Morgunblaðið - 27.11.1988, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1988
C 29
Geymt en
ekki
gleymt
Eins og önnur stéttarfélög hafa
samtök sovéskra arkitekta lengi
átt skemmtilega félagsmiðstöð og
sumarhús á fögrum stað fyrir
utan Moskvu. Eru húsin í þorpi,
sem Súkhanovo heitir, og telst
meðal annars til þeirra gamalt
klaustur. Árið 1938 ákvað ríkið
að taka það til sinna nota og án
þess að gera arkitektunum nánari
grein fyrir því. Þeir spurðu held-
ur einskis og þar til fyrir skömmu
voru eigendaskiptin gleymd og
grafin í hugum flestra.
EINVALDURINN:
Verða ódæðisverkin greipt í stein?
Nú hefur þó komið í ljós, að
klaustrið var gert að leynilegu
fangelsi og einhverri mestu pynt-
ingamiðstöð Stalínstímans. Fangar,
sem þurfti að „mýkja upp“, voru
fluttir þangað frá Lefortovo-fangels-
inu í Moskvu og svo mikil leynd
hvíldi yfir klaustrinu, að þeir, sem
þar störfuðu, máttu ekki minnast á
það einu orði.
Jevgeníj Gnedín var talsmaður
sovéska utanríkisráðuneytisins árið
1937 og þar til hann var handtekinn
tveimur árum síðar. Hann lést fyrir
fimm árum en æviminningar hans,
sem eru nýkomnar á prent, hafa
komið nokkru róti á hugi sovéskra
arkitekta. Þá hafði aldrei grunað til
hvers klaustrið með sínum upp-
múruðu gluggum var notað. Þessar
óhugnanlegu upplýsingar fengu þeir
á sama tíma og verið var að stofna
samtök um að reisa fómarlömbum
Stalíns verðugt minnismerki.
„Mörgum finnst, að gera eigi þessi
hús öll að einu safni,“ segir Vyac-
heslav Glazytsjov, varaforseti arki-
tektafélagsins. „Þar ætti að vera
opið minningarsvæði, lítið safn fyrir
ýmsar sýningar, bókasafn og tölvu-
vætt skjalasafn þar sem fólk gæti
leitað upplýsinga um ættingja sína
og vini.“
Tímaritið Ogonjok og vikuritið
Literaturnaja Gazeta hafa nú tekið
höndum saman við arkitektana við
að koma þessu safni upp og hafa
stofnað landssamtök, sem þau kalla
einfaldlega „Minninguna“. Hafa
þeim borist 700 tillögur um gerð
minnismerkis um fórnarlömb Stalíns
og er búist við, að þær verði orðnar
2,000 talsins næsta haust þegar til-
lögufresturinn rennur út. Er einnig
vonast til, að sovéskir listamenn og
myndhöggvarar, sem búsettir eru
erlendis, sendi inn tillögur og innan
skamