Morgunblaðið - 10.08.1988, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. ÁGÚST 1988
15
Hvammstangi:
Minnisvarði um Jósefínu
Helgadóttur af hjúpaður
og annarra verkefna með árlegum
sumarfagnaði á Hvammstanga
sem fékk heitið „Jósefínuhátíð".
Stjóm sjúkrahúss Hvamms-
tanga ákvað fyrir nokkm að heiðra
minningu frú Jósefínu með gerð
bijóstmyndar og var leitað til
Ragnars Kjartanssonar mynd-
höggvara sem síðan fékk Ragn-
hildi Stefánsdóttur til að vinna
verkið.
Afhjúpun listaverksins fór fram
laugardaginn 15. júlí. Sr. Robert
Jack á Tjörn og kirkjukór
Hvammstangakirkju önnuðust
smá helgistund með vistfólki og
starfsmönnum sjúkrahússins. Við-
staddar vom tvær dætur Jósefínu
í SJÚKRAHÚSI Hvammstanga
var fyrir skömmu afiyúpuð
brjóstmynd af frú Jósefínu
Helgadóttur, en hún var aðal-
hvatamaður að byggingu dval-
ar- og elliheimilis á Hvamm-
stanga. Þá var stofnuninni fært
að gjöf veggteppi, sem heitir
Jósefínuhátíð.
Jósefína var formaður Kvenna-
bandsins í V-Húnavatnssýslu í um
10 ár og var persónulega og einn-
ig í krafti sinna samtaka baráttu-
maður fyrir bættri aðstöðu aldr-
aðra og sjúkra í héraðinu. Dvalar-
heimilið var tekið í notkun árið
1960 og hafði þá verið í byggingu
í þijú ár. Kvennabandið safnaði
m.a. fé til styrktar byggingunni
Morgunblaðið/Karl Sigurgeireson
Bijóstmyndin af Jósefínu Helga-
dóttur.
Morgunbladið/Karl Sigurgeirsson
Sr. Robert Jack hélt helgistund er bijóstmyndin var afhent. Vegg-
teppið, sem afhent var við sama tækifæri, sést á veggnum.
og tengdasonur. Listaverkinu var
valinn staður í nýrri setustofu
stofnunarinnar.
Þá var stofnuninni afhent við
sama tækifæri veggteppi að gjöf.
Teppið var gefíð af Kvennaband-
inu í tilefni 70 ára afmælis þess.
- Karl
„Ætlist þér til að fá Island í jólagjöf?“
— sagði Ólafur Thors við Dreyfus, sendiherra Bandaríkjanna
eftír Pétur Pétursson
Ritverk Matthíasar Johannes-
sens um Óiaf Thors, tvö bindi er
út komu árið 1981, er þrekvirki
og ber höfundi þess hrós og heiður
fyrir vel unnið verk. Matthías hef-
ir af einstakri elju kannað fjölda
gagna og dregið fram í dagsljósið
ómetanleg aðföng er hann hefír
sótt í nægtabúr flokksforingja Ól-
afs Thors, samheija hans og and-
stæðinga. Matthías nýtur þekk-
ingar sinnar á íslenskri tungu og
bókmenntum, þjálfun hans sem
blaðamanns og listrænt innsæi rit-
höfundar eykur honum afl og stýr-
ir penna hans víðast hvar. Þó ber
við að vafasöm orð skjóta upp
kolli í stríðum straumi stíls og frá-
sagnar.
Við lestur bókanna tveggja
verður niðurstaðan sú að hér sé
um að ræða ótvíræðan viðauka og
raunar staðfestingu á „Atómstöð-
inni“, skáldverki Halldórs Lax-
ness. Allt frá því er Bandaríkja-
menn setja fram beiðni sína um
herstöðvar til 99 ára og til þess
er samningar takast um afnot
Keflavíkurflugvallar og síðar inn-
göngu í NATO og eflingu her-
stöðva verður ljóst að atburðarás
og aðdraganda er lýst með nær-
fellt sama hætti. Munurinn felst í
tækni og aðferðum skálds og
sagnfræðings. Skáldið HKL skynj-
ar atburði samtíðar og leiðir fram
persónur sögunnar samkvæmt
lögmálum listar sinnar. Sagnfræð-
ingurinn Matthías Johannessen
styðst við skjöl og skilríki, viðtöl
og umsagnir úölda manna á vá-
legri tíð. Niðurstaðan virðist hin
sama.
Forystugrein Morgunblaðsins
23. ágúst 1944, rétt rúmum tveim-
ur mánuðum eftir lýðveldisstofnun
á íslandi, fjallar um kröfu Banda-
ríkjanna um herstöðvar á íslandi.
Blaðið vitnar í Tom Conally, for-
mann utanríkismálanefndar
Bandaríkjaþings. Hann sagði: „Á
Atlantshafí ættu Bandaríkin að
reyna að ná samningum um langa
leigu á öllum bækistöðvum á eyj-
um þar, en ef hægt væri ættu
Bandaríkin að reyna að eignast
þessar eyjar. Það er lífsnauðsyn,
að hafa bækistöðvar á ís-
landi.(Leturbreyting Morgun-
blaðsins.)
Þegar Morgunblaðið hefír birt
þessa tilvitnun í ummæli Conallys
segir það í forystugrein sinni:
„Þegar Islendingar gerðu her-
vemdarsamninginn við stjórn
Bandaríkjanna sumarið 1941, var
af íslands hálfu sett ýms ófrávíkj-
anleg skilyrði. Fyrsta skilyrðið,
sem Islendingar settu og stjórn
Bandaríkjanna gekk að, var þetta:
„Bandaríkin skuldbinda sig til
að hverfa burtu af íslandi með
allan herafla sinn á landi, í lofti
og á sjó, undir eins og núverandi
stríði er lokið“.
Það var ekki nein hending, að
þetta varð fyrsta skilyrðið af ís-
lands hálfu. íslendingar settu
þetta skilyrði vegna þess, að þeim
var og er ljóst, að engin smáþjóð
getur til lengdar varðveitt sjálf-
stæði sitt, ef hún verður að þola
það, að erlend stórveldi hafí bæki-
stöðvar í landi hennar.
Þetta verða íslensk stjómvöld
að gera þeim ráðamönnum í
Bandaríkjunum ljóst, sem em með
bollaleggingar um bækistöðvar á
íslandi að stríðinu loknu. Það verð-
ur aldrei með vilja ísiendinga."
Matthías Johannessen vitnar í
Valdimar Bjömsson, vestur-í
slenskan starfsmann Bandaríkja-
stjómar á íslandi.
Hann segir: „Bandarískum
hemaðaryfírvöldum hafi verið
mjög í mun að halda þessari að-
stöðu á íslandi. Að vísu geti verið,
að einhverjir Bandaríkjamenn,
tengdir yfirstjóm hersins, hafí
getað hugsað sér að ná nokkurs-
konar yfírráðum á íslandi...“
Svo segir Matthías: „En spyija
má: hvers vegna svaraði Ólafur
Thors herstöðvabeiðni Bandaríkja-
stjómar 1. okt. 1945 ekki afdrátt-
arlaust neitandi? Því má svara til,
að enginn er alvitur. Hvorki Ólafur
Thors né aðrir dauðlegir menn
hafa séð fyrir atburðarás framtíð-
arinnar.
Bandaríkjamenn áttu hönk upp
á bakið á íslendingum vegna her-
vemdar á heltímum, þegar þeir
vörðu heiminn og þá líka landið
gegn árás þýzku nazistanna. Ólaf-
ur taldi, að þeir ættu inni hjá ís-
lendingum kurteisleg svör við
spumingum sínum, þótt þær væm
út í hött og óviðkunnanlega fram
bomar. Auk þess vildi Ólafur halda
öllum dyram opnum, meðan verið
væri að móta öryggisstefnuna að
styijöld lokinni. Þá sá enginn
fyrir, hver framvindan yrði né
hvort nauðsynlegt væri fyrir
smáþjóð að skipa sér í fylkingu
með öðrum þjóðum. Bjartsýni
ríkti um áframhaldandi vináttu
bandamanna. Hitler var líklega
sá eini, sem undir stríðslok
spáði fyrir um vinslit. Auk þess
vildi Ólafur Thors ekki taka þá
áhættu, að stórveldið í vestur-
heimi móðgaðist við smáþjóðina
og lokaði e.t.v. lífsnauðsynleg-
um mörkuðum okkar fyrir fisk-
afurðir vegna harðvítugra
deilna um öryggismál, sem leitt
gætu til „refsiaðgerða“, en á
það orð rekumst við I minnis-
blöðum Ólafs Thors. ÖII hugsun
hans snerist um það, að komizt
yrði hjá óþarfa erfiðleikum, sem
kynnu að koma síðar í bakseglin.
