það get ég að sjálf-
sögðu ekki dæmt, enda ber að virða
þá sjálfsögðu reglu að enginn skuli
teljast sekur uns sekt hans hefur
verið sönnuð fyrir dómi. Það, sem
ég vildi hins vegar benda á í þessu
sambandi, er sú staðreynd, að hefði
mál sem þetta komið upp utan
Reykjavíkur þá hefði hlutaðeigandi
bæjarfógeti eða sýslumaður verið
dómari í því máli, þótt hann væri
jafnframt lögreglustjóri. Að sjálf-
sögðu ætti slíkur dómari erfitt með
að líta hlutlaust á málavöxtu, en
honum væri væntanlega ekki skylt,
lögum samkvæmt, að víkja úr dóm-
arasæti þótt margir af þeim mætu
mönnum, sem gegna þessum emb-
ættum, myndu eflaust gera það
að eigin ósk. Þetta dæmi sýnir, svo
að ekki verður um villst, hversu
varhugaverð þessi skipan er með
tilliti til réttaröryggis þeirra sem
búa úti á landsbyggðinni.
Mál Jóns Kristinssonar er
í raun ekkert smámál
Sigurður kýs að gera mál Jóns
Kristinssonar sérstaklega að um-
ræðuefni í grein sinni. Þótt mál
Jóns sé e.t.v. ekki stórt í augum
bæjarfógetans, þá er það engu
síður stórmál fyrir flesta ef þeir
eru bomir röngum sökum, hvað
þá ef þær sakargiftir eru teknar
til greina af dómara sem menn að
öðru jöfnu bera traust til. Það var
einmitt þetta sem gerðist í máli
Jóns Kristinssonar. Honum var
m.a. gefíð að sök að hafa gerst
sekur um tiltekið umferðarlaga-
brot. Margif sjónarvottar voru að
umræddi atviki, en athyglisvert er
að einu vitnin, sem kölluð voru
fyrir dóm, voru tveir lögreglumenn
sem lagt höfðu fram kæru á hend-
ur Jóni fýrir brotið. Þessir lög-
reglumenn störfuðu við sama emb-
ætti og dómarinn, enda var Jón
fundinn sekur þótt hann neitaði
eindregið að hafa framið brotið.
Hæsiréttur sýknaði umbjóðanda
minn síðan af þessu ákæruatriði,
vegna sönnunarskorts, en auðvitað
eiga menn ekki að þurfa að áfrýja
málum sínum þangað til þess að
fá mál sín tekin fýrir og útkljáð
af hlutlausum dómurum.
Mál Jóns Kristinssonar, sem
kært hefur verið til Mannréttinda-
nefndar Evrópuráðsins í Strass-
borg, snýst m.a. um það hvort
þeir, sem búa úti á landsbyggð-
inni, eigi ekki sama rétt og Reyk-
víkingar á því að mál þeirra séu
tekin fyrir og dæmd af hlutlausum
dómurum. Sigurður Gizurarson
vitnar til 6. greinar Mannréttinda-
sáttmála Evrópuráðsins, en gerir
sig sekan um ónákvæmni. Upphaf
6. greinarinnar hljóðar svo í
íslenskri þýðingu: „Nú leikur vafi
á um réttindi þegns og skyldur eða
hann er borinn sökum um glæp-
samlegt athæfi, og skal hann þá
njóta réttlátrar og opinberrar rann-
sóknar innan hæfilegs tíma, fyrir
óháðum, óhlutdrægum, lögmælt-
um dómstóli." Sigurður telur
áhorfsmál hvort umferðarlagabrot
teljist glæpsamlegt athæfí („crimi-
nal offence") í skilningi þessa
ákvæðis. Ég get upplýst bæjar-
fógetann um það að hann getur
sparað sér vangaveltur um það
atriði vegna þess að Mannréttinda-
dómstóll Évrópuráðsins hefur
komist að þeirri niðurstöðu að slík
brot falli einmitt hér undir.
