Morgunblaðið - 20.11.1988, Qupperneq 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
Ættleiðingum fækkar
Aður en lengra er haldið, er ekki úr
vegi að líta ó hvað ættleiðing er.
Við ættleiðingu rofna tengsl barnsins
við kynforeldra sína algerlega. Það
fær öll réttindi eins og um skilgetið
barn kjörforeldranna væri að ræða.
Maki foreldris getur einnig ættleitt
stjúpbarn sitt, svokallaðri stjúpættleið-
ingu. Þegar barn er aftur ó móti sett
í fóstur, geta foreldrar þess endur-
heimt það, nema yfirvöld telji þó
ófæra um að sjó um barnið og skerist
í leikinn. Ákvæði um fóstur er nokkuð
ó reiki í lögum. Lagatengslin rofna
ekki; erfðaréttur helst og framfærslu-
skylda í sumum tilfellum.
Fjöldi ættleiðinga milli óra er misjafn
en Ijóst er að þeim hefur fækkað ó
undanförnum órum. Á síðasta óri voru
37 börn ættleidd; ættleiðingar korna-
barno voru 13, stjúpættleiðingar 14
og tíu erlend börn voru ætfleidd.
1986 voru ættleiðingar kornabarna
aðeins ótta en ó þessum óratug urðu
þær flestar 1981, ótjón talsins.
Kjörbörn sem leita kynforeldra sinna
koma víða við. Dómsmólaróðuneytið
veitir ættleiðingarleyfi og hefur þau
skjöl undir höndum. Þar er þó ekki
að finna aðrar upplýsingar en þær sem
fyrir lógu við ættleiðingu. Erfitt getur
reynst að hafa upp ó foreldrunum og
snúa kjörbörn sér m.a til Hagstofunn-
ar og ættfræðinga að ógleymdum
fyrirspurnum til ættingja og kunningja.
Jón Valur Jensson ættfræðingur segir
að hlutfcrllslega fleiri kjörbörn leiti fil
sín en aðrir. Flest þeirra séu í kring-
um tvítugt þegar þau hefji leifina.
Þar sem aðgangur sé ekki veittur að
yngstu kirkjubókum gangi honum upp
og niður að aðstoða þau. „Kjörbörn
hafa aðrar óskir en skilgetnir, þau
biðja um upplýsingar um foreldra,
systkini, afa og ömmu. Ættartré eru
sjaldan ó þeirra óskalista. Þörfin fyrir
að þekkja uppruna sinn er nóttúrulsg
og kjörbörnin finna sórara til hennar
en aðrir.“
Faðerni.er ekki alltaf skróð en kjör-
börn vita gjarnan nafn móður, að
sögn Jóns. Þó hafa sum aflað sér
aðskiljanlegustu upplýsingabrota, oft
með ærinni fyrirhöfn. „Ættfræðingur
er betur í sfakk búinn til að púslo
saman upplýsingabrotum en hann
hefur ekki þann aðgang að skjölum
sem þarf til ef engar upplýsingar eru
fyrir hendi."
Jón Valur segir mól kjörbarna óskap-
lega viðkvæm. Ákvæði skorti í lögum
um aðgang að opinberum skjölum og
túlkun þeirra veeri mjög ó reiki. Fjöldi
fólks sé óónægður með þó leynd sem
þurfi að ríkja en líklega verði seint
of varlega farið.
Brot á f riðhelgi
einkalífsins
í því sambandi mó nefna prófmól sem
Hæstiréttur dæmdi í órið 1968.
Læknir, sem ættleitt hafði barn
nokkrum órum fyrr, stefndi höfundum
Læknatals ó íslandi fyrir að ætla að
birta nöfn kynforeldra kjörbarna í
rifinu. Krafðist hann lögbanns ó
Læknatalið og úrskurðaði fógetadómur
Reykjavíkur lögbonn, sem Bæjarþing
Reykjavíkur staðfesti.