En Bandaríkjamenn vora hvorki
famir að kynnast Ólafi Thors né
íslenzku þjóðinni, eins og síðar
varð."
Matthías greinir nákvæmlega
frá viðræðum Ólafs Thors við
Dreyfus, sendiherra Banda-
ríkjanna. Ólafi blöskraði ágengni
sendiherrans og tvöfeldni í fram-
komu. 30. dag októbermánaðar
1945 ræðast þeir við: „Ég skýrði
fyrir honum afstöðuna með Einar
Ólgeirsson, og frá öllum sjónar-
miðum væri kannske rétt, ef einn
stjómarflokkurinn óskaði að bíða
eftir sínum formanni, að neita því
ekki, ef það varðaði stjómar-
sprengingu. Dreyfus varpaði fram,
hvort hann kæmi fyrir jól. Það
skildi ég þannig, að einhver tónn
væri í honum, og varð á að spyrja,
hvort þeir ætluðust til að fá Island
í jólagjöf."
Það var helst að sjá á Ronald
Reagan forseta Bandaríkjanna að
hann hefði fengið ísland í jólagjöf
er hann var hér á ferð á leið-
togafundi. Bandaríkjaforseti virti
ekki íslensku þjóðina viðlits né
viðtals. Hann hélt suður á
Keflavíkurflugvöll, setti þar upp
skrípahúfu með áprentuðu Ietri um
vamir íslands. Flutti hermönnum
sínum heillaóskir, svo sem væri
hann kominn í eigið land. Kvað
Bandaríkjaþing sífellt reyna að
skera við nögl laun þeirra, en sagð-
ist blása á slíkt. Bætti svo við að
hennennirnir væru „nær Kola-
skaga en austurströnd Banda-
ríkjanna“.
Ékki tókst forsetanum banda-
ríska að fara rétt með staðreyndir
um hersetu íslands. Kvað hann
Breta hafa komið hingað í apríl
1941 í stað maí 1940. Slík mis-
sögn skiptir e.t.v. litlu máli. Hitt
er alvarlegra þegar nágrönnum í
austri er ógnað með slíkum hætti
að stæra sig af nálægð við stöðvar
þeirra. Ekki dregur það úr hættu
að forsætisráðherra vor, Þorsteinn
Pálsson, beindi ummælum sínum
til Sovétríkjanna er hann fluttj
ræðu í Finnlandi nú nýverið. í
ræðu sinni sagði forsætisráðherra:
„íslensk stjórnvöld láta nú
meira að sér kveða í hernaðar-
legu samstarfi innan NATO og
vilja auka þátttöku íslendinga
sjálfra í vörnum landsins.“
Spyija má: Koma nú hemaðar-
útgjöld til viðbótar matarskatti?
Eða ætlar Þorsteinn að semja um
að loforð Roosevelts Bandaríkja-
forseta gildi?
Höfuadur er þulur.
Stökkvið á staðinn!
LOKADAGAR ÚTSÖLUNNAR
Frábærar vörurfrá vörumerkjum sem géfa línuna
-*8 P-

SpectrtA
píb SaLuXo
Haust- og vetrarfatnaðurinn ’88-’89 kynntur föstudaginn 12. ágúst.
Lokað fimmtudaginn 11. ágúst.
, VMNRM6MM
vtUtan tfceefjjOJt Á o&KcOvx&z&ýiK
Laugavegi 45 - Sími 11388