Morgunblaðið - 20.11.1988, Qupperneq 12

12 C
MORGUNBLAЌ)
MANNLIFSSTRAUMAR
BU
SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
SAGNFRÆÐI/ Engin amorsskeyti í Sögu?
Þau tíökast nú
hin breiðu spjótin
eftir Pói Lúðvík
Einarsson
Aköldum vetrar- og andvöku-
nóttum var tiægt að treysta á
Sögu, tímarit Sögufélagsins. Saga
hefur löngum verið talið virðulegt
tímarit ætlað unnendum íslenskar
sögu sem vilja
orna sér við fræða-
eldinn. Saga var
„huggulegt" tíma-
rit og það var ekki
hægt að segja að
greinar í því væru
tiltakanlega gagn-
rýnar eða ritdómar
um útgefnar bæk-
ur afskaplega harðir. Saga 1988
er öðruvísi ef grannt er skoðað og
lesið, þótt auðvitað séu að vanda
fræðandi upplýsandi
greinar, t.d. grein
Lofts Guttormsson-
ar, „Uppeldi og
samfélag á íslandi á
upplýsingaöld. Sam-
antekt á rannsókn-
arniðurstöðum".
Stíll ýmissa sem
nú rita í Sögu er
stundum í hvassara
lagi, t.d. slær Árni
Björnsson, þjóð-
háttafræðingur,
tvær flugur í einu
höggi: „Almennt má
segja að höfundur
horfi á stráksleg
stóryrði ungra
kommúnista á þriðja
og fjórða áratugnum með sömu
grafalvarlegu augum og húmors-
ieysi og t.d. Morgunblaðicf.“ (Hin
„flugan“ er Óskar Guðmundsson,
höfundur bókarinnar Alþýðubanda-
lagið. Átakasaga.
RÍMíSögu
Tvær greinar munu þó trúlega
vera hvað mest nýlunda í Sögu.
Fyrst skal nefna grein Einars Páls-
sonar, „Róm og Rangárþing".
Kenningar og rannsóknaraðferðir
Einars hafa verið umdeildar svo
ekki sé fastar að orði kveðið. Er
skemmst að minnast deilna hans
við heimspekideild Háskóla íslands.
Á þessum vettvangi er þess tæpast
kostur að gera grein fýrir rannsókn-
um og niðurstöðum Einars Pálsson-
ar um menningu og atgervi
íslenskra fornmanna en lesendum
bent á verk hans, Rætur íslenskrar
menningar (skammstafað RÍM), 7
bindi útgefin á árunum 1969-1985.
Eins og minnst hefur verið á í
fréttum fjölmiðla eru rannsóknir
RÍM Einars Pálssonar er komið til Sögu. Morgunbiaðið/Þorkeii
ítalska arkitektsins P.M. Lugli um
skipulag Rómaborgar taldar styrkja
kenningar Einars. Þetta eru mikil
tíðindi. En það eru enn stærri og
merkari tíðindi að kenningar Einars
hljóta þá viðurkenningu að vera
birtar í svo virtu tímariti. Það fer
nú um ýmsa fræðinga skólaða í
heimspekideild Háskóla íslands;
„villitrúin“ veður uppi.
Gísli Gunnars- Björn S.
son Stefánsson
V erslunarsagan
áfram
Islensk verslunarsaga er í mikl-
um móð og metum. Er skemmst
að minnast bókar Gísla Gunnars-
sonar, Upp er boðið ísaland, sem
kom út um síðustu jól. Verslunarráð
íslands styrkti m.a. útgáfu bókar-
innar og bókinni var almennt vel
tekið, m.a. í Morgunblaðinu. En
Bjöm S. Stefánsson búnaðarhag-
fræðingur tekur bók Gísla ekki vel.