í eyðublaði sem öllum læknum var
sent, var óskað upplýsinga um börn
þeirra, þar ó meðal að getið yrði
kynforeldra kjörbarna. Læknirinn, sem
stefndi höfundum, gaf upp að barn
hons væri kjörbarn. Hann sagðist
jafnframt ekki vilja gefa upp nöfn
kynforeldra þess, þar sem það væri
óstæðuloust og myndi valda foreldrum
og barninu sjólfu óþarfa sórsauka og
erfiðleikum. Með þessar upplýsingar
undir höndum, öfluðu höfundar
Læknatalsins nafna kynforeldranna í
þjóðskró. Taldi stefnandi að ætlunin
væri að birta þau opinberlega og fór
fram ó við höfundana að það yrði
ekki gert. Niðurstaða fékkst ekki og
fór mólið því fyrir fógetadóm. Krafa
stefnanda var byggð ó lögum um
friðhelgi einkalífsins og lögum um
vernd gegn uppljóstrunum um einkalíf
borgaranna. Hann gerði ekki kröfu um
að sleppt yrði í ritinu þeirri staðreynd
að barn hans væri kjörbarn, heldur
eingöngu nöfnum foreldra þess.
Höfundar Læknarits földu aftur ó
móti skyldu sína að ritið væri öruggt
í upplýsingum sínum enda væri um
að ræða ættfræðirit og ætt manns
væri ekki einkamól hans. Hverjum og
einum væri heimilt að birta
upplýsingar úr opinberum skjölum og
að ritskoðun mætti aldrei í lög leiða.
Rétturinn úrskurðaði að við ættleiðingu
rofnuðu tengsl barns og kynforeldra
en sköpuðust um leið við kjörforeldra.
Því ættu þeir rétf ó að meina birtingu
nafna kynforeldra, þó að
upplýsinganna hefði verið aflað í
opinberum skjölum. Höfundar
Læknatals ófrýjuðu til Hæstarétfar,
sem staðfesti dóminn samkvæmt
grunnreglum um þagnarvernd
einkalífsins.
Við vinnslu þessarar greinar kom
berlega í Ijós hversu viðkvæm mól
kjörbarna eru. Fjöldi viðmælenda
blaðsins treysti sér ekki til að segja
fró viðhorfum sínum og kynnum við
kynforeldrana, af tillifssemi við
kjörforeldra sína. Þó fengust til þess
tveir ungir menn og fara viðtölin við
þó hér ó eftir.
Sjá einnig- næstu opnu.
Veitnóg
núna
- segir Magnús Þór Jónsson
Fram til sextán ára
aldurs var Magnús Þór
Jónsson einnig
skrifaður Ragnarsson.
Honum var þá gert ljóst
að hann gæti valið milli
fósturforeldra og
kynmóður sinnar. Hann
valdi fósturforeldrana.
Magnús hefiir ekki haft
neitt samband við
kynforeldra sína eða
hálfsy stkini og býst
ekki við að gera það.
„Oðru hvoru hef ég
spurt sjálfan mig
hvernig væri að hitta
þau. Ég hefþó jafnan
bægt spurningunni frá
mér, þar sem ég efast
um að ég gerði rétt,
hvortheldur er, þeim
eða sjálfum mér. Mér
fínnst ég vita nóg núna
en ég veit ekki hvað
myndi gerast ef ég
kynntist kynforeldrum
mínum. Þá myndi ég
kannski vilja vita meira
og hver veit hvaða
áhrif það hefði á
okkur."
Magnús, sem er 26
ára auglýsinga-
teiknari, var tekinn í fóst-
ur þegar hann var 2 mán-
aða, en kynforeldrar hans
voru þá hætt í sambúð.
Hann var ekki ættleiddur
fyrr en hann varð tvítug-
ur og þá að eigin ósk.
Magnús þekkti kynfor-
eldra sína ekki og hann
segist því aldrei hafa ef-
ast um hvað hann ætti
að velja. Hefði hann
kynnst foreldrum sínum
áður, hefði valið getað
reynst honum erfiðara.
