Morgunblaðið - 25.09.1988, Blaðsíða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. SEPTEMBER 1988
Minning:
Elín Geira Óladóttir
Fædd 5. ágúst 1905
Dáin 17. september 1988
Mig langar til að minnast tengda-
móður minnar Elínar Geiru Óladótt-
ur sem lést á Vífilsstaðaspítala þ.
17. september sl. með fáeinum orð-
um og þakka henni allt sem hún
var mér og minni fjölskyldu.
Geiru kynntist ég fyrir þijátíu
og fímm árum, er ég varð tengda-
dóttir hennar og alla tíð síðan hefur
mér þótt einstaklega vænt um þessa
konu. Þó við værum ekki sammála
um marga hluti og málefni, reynd-
ist hún mér ákaflega vel alla tíð
og þó sér í lagi er hún tók son
minn, Svein, 3 mánaða, upp á arma
sína, svo ég gæti lokið námi. Var
hún honum alla tíð síðan einstak-
lega góð amma.
Geira var stórbrotinn persónu-
leiki en átti þó ekki skap sem öllum
hæfði, en heiðarleiki og hreinskilni
hennar var hressandi.
Skopskyn hennar var sérstakt
og reyndist henni vel og ættingjum
hennar í því langa veikindastríði er
hún háði.
Fyrir utan ást og hlýju er hún
sýndi ástvinum sínum fræddi hún
okkur um land forfeðra og mæðra,
sögu þess og menningu.
Lengst af bjó Geira með eigin-
manni sínum Sveini Sæmundssyni
í Tjamargötu lOb, hann missti hún
19. apríl 1979.
I Tjamargötunni var jafnan
margt manna og minnast ættingjar
og vinir margra gleðistunda þaðan
með þeim hjónum.
Stuttu eftir lát Sveins fluttist
Geira til dóttur sinnar, Valborgar,
og fjölskyldu hennar að Hlíðargerði
Minninff:
Fædd 10. ágúst 1901
Dáin 7. september 1988
Þegar gengið er inn í kirkjugarð-
inn á Stokkseyri blasir við bijóst-
mynd af virðulegum öldungi með
alskegg sem horfir til kirkjudyra.
Mynd þessa gerði Siguijón Ólafsson
af Jóni Sturlaugssyni og stendur
hún á leiði hans, konu hans Vilborg-
ar Hannesdóttur og þriggja bama
þeirra sem dóu úr berklum á besta
aidri. Jón var útvegsbóndi og for-
maður í Vinaminni á Stokkseyri og
hafnsögumaður í 46 ár. Hann lét
sig sjávarútveg miklu varða og
stuðlaði að ýmsum framförum í
þeirri grein en orðstír gat hann sér
fyrir björgun mánna úr sjávar-
háska. Hann afrekaði að bjarga
alls 73 mönnum, íslenskum og er-
lendum, úr hinu vota fangi Ægis.
Vilborg kona hans var ein af stofn-
endum og forvígiskonum kvenfé-
lagsins á Stokkseyri en sá félags-
skapur sinnti mikið líknarmálum
með því að hlaupa undir bagga með
fátækum og munaðarlausum og var
ekki vanþörf á þar sem trygginga-
bætur voru engar.
Þau Jón og Vilborg eignuðust
10 börn og komust öll þeirra upp
nema eitt sem dó í bemsku. Systk-
inin voru mjög gerðarleg, sum
nokkuð sérlunduð, og traust í öllu
fari. Nú eru þau öll látin nema tvö,
Anna ekkja Benedikts Benedikts-
sonar, bifreiðarstjóra í Reykjavík,
og Jón, stýrimaður í Hafnarfírði,
kvæntur Sigríði Sigurðardóttur frá
Hnjóti í Örlygshöfn.
Snjáfríður var fædd í Vinaminni
10. ágúst 1901 og var þriðja bam
þeirra Jóns og Vilborgar en hún var
látin heita í höfuðið á Snjáfríði Nik-
ulásdóttur síðari konu afa síns,
Sturlaugs Jónssonar, bónda í Stark-
aðarhúsum. I Vinaminni var heimil-
isfólk á annan tug, húsráðendur,
iiöm þeirra, tvær konur, önnur löm-
i_____:_____________i—;-----------—
3. Þar leið henn vel, umvafín um-
hyggju og ást dóttur og eiginmanns
hennar Eiðs Bergmanns og sona
þeirra.
Ekki var það sársaukalaust að
flytjast úr Tjamargötunni eftir
fjörutíu og Q'ögurra ára búsetu.
Geira var sérlega mikill dýravinur
og er það sérstök saga sem ekki
verður hér rakin.
A erfíðum stundum var Geira
staðföst, sterk og veitti þeim sem
voru hjálparþurfí ömggan stuðning.
Fastheldin var hún á hefbundnar
venjur og góða siði. Til hinstu
stundar fylgdist hún vel með ætt-
ingjum og ástvinum og öllu því sem
fram fór í kringum hana, þjóðmál-
um sem öðm.
Elín Geira var afar þakklát þeim
ástvinum og öllu því starfsfólki sem
hjúkrauði henni á Vífilsstaðaspít-
ala, það sagði hún mér oft og vil
ég og eiginmaður minn þakka öllu
starfsfólki á lungna- og öldmnar-
deild, sem veitti henni hjálp í erfíð-
um veikindum, hjartans þakkir.
Elín Geira var fædd að Höfða á
Völlum í S-Múlasýslu 5. ágúst
1905. Ung fluttist hún til
Reykjavíkur með foreldmm sínum,
er æskuheimili hennar brann til
kaldra kola.
Þann 1. nóvember 1929 giftist
hún Sveini Sæmundssyni rannsókn-
arlögreglumanni, sem var einstak-
lega elskulegur eiginmaður, faðir
og tengdafaðir. Þau eignuðust þijú
böm, Öla Hauk, Sæmund Öm og
Valborgu, afkomendur hennar em
orðnir margir og ætla ég öðmm að
rekja ætt hennar og afkomendur.
Eg kveð hana Geim mína með
söknuði og virðingu. Hún þráði orð-
uð, og þrír til fjórir vertíðarmenn
sem rem á útvegi Jóns bónda. Eins
og að líkum lætur þurfti svo stórt
heimili mikils með en það hafðist
ekki fram nema með þrotlausri
vinnu og búhyggindum. Bömin
vom sett strax til verka og þau
höfðu aldur til en þannig vöndust
þau strangri vinnusemi sem varð
síðan ættarmerki þeirra. Snjáfríður
ólst upp í stómm systkinahópi, en
10 ára gömul gekk hún í bamaskól-
ann á Stokkseyri og vom kennarar
hennar Páll Bjamason og Guð-
mundur Sæmundsson. Áður en
skólaskylda hennar hófst hafði hún
fengið tilsögn í heimahúsum í lestri,
skrift og reikningi. Móðir hennar
kenndi henni að lesa í Nýja testa-
metinu þar sem stafrófskver var
ekki til. í bamaskólanum lærði
Snjáfríður mikið af bundnu máli en
þá þótti ekki tiltökumál að skóla-
böm Iærðu Iexíur utanbókar. Skói-
inn gaf henni þama veganesi sem
hún bjó að alla ævi. Hátt í tvítugt
sótti hún í tvo vetur kvöldskóla sem
Sigurður Heiðdal og kennarar við
bamaskólann stóðu að og þar lærði
hún tungumál og bókfærslu.
í heimahúsum lagði Snjáfríður
hönd á margt, bamagæslu, matar-
gerð, ræstingu, fískverkun, mó-
tekju, garðrækt og annað sem til
féll. Þegar hún var komin á ungl-
ingsaidur fór hún að ráða sig í
kaupavinnu og var á ýmsum stöð-
um, Brúnavöllum, Rauðalæk,
Hvanneyri hjá Halldóri Vilhjálms-
syni og einna lengst, fjögur sumur,
í Holtsmúla. Og eitt sinn var hún
hjálparstúlka við Rjómabúið á
Seljalandi. Á þessum ámm voru
sum systkina hennar, eins og svo
margt ungt fólk í sjávarplássum og
sveitum, að drífa sig burt að heim-
an og freista gæfunnar í Reykjavík.
Snjáfríður var í þessum sömu hug-
leiðingom því að það var lítið gengi
í því að vinna kauplaust mestan
ið hvíldina og ég veit að hún er
komin til ástvina sem famir eru
yfír móðuna miklu.