Hann hefur fyrr gagnrýnt niður-
stöður og ályktanir Gísla. Grein
Bjöms, „Forsendur og fyrirstaða
nýsköpunar á 17. og 18. öld,“ er
árás á ákveðna þætti í bók Gísla,
einkum um gildi land-
búnaðarins og and-
stöðu einstakra höfð-
inga við samfélags-
breytingar. Hann seg-
ir bókina „um of
hlaðna hleypidóm-
um“. Og í niðurlagi:
„Auk þess sem dóm-
girni einkennir verkið,
vantar þar skilning
nútímans á forsend-
um farsællar sam-
keppni.“ (Gísli er
doktor í hagsögu og
lektor í sagnfræði við
Háskóla íslands. Þar
að auki hefur hann
öðm hvom starfað á
pólitískum vettvangi á
vinstri væng stjómmálanna. Stuðn-
ingur hans við fijálsa verslun hefur
þó markað honum nokkra sérstöðu.
Innskot blm.).
Gísli Gunnarsson er þekktur fyr-
ir annað en að taka ekki á móti
þegar skerst í odda; íslenskir sögu-
unnendur fylgast í ofvæni með
þessari sögulegu deilu.
LÖGFRÆDI/Erþörf á að setja lög
um óvígða sambúð?
Aðlifa
saman í synd
Frá árinu 1970 hefur hlutfall
þeirra sem velja óvígða sambúð
umfram hjúskap tæplega þrefald-
ast. Árið 1970 vom 4,03% af þeim
sem vom í sambúð í óvígðri sam-
búð, en 11,14%
árið 1985. Það má
benda á að þessar
tölur era síst of
háar þar sem ekki
nýtur alltaf við
opinberrar skrán-
ingar þegar fólk
býr saman ógift.
Þessar upplýsing-
eftir Davíð Þór
Björgvinsson
ar, ásamt öðram fróðleik, koma
fram í nýútkominni bók eftir Guð-
rúnu Erlendsdóttur, hæstaréttar-
dómara. Ber ritið heitið Óvígð sam-
búð, og undirtitillinn er: „Saman-
burður á réttarreglum um hjúskap
og óvígða sambúð."
Það er raunar
merkilegt til þess
að hugsa að rétt-
arreglur um
óvígða sambúð
skulí nú hafa
unnið sér fastan
sess sem sérstök
grein innan lög-
fræðinnar, ekki
síst í ljósi þess
að það em aðeins
rúmlega 150 ár
síðan slík sam-
búð þótti synd-
samleg og lágu
refsingar við
slíku samlífi.
Eimdi reyndar
enn eftir af
slíkum skoðun-
um framan af þessari öld. Kæmi
raunar ekki á óvart þótt enn fyrir-
fyndust einhveijir hér á landi sem
amast við slíku.
Hvað sem mönnum kann að
finnast um fyrirbærið frá siðferði-
legu sjónarmiði verður ekki fram
hjá því horft að óvígð sambúð er
Guðrún Erlendsdóttir — heild-
arlöggjöf ekki nauðsynleg.
TOKUM UPPI DAG
KÍNVERSK
LEIKFÖNGÁ
GÓÐU VERÐI

DÆMIi Dúkkur kr. 100,- Læknatöskur kr. 300,- Kaffistell kr. 170,- Hárþurrkur kr. 190,- Saumakassar kr. 50,- UM VERÐ: Dömusloppar kr. 700,- Herranáttföt kr. 790,- Herrasloppar kr. 1.350,- Barnaúlpur kr. 1.000,- Dömuúlpur kr. 1.500 -
Ryksugur (rafhlöður) kr. 500,- Barnabelti kr. 180,- Axlabönd kr. 320,- Prjónagarn kr. 30,- Sundbolir kr. 500,- Sokkabuxur kr. 100,-
Barnaburðarpokar kr. 250,- Barnanáttföt kr. 460,- Barnasloppar kr. 490,- Dömunáttföt kr. 860,- Sælgætispokar kr. 100,- Jólastjörnur kr. 550,- Jólaljósabjöllur kr. 480,-
Hannyrðavörur
Snyrtivörur
Sportvörur
Leikföng
Kerti
Fatnaður
Jólavörur
og fleira í miklu
úrvali.
orðin all áberandi þáttur í þjóðlíf-
inu. Bæði í sambúðinni og ekki síður
við slit hennar hafa risið deilur með
aðilum, einkum vegna eignaskipta.