„Mér fannst ég einfald-
lega vera að gera hreint
fyrir mínum dyrum. Ég
er feginn því að svona fór
og mér þar með forðað
frá hugsanlegum erfið-
ieikum.“
Magnús á töluvert
eldri fóstursystkini og er
því nánast alinn upp sem
einbirni. Hann segir sig
aldrei hafa skort neitt og
að sambandið við fóstur-
foreldrana hafí alla tíð
verið mjög gott. „Þegar
ég valdi þau, var ég í
raun að sýna þeim hversu
mikils ég mæti þau og
þætti vænt um þau.“
Magnúsi var sagt frá
því að hann væri fóstur-
barn þegar hann var átta
ára. Hann segist hafa
tekið því vel í fyrstu en
smám saman hafi læðst
að sér hugsunin um að
hann væri óekta, væri
ekki raunverulegur sonur
fósturforeldranna. Hann
gleymdi þó þessari grillu
með árunum og segir
hana aldrei hafa komið
niður á sambandinu við
foreldrana.
Kynforeldrar Magnús-
ar hafa fylgst með honum
úr fjarlægð en ekki reynt
að hafa samband við
hann frá því hann komst
til vits og ára. „Mig rám-
ar í það þegar pabbi kom
um hver jól með pakka
til mín. Hann fór aldrei
lengra en að útidyrunum
og nærvera hans snerti
mig ekkert. Kynmóðir
mín kom nokkuð oft heim
þegar ég var óviti, í
síðasta skipti þegar ég
var fimm ára. Þá tók ég
er góð vinkona móður
besta vinar míns og hefur
líklega séð mig einhvem
tíma þar en ég vissi aldr-
ei af því.
Annar hálfbræðra
minna er sá eini sem hef-
ur reynt að hafa samband
við mig. Hann hringdi
þegar ég var ekki heima
og reyndi ekki aftur. Ég
hafði ekki samband við
með mér en mér þykir
það sjálfsagt nú. Ég finn
ekki hjá mér þörf til að
tala við þau, en tíminn
líður og við eldumst öll.
Kannski á ég eftir að sjá
eftir því seinna að hafa
ekki þekkt þau. Hver
veit? En vilji fólk svo leita
uppruna síns, á alls ekki
að hindra það. Fari svo
að það hefji leitina, verð-
öllum ókunnugum fálega,
líka henni. Ég man ekk-
ert eftir kynmóður minni
og mundi ekki þekkja
hana á götu. Hún hefur
alltaf komið vel fram við
fósturforeldra mína og
hefur reynst þeim vel.
Þau pössuðu hálfsystur
mína fyrir mömmu um
nokkurn tíma þegar ég
var lítill en þá vissi ég
auðvitað ekki hver hún
var. Hvorugt kynforeldra
minna hefur gert neinar
kröfur til mín en ég veit
að hún fylgist með mér.
Ég komst að því að hún
ur að gera það að vand-
lega athuguðu máli. Það
verður að undirbúa sig
vel og vænta einskis.“
Magnús segist ekki
vera bitur í garð kynfor-
eldra sinna fyrir að setja
sig í fóstur, þvert á móti.
Hann geti ekki dæmt um
hveijar aðstæðurnar voru
þegar það var gert. „Ég
ætti frekar að meta
hreinskilni móður
minnar, sem tók þann
kostinn að setja mig í
fóstur í stað þess að láta
mig hugsanlega alast upp
við erfiðar aðstæður.“
Morgunblaðið/RAX
Magnús Þór
Jónsson
Þegar ég valdi fósturfor-
eldrana var ég í raun að
sýna þeim hversu vænt
mérþættium þau.
hann og mér fannst það
satt að segja mjög óþægi-
legt að frétta að hann
-hefði hringt. Mér fannst
líka óþægilegt að vita af
því að mamma fylgdist