Blessuð sé minning hennar.
Dögg Björgvinsdóttir
Elín Geira — eða Geira eins og
hún var oftast kölluð, var Aust-
fírðingur að ætt og uppruna, fædd
að Höfða á Völlum í S-Múlasýslu
5. ágúst 1905. Foreldrar hennar
voru hjónin Herborg Guðmunds-
dóttir og Óli Halldórsson. Þau áttu
sex böm, en tveir drengir dóu í
bemsku. Hin komust til fullorðins-
ára en þau voru: Guðmundur,
Guðný, Hólmfríður og Elín Geira,
en hún var langyngst. Þau eru nú
öll látin.
Þau Herborg og Óli brugðu búi
árið 1923 og fluttust til Hafnar-
ijarðar. Hjá þeim bjó Geira þar til
hún giftist Sveini Sæmundssyni 1.
nóvember 1929. Fyrsta heimili
þeirra var á Skólavörðustíg 36 og
síðar á fleiri stöðum í borginni, þar
til árið 1936 að þau keyptu íbúð í
part árs í foreldrahúsum. Að ráði
móður sinnar hélt hún til Reykjavík-
ur þar sem hún dvaldist einn vetur
og lærði kjólasaum hjá Rebekku
Halldórsdóttur. Þótt hún væri lagin
við sauma og hannyrðir kaus hún
þó að leggja annað starfssvið fyrir
sig.
Búnaðarfélag íslands taldi það í
sínum verkahring að sinna hús-
mæðrafræðslu í sveitum. Sigurborg
Kristjánsdóttir fra Múla við ísa-
fjarðardjúp ferðaðist um landið og
hélt matreiðslunámskeið. Hún þótti
afbragðskennari. Á Stokkseyri
efndi hún til tveggja námskeiða og
sótti Snjáfríður í Vinaminni þau
bæði. Þetta átti mikinn þátt í því
að hún ásetti sér að gerast mat-
reiðslukona. Hún tók sig upp 1928,
þá 27 ára gömul, og hélt alfarin til
Reykjavíkur. Um sumarið vann hún
við fiskverkun á Kirkjusandi til þess
að afla sér tekna en um haustið fór
hún á matreiðslunámskeið hjá The-
odóru Sveinsdóttur í Kirkjustræti.
Að því loknu ráðstafaði hin dug-
mikla forstöðukona henni til Al-
þingis, „Það var veturinn sem Einar
á Eyrarlandi var bakaður til ráð-
herra," eins og Snjáfríður orðaði
það. Þá var enn ríkjandi sú lenska
að yfirmenn ráðskuðust með undir-
menn sína. í þinghúsinu vann
Snjáfríður við bakstur, framreiðslu
og ræstingar. „En mér þótti það
skrítið," sagði hún, „að hann Einar
á Eyrarlandi gaf mér eina krónu
meðan hann var þingmaður en 50
aura eftir að hann var orðinn ráð-
herra."
Þá fengu stúlkumar sem gengu
um beina og þógu rykið undan skóm
þingmanna ekkert kaup, aðeins
þjórfé.
Þegar þingtíminn var úti vorið
1929 réðst Snjáfríður til Sigríðar
Fjeldsted, sem rak fjölsóttan mat-
söiustað í Lækjargötu. Þar var hún
um tíma en eftir það varð hún
matráðskona á ýmsum stöðum eins
og í mötuneyti stúdenta á Gamla-
Garði og á Hótel Vík og um skeið
aðstoðarráðskona á Landspítalan-
um. Óthætt er að segja að nokkur
þáttaskil hafí orðið á starfsferli
Snjáfríðar þegar hún gerðist fyrsta
matráðskonan á Vistheimilinu á
Reykjalundi í Mosfellssveit. Þegar
henni var boðinn sá starfi ætlaði
húsinu Tjamargötu lOb, en þar
bjuggu þau síðan, meðan þau lifðu
bæði.
Sveinn hafði stundað sjó-
mennsku, en í ársbyijun 1930 hóf
hann störf sem lögreglumaður, og
um mitt ár 1938 var hann skipaður
yfirmaður Rannsóknarlögreglunn-
ar, en það var þá nýtt starf, sem
Sveinn átti stærstan þátt í að
byggja upp. Því starfí gegndi hann
um 30 ára skeið. Sveinn lést 19.
apríl 1979.
í Tjarnargötu lOb héldu þau
hjónin uppi miklu rausnarheimili.
Oft var þar gestkvæmt, bæði af
utanbæjar- og innanbæjarfólki, og
þeir vom ófáir, sem dvöldu þar
langdvölum af ýmsum orsökum,
stundum fólk sem átti í erfiðleikum
og hafði ekki í önnur hús að venda.
Óhætt er að segja að þau hjónin
vildu hvers manns vanda leysa og
vom ákaflega samhent í því.
I starfí sínu átti Sveinn eðlilega
mikil samskipti við ýmsa ógæfu-
menn, sem höfðu komist í kast við
lögin, eða af öðrum sökum voru
utangarðsmenn í þjóðfélaginu.
Margir þessara manna mátu Svein
mjög mikils og leituðu til hans á
erfíðum stundum. Og ekki var óal-
gengt að sjá einhvem þessara
manna í eldhúskróknum hjá Geiru,
þar sem þeir þáðu matarbita eða
kaffíbolla, og það kom líka fyrir
að þeir fengju að liggja inni á köld-
um nóttum.
Sá sem þetta ritar bar gæfu til
að eiga margar stundir á heimili
Sveins og Geiru. Þar var gott að
koma og maður alltaf velkominn.
Og þar áttu eldri drengimir okkar
sitt annað heimili mörg ár.
Þeim Sveini og Geiru varð
þriggja bama auðið. Þau em: 1.
Óli Haukur, vélfræðingur hjá
Landsvirkjun, kvæntur Margréti
Stefánsdóttur. Þau eiga 3 dætur:
Önnu Maríu, Elínu Geim og Haf-
dísi. 2. Sæmundur Öm, fyrrv. skip-
hún að hafna því boði en að áeggj-
an móður sinnar skipti hún um
skoðun. Móðir hennar kvaðst hafa
misst þijú böm sín úr berklum og
hún gæti ekki verið þekkt fyrir
annað en að fara upp að Reykja-
lundi.
Saga Reykjalundar er stórmerk-
ur þáttur í hinni sigursælu baráttu
við berklaveiki sem heijaði á mörg
heimili svo að margur átti um sárt
að binda. Sú saga ætti að vera þjóð-
inni vel kunn því að hún er þörf
hollvekja. Hinn 24. október 1938
stofnuðu berklasjúklingar samtök,
Samband íslenskra berklasjúklinga,
í því skyni að styðja hver annan til
sjálfsbjargar. Þá vom berklahælin
þéttsetin svo að fjöldi manns sem
þurfti á læknishjálp að halda varð
að bíða í lengri eða skemmri tíma
eftir að fá hælisvist. SÍBS ákvað
brátt að gera það að meginverkefni
sínu að koma upp vistheimili þar
sem útskrifaðir sjúklingar frá
berklahælunum gætu fengið að-
hlynningu og endurhæfingu svo að
þeir þyrftu ekki að vera í heimahús-
um við misjafnar og oft bágar að-
stæður. SÍBS réðst í byggingu vist-
heimilis í Mosfellssveit og var það
tekið í notkun 1. febrúar 1945 er
fyrstu vistmennimir komu þangað.
Oddur Ólafsson varð yfirlæknir,
Valgerður Helgadóttir yfírhjúkmn-
arkona og Snjáfríður Jónsdóttir
matráðskona svo að einhveijir séu
SnjáMður Jónsdótt-
irfrá Stokkseyri
stjóri, nú öryggisvörður í Seðla-
banka íslands. Kona hans er
Vígdögg Björgvinsdóttir, hjúkmn-
arfræðingur. Börn þeirra em:
Sveinn, Arna og Stefanía Björg.
3. Valborg, meinatæknir í Rann-
sóknarstofu Háskólans, gift Eiði
Bergmann, framkv.stj. Þau eiga 4
syni: Frosta, Loga, Hjalta 'og
Sindra.
Bamabörn Geim og Sveins em
orðin 14. Það yngsta fæddist 2
dögum eftir andlát Geim, og mun
bera nafn hennar.
Eftir að Geira missti eiginmann
sinn og hún orðin heilsutæp, flutti
hún úr Tjamargötunni og í ná-
grenni við dóttur sína í Austurbæn-
um, en skömmu síðar heim til henn-
ar, þar sem henni var búið heimili,
uns hún hlaut að fara á sjúkrahús,
en þaðan átti hún ekki afturkvæmt.
Með Elínu Geim er genginn mjög
sérstæður og eftirminnilegur per-
sónuleiki. Hún hafði fastmótaðar
skoðanir á mönnum og málefnum
og lét þær í ljós í fullri hreinskilni,
hveijar sem þær vom. Ókunnugum
fannst hún stundum þurr á manninn
og nokkuð orðhvöss. Sjálf kallaði
hún þetta „austfirska þyrkinginn"
og henti gaman að. En enginn, sem
kynntist henni, þurfti að efast um
hennar góða hjartalag, þótt slíkt
væri ekki borið á torg. Hún var
trölltrygg vinum sínum og ætt-
mennum, bar sífellt hag þeirra fyr-
ir bijósti og veitti þeim stuðning
við ýmis tækifæri. Þrátt fyrir aldur
og langvarandi veikindi var hugsun
hennar furðu skýr fram á síðustu
daga.
Síðustu árin dvaldist hún á Vífíls-
staðaspítala. Þar naut hún frábær-
lega góðrar umönnunar, og vilja
aðstandendur færa starfsliði spítal-
ans einlægar þakkir.
Við kveðjum þessa góðu konu
með söknuði.
Blessuð sé minning hennar.
Eiður Bergmann
nefndir af því einvalaliði sem vald-
ist til starfa við vistheimilið.
Snjáfríður hóf störf á Reykja-
lundi 14. maí 1945 en þá stóðu þar
yfír miklar framkvæmdir. Eldhúsið
var í herskála og fátt um nauðsyn-
leg áhöld til matargerðar en aðstað-
an batnaði stórum fáeinum árum
síðar þegar stóra húsið var tekið í
gagnið. Handtökin voru ófá þar sem
margir gengu til borðs, vistmenn,
starfsfólk og byggingaverkamenn
svo og géstir sem komu til þess að
heimsækja vistmenn eða litast þar
um garða. Kapp var lagt á að vinna
allan mat heima því að bæði voru
aðdrættir örðugir og eins þurfti að
gæta allrar hagsýni þar sem SÍBS
réð ekki yfír digrum sjóðum.
Snjáfríður var hamhleypa til verka
og verklagin í besta máta en hún
krafðist líka mikils af stúlkum
sínum eins og af sjálfri sér. Hún
fór eitt sinn til Danmerkur á
Reykjalundsárunum þar sem hún
lærði um heilsufæði á Glostrups
Amtsygehus. Snjáfríður lét af mat-
ráðskonustarfínu 1965, lúin orðin
og heilsubiluð, og settist að í íbúð
sinni í Eskihlíð 6B hér í borginni.
Fyrir hið mikla og heilladijúga starf
sitt á Reykjalundi sæmdi SÍBS hana
gullmerki sínu 1985 er Reykjalund-
ur varð 40 ára og tveim árum síðar
sæmdi forseti íslands hana riddara-
krossi fálkaorðunnar.
Snjáfríður var búin stórum
skapsmunum og var ekki allra en
reyndist þó mörgum hjálpsöm og
rausnarleg. Hún var stálminnug
allt undir það síðasta og hafði yndi
af kveðskap og næma málkennd.
Hún kunni býsn af kvæðum, þulum,
vísum og gátum og fór með létt
og reiprennandi. Oft vék hún máli
sínu að Stokkseyri æskuáranna og
sá þann stað í morgunbirtu ævi
sinnar þótt hann væri henni enginn
aldinreitur. Veg hans vildi hún sem
mestan. Við kveðjum Snjáfríði og
þökkum henni samfylgdina með
upphafserindi að kvæði sem hún fór
oft með. Það heitir Glerbrot og er
eftir Freystein Gunnarsson:
Ég fann það um síðir, að gæfan er gler,
svo grátlega brothætt hún reyndist mér,
því æskan er léttstíg og leikur sér
að ljómandi gullinu fríða.
En glerið er brothætt, og gijótið er víða.
Jón Guðnason