Hafa dómstólar og löggjafarvaldið
því orðið að láta málin til sín taka
í all ríkum mæli eins og fram kem-
ur í riti Guðrúnar. Það er því vonum
fyrr að menn hafi velt fyrir sér
þeirri spurningu hvort ástæða sé
til þess að setja sérstök lög um
óvígða sambúð, sem séu á einhvern
hátt hliðstæð þeim lógum sem gilda
um hjúskap. Sérstaklega hafa menn
þá haft í huga reglur um ijármál
sambúðarfólks. í bók sinni tekur
Guðrún þá afstöðu að ekki sé
ástæða til að setja heildarlöggjöf
um óvígða sambúð. Bendir hún
m.a. á að margt fólk velji einmitt
slíkt sambúðarform til að forðast
lögfylgjur hjóna-
bandsins. Þetta
fólk leggi
áherslu á frelsi
aðila til að ráða
innbyrðis mál-
efnum sínum
með þeim hætti
sem því þykir
best henta. Vilji
fólk gangast
undir einhveijar
reglur í þessu
sambandi geti
það einfaldlega
gift sig.
Það er sérstök
ástæða til að
fagna bók Guð-
rúnar. Hún var
um árabil dósent
við lagadeild Há-
skóla íslands og kenndi m.a. sifja-
rétt. Bókin ber það með sér að hún
er skrifuð af mikilli þekkingu á við-
fangsefninu. Ekki einasta er þar
að finna mjög ítarlegar upplýsingar
um réttarstöðu fólks sem velur
óvígða sambúð, heldur einnig rétt-
arreglur um hjúskap. Til að gefa
einhveija hugmynd um efni bókar-
innar má nefna að þar er ítarlega
fjallað um fjármál sambúðarfólks,
bæði meðan á sambúðinni stendur
og við slit hennar, og þær reglur
bórnar saman við gildandí reglur
um fjármál hjóna. Raktir em
íslenskir dómar og þeir bomir sam-
an við framkvæmd þessara mála í
nágrannalöndunum. Þá er fjallað
um ákvæði bamalaga sem snerta
óvígða sambúð, svo sem faðernis-
ákvörðun, forsjá barna og fram-
færslureglur. Stórfróðlegur kafli er
um almannnatryggingalöggjöfina
og reglur lífeyrissjóða er varða fólk
í óvígðri sambúð. Þá er rétt að vekja
athygli á sérstökum kafla sem fjall-
ar um óvígða sambúð og hjúskap
í ljósi réttarsögunnar. Ég hygg að
það sé fyrsta skipulega samantektin
um það efni í íslenskum lögfræðirit-
um og er hann því sérlega kærkom-
inn.
Bók Guðrúnar á eflaust eftir að
gagnast mörgum. Efnistök höfund-
ar benda þó til þess að hún hafí
einkum haft í huga löglærða lesend-
ur og lögfræðistúdenta, enda krefst
fullur skilningur á einstökum atrið-
um nokkurra lörgfræðilegrar þekk-
ingar. Þetta ætti þó ekki að koma
í veg fyrir að aðrir geti haft gagn
af bókinni, einkum þeir sem vinna
að málefnum íjölskyldunnar og þá
ekki síður þeir sem em í óvígðri
sambúð.
Opið:
Mánud.-fimmtud. frá kl. 10.00-18.00
Föstudaga frá kl. 9.00-19.00
Laugardaga frá kl. 11.00-16.00
MARKAÐURINN,
Skipholti 33