Eins og sjá má þá tekur fyrr-
greint ákvæði í Mannréttindasátt-
málanum ekki einvörðungu til op-
inberra mála, heldur og allra þeirra
mála þar sem vafi leikur á um
réttindi einstaklinga og skyldur.
Brejding sú, sem Sigurður leggur
til að gerð verði að lögum um
meðferð opinberra mála, nægir því
ekki ein sér til þess að laga íslensk
lög að þessu ákvæði sáttmálans
eins og ég skil það.
Nýstárlegar kenningar
Sigurðar
Margt af því, sem fram kemur
í grein Sigurður Gizurarsonar, er
furðulegt svo að ekki sé meira
sagt. Ogerningur er að elta ólar
við það allt og læt ég því nægja
að benda á örfá atriði. í grein sinni
segir Sigurður: „Þótt Alþingi fari
að meginstefnu með löggjafarvald,
er mikill urmull lagaákvæða settur
með reglugerðum framkvæmda-
valds, þ.e. reglugerðum ráðu-
neyta.“ Hér virðist svo sem bæjar-
fógetinn geri ekki neinn greinar-
mun á lögum, sem Alþingi setur
með eftirfarandi staðfestingu for-
seta, og fyrirmælum stjómvalda.
Þetta er þó grundvallaratriði í lög-
fræði, atriði sem hver laganemi
lærir strax á fyrsta námsári í laga-
deild. Síðar í greininni vitnar hann
hins vegar til 59. greinar stjórnar-
skrárinnar þar sem segir að skipun
dómsvaldsins verði ekki ákveðin
nema með lögum. Þá vill hann, svo
sem vera ber, gera skýran greinar-
mun á lögum annars vegar og
reglugerðum hins vegar.
Annað dæmi um nýstárlega
kenningu Sigurðar er að hann tel-
ur nánast engan greinarmun vera
á dómsvaldi og stjómsýsluvaldi.
Fyrst bæjarfógetinn er þeirrar
skoðunar fæ ég ekki skilið hvers
vegna honum er í mun að bæjar-
fógetar og sýslumenn skuli fara
áfram með dómstörf úr því að
enginn munur er á þessu tvennu.
Frumvarpið er í þágu
landsbyggðarinnar
Þeirri fullyrðingu Sigurðar Giz-
urarsonar að fyrrgreint fmmvarp
um aðskilnað dómsvalds og um-
boðsvalds sé árás á landsbyggðina
vísa ég algjörlega á bug. Þvert á
móti miðar frumvarpið að því að
styrkja dómsvaldið á landsbyggð-
inni og auka um leið réttaröryggi
þeirra sem þar búa. Jafnframt er
mörkuð sú stefna að sýslumenn
fari framvegis með stjórnsýslustörf
á vegum ríkisins, þ. á m. annist
þeir innheimtu á opinberum gjöld-
um þar sem sérstakar gjaldheimtur
hafa ekki þegar tekið til starfa.
Svo sem áður er rakið samrýmist
það ekki nútíma réttarríki að
dómsvald og framkvæmdavald sé
á hendi sömu embættismanna. A
meðan bæjarfógetar og sýslumenn
fara með dómsvald er líklegt að
sú þróun haldi áfram að frá þeim
verði tekin ýmis stjórnsýslustörf,
svo sem innheimta opinberra
gjalda. Það myndi að mínum dómi
leiða til þess, fyrr eða síðar, að
þessi embætti legðust niður í nú-
Eiríkur Tómasson.
„Frumforsenda fyrir
því að dómstólar g-eti
talist sjálfstæðir og
óháðir er að þeir séu
greindir frá handhöf-
um framkvæmdavalds-
ins.“
verandi mynd. Með því að gera
þessi embætti að hreinum stjórn-
sýslustofnunum eru aftur á móti
líkur til þess að þróuriinni verði
snúið við, enda eru eiginleg dóm-
störf hvort eð er lítill hluti af núver-
andi störfum bæjarfógeta og sýslu-
manna.
Brigslum um „landráð“
vísað til föðurhúsanna
Sigurður er nokkuð viss í sinni
sök þegar hann segir að sér þyki
ólíklegt að ég hafi, sem lögmaður
Jóns Kristinssonar, erindi sem erf-
iði í Strassborg. Ur því fæst þó
e.t.v. skorið síðar, ef svo færi að
málið yrði lagt fyrir Mannréttinda-
dómstól Evrópuráðsins. Annars
læt ég flest ummæli Sigurðar um
sjálfan mig í léttu rúmi liggja, en
ég tel það bæjarfógetanum til
minnkunar að draga dár að um-
bjóðanda mínum fyrir það eitt að
vilja leita sjálfsagðs réttar síns í
lýðræðisþjóðfélagi.
Þó er það eitt atriði í grein Sig-
urðar sem fékk mig, öðrum frem-
ur, til þess að stinga niður penna,
en það er þegar hann bregður mér
þeim brigslum að ég hafí, af ásettu
ráði, ófrægt ísland á alþjóðavett-
vangi. Svo sem Sigurður á að vita
þá ber lögmanni skylda til þess,
lögum samkvæmt, að gæta í -
hvívetna hagsmuna umbjóðanda
síns og spillir þá ekki fyrir að
gætt sé hagsmuna annarra í leið-
inni. Við íslendingar höfum gerst
aðilar að Mannréttindasáttmála
Evrópuráðsins ásamt öðrum þjóð-
um Vestur-Evrópu. í sáttmálanum
eru einstaklingum í þessum ríkjum
tryggð viss grundvallarmannrétt-
indi og er það í fullu samræmi við
ákvæði sáttmálans að menn leiti
réttar síns fyrir Mannréttinda-
nefnd Evrópuráðsins, hafi það ekki
tekist í hlutaðeigandi ríki.
Við íslendingar erum fámenn
og friðsöm þjóð. Okkur er lífsnauð-
syn á því að aðrar þjóðir virði al-
þjóðasáttmála á borð við Hafrétt-
arsáttmála Sameinuðu þjóðanna
þar eð við höfum ekki afl til þess
að fylgja slíkum sáttmálum eftir
með valdbeitingu. Við verðum að
vera sjálfum okkur samkvæmir og
virða sjálfír þá alþjóðasáttmála,
sem við höfum ritað undir, ef við
ætlumst til þess að aðrir geri slíkt
hið saman. Séum við þeirrar skoð-
unar að breyta þurfi réttarfari
okkar til samræmis við Mannrétt-
indasáttmálann, þá eigum við að
sjálfsögðu að gera það, ótilkvadd-
ir. Slíkt hefur margoft verið reynt,
m.a. af Ólafi heitnum Jóhannes-
syni, meðan hann gegndi dóms-
málaráðherraembætti, en því mið-
ur án árangurs.
Ég mótmæli því þess vegna
harðlega að þeir, sem beijast fyrir
bættu þjóðfélagi, í samræmi við
ákvæði alþjóðasáttmála um mann-
réttindi, séu verri íslendingar en
þeir sem fylla flokk Sigurðar Giz-
urarsonar, og helst engu vilja
breyta. Vísa ég aðdróttunum hans
um „landráð" af minni hálfu aftur
til föðurhúsanna.
Höfundur er bæstaréttarlögmað-
ur.
Eigendur og útgefendur
skuldabréfa
Vegna mikillar eftirspurnar óskum við eftir góðum
skuldabréfum í umboðssölu.
Sparifjáreigendur!
Við kappkostum að bjóða örugg skuldabréf með góðri
ávöxtun. Lánstími við allra hæfi. Skuldabréfin eru auð-
seljanleg ef nota þarf fé bundið í þeim fyrir gjalddaga.
Skuldabréfin eru því í reynd óbundin.
Við bjóðum varðveislu og innheimtu
keyptra skuldabréfa án endurgjalds.
Ávöxtunin er því öll ykkar!
Allar nánari upplýsingar í Bankastræti 7, 3. hæð.
S 91-20700
.^i UERÐBREFfluiÐSKipn fjármál eru
V/ samuiniuubankans okkarfag