Morgunblaðið - 18.09.1988, Qupperneq 64

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1988
Sá
Hvemig skyldi ungri
konu detta í hug að
leggja upp í ferð á Suð-
urpólinn? Einn góðan
veðurdag í Cambridge,
þar sem hún var styrkþegi og kenn-
ari, sagði Monica Kristensen
sísvona við jöklafræðinginn Neil
Mclntyre sem deildi með henni
skrifstofu: „Væri ekki gaman að
taka hunda og fara á sleða á heim-
skautasvæðin". „Hvað hefurðu í
huga?“ spurði Mclntyre. „Suður-
heimskautið," svarði hún. Og eftir
það var hún alveg óð í þijár vikur,
ekkert annað komst að, að sögn
félaga hennar. Hugmyndin var að
vinda upp á sig í tvö ár og 1983
var ákveðið að láta af verða. En
slíkt er ekki hrist fram úr erminni
og undirbúningurinn tók alls fimm
ár. Til slíkrar ferðar þarf miklar
og margvíslegar upplýsingar og
ekki síður fé, mikið fé, fyrir utan
allan útbúnað. Og áður en yfir lauk
var Monica allt í einu orðin eigandi
að ísbijót, 50 metra löngu selveiði-
skipi styrktu til íshafssiglinga. „Ég
get ekki sagt að það hafi verið það
sem mig langaði mest í. En þetta
skip var ég búin að kaupa og það
var alveg nauðsynlegt fyrir leiðang-
urinn. Og brátt voru vinir og aðrir
. sem hjálpuðu til við að gera upp
skipið búnir að fá sig fullsadda,"
segir hún. Leiðangurinn kostaði um
12 milljónir norskra króna eða 84
milljónir íslenskar, „og af þeim
skulda ég enn níu milljónir norsk-
ar, svo að ef einhver hér hefur
áhuga á að kaupa ísbijót þá má
tala við mig,“ sagði hún kankvís.
Ekki er svo að skilja að vaðið
væri út í ævintýrið eftir hugdett-
unni einni. Monica átti sér fastan
bakgrunn og hugmyndin hafði að-
draganda. Monica er hámenntaður
vísindamaður og ekki ókunnug jökl-
um, hafði starfað á rannsóknastöð
Norsku heimskautastofnunarinnar
% Svalbarða 1976-78, ein kvenna í
sjö manna starfsliði. Og hún hafði
farið með breskum hafísleiðöngrum
í Suðuríshafíð og komið hinum
megin að ísröndinni á þessu stærsta
og afskekktasta svæði á jörðinni,
Suðurskautssvæðinu, sem er á

Monica Kristensen á
Suðurskauts-
landinu. Komið var
40 stiga frost á bakaleiðinni
yfir Ross-isinn, enda
eimskautavetur að nálgast.
Tvö hundaeyki dregin af 11 hundum hvort á leið yfir
Lögðu upp með 450 kg hlass. Tveir leiðangursmenn fylgja hvorum sleða.
Fyrir fremra eykinu fer forustuhundurinn Blakkie en Mikki og Freyja
fylgja honum fast eftir. Fyrir hinu fer Larmur.
MONIC
Monica Kristensen
segir frá
heimskautaferð
sinni og sýnir
skyggnur fyrir
troðfullu húsi í Norræna húsinu í
tilefni af útkomu bókar hennar á
íslensku.
á Suðurpólinn í fótspor
stærð við alla Norður-Ameríku að
viðbættu Indlandi. Rannsóknir
^hennar sjálfrar beinast að stærð-
fræðilegum rannsóknum á jöklum,
enda er hún fyrst stærðfræðingur
og efnafræðingur með þriðja há-
skólaprófið í hugmyndafræðilegri
efnafræði frá Noregi og í Englandi
tók hún svo meistarapróf í heim-
speki og síðan doktorspróf í jökla-
fræði 1983. Nú starfar hún á
norsku Veðurstofunni og er í stjóm
Nýju geimmiðstöðvarinnar (New
Space Centre). Enda var markmiðið
með pólferðinni tvíþætt, auk þess
að komast á suðurskautið að gera
vísindalegar athuganir, m.a. til að
leggja grunn að notkun margvís-
legra gervihnattagagna og að mæla
sveiflubundnar hreyfíngar á Ross-
ísnum, þar sem undiralda getur
sveigt mörg hundruð metra þykkan
ís. Einnig að framkvæma ýmiskon-
ar aðrar jöklamælingar. Breski
jöklafræðingurinn Neil Mclntyre
var auðvitað sjálfsagður og fyrsti
maður sem valinn var í leiðangur-
inn.
Önnur ákvörðun lá strax fyrir,
að notaðir skyldu hundasleðar í leið-
angrinum. Og strax í upphafí voru
keyptir 6 fyrstu Grænlandshund-
amir, en 22 voru að lokum valdir
í leiðangurinn eftir lundarfari þeirra
og dugnaði. Þeir kostuðu 40 þúsund
krónur norskar hver. „Græniands-
hundar eru stórir og eta mikið, auk
þess sem þeir eru fyrirferðarmiklir
og háværir. Þeir ganga því ekki í
íbúð í fjölbýlishúsi. Því varð að
kaupa býlið Vangen og byija að
þjálfa þá þar. Og þar sem þeir þola
Amundsens
Sjötíu og fímm árum eftir að Norðmaðurinn Roald Amundsen komst fyrstur manna á Suðurpólinn
í hetjulegri ferð, sem aflaði honum orðstírs sem enn lifir í hugum fólks um heimsbyggðina,
hélt landi hans Monica Kristensen við fjórða mann í fótspor hans. Fyrst manna síðan leiðangur
Amundsens var þar í afreksferðinni góðu 1911-12. Gátu áheyrendur að fyrirlestri hennar,
troðfullum sal í Norræna húsinu, skilið af skyggnum og frásögn hennar af ferðalaginu hvers
vegna enginn annar hefur reynt þetta í 75 ár, þrátt fyrir allar tækniframfarir. Leiðangur hennar
var að því leyti frábrugðinn Amundsens, að hann var farinn á einu ári eða þeim 2-3 sumarmánuðum
sem gefast til slíks á Suðurskautslandinu og aðkoma er fær á sjó. Hefur enginn leiðangur gert
það fyrr án þess að hafa vetursetu. Amundsen var fluttur að ísnum árið áður og fór ferðina á
100 dögum. Leiðangur Monicu Kristensen var kominn að ísröndinni sama árið þremur vikum
fyrr en nokkrum öðrum leiðangri hefur tekist. í annan stað, og það vakti kannski ekki síður
athygli nútímafjölmiðla heimsins, var leiðangursstjórinn kona, fyrsta konan sem stýrt hefur
heimskautaleiðangri. Leiðangurinn var farinn suðurpólssumarið 1986-87 og nú er bók Monicu
um ferðina að 90 gráðum suðurbreiddar, eins og norski titillinn segir, að koma út í íslenskri
þýðingu Gissurar O. Erlingssonar undir heitinu „Um hjarnbreiður á hjara heims“. Nú fyrst í
bókaklúbbnum Veröld og síðan á almennan markað. Blaðamaður Mbl. hlustaði á fyrirlestur
Monicu Kristensen um leiðangurinn og spjallaði við hana á eftir.
illa hita urðum við að gera það á
nóttunni. Mörgum vegfarendum
brá í brún þegar þeir mættu þessu,"
segir Monica og sýnir mynd af 11
hunda liði á harðaspretti með sér-
kennilegan vagn aftan í á sveita-
vegi í Noregi. Amundsen fór á Suð-
urpólinn á hundasleðum, sem
kannski hefur ráðið úrslitum um
að hann komst það og varð á undan
Scott, sem reyndi hesta og jafnvel
vélsleða, er reyndist illa. En eru
hundasleðar ekki úrelt aðferð nú á
tækniöld með snjóbílum og vélsleð-
um sem þjóta um allt? Nei, ekki er
Monica á því. „Mikilvægasta ástæð-
an fyrir þvi að nota hunda er örygg-
ið. Vélsleði er góður og þýtur yfír
meðan hann yfirleitt gengur,“ segir
Monica. Sjónvarpsmenn voru í för
með skipinu Auroru að ísröndinni
og mynduðu leiðangursmenn þegar
þeir lögðu upp. Þeir voru á vélsleða
og þutu fram úr þeim af stað. En
allt í eínu stönsuðu þeir, eitthvað
hafði bilað í kuldanum og hunda-
sleðamir héldu áfram á sínum hraða
og þau veifuðu í síðasta sinn til
þeirra. Þarmeð sannaðist á staðnum
það sem Monica hafði haldið fram:
„Fyrir fámennan hóp sem þarf að
komast áfram á eigin spýtur yfir
óþekkt landsvæði og með litla raun-
hæfa möguleika á að fá aðstoð er
hundaeyki langöruggast. Þó ekki
sé annað en að hundaeyki fer miklu
hægar yfír en vélsleði. Á sprungu-
svæðum höfum við miklu betri tfma
til að átta okkur á hættum fram-
undan. Oft getur fomstuhundur
varað við hættum. Slys af því að
vélsleðar fara í spmngur em alltíð
þar sem þeir em notaðir á jöklum.
Þá þarf nokkuð mikið til að hunda-
eyki verði svo illa útleikið að ekki
sé hægt að komast leiðar sinnar.
Hundamir geta gengið lengi matar-
litlir og jafnvel matarlausir, en ekki
er unnt að draga úr bensíneyðslu
vélsleða. Með hálft hundaeyki má
komast áfram en bensínlaus á sleða
ekki. Ef allt um þrýtur má eta hund,
en vélsleðar em óætir.“
En það tekur langan tíma að
þjálfa vel hundaeyki og að læra að
stjóma því. Mörg ár, segir Monica.
Þjálfunin fór fram á Vangen og þau
þjálfuðu hundana sjálf. Reynsla af
ferðalögum með hundaeyki hafði
líka mikil áhrif á endanlegt val á
hinum leiðangursmönnunum tveim-
ur. Eftir að hafa reynt margskonar
fólk, hundaþjálfara og fjallafólk,
valdi Monica til fararinnar tvo
danska menn, Jacob Meisner Lar-
sen og Jan Almquist, sem verið
höfðu í sleðahundasveitinni Sirius á
Grænlandi. Monica bætti við lof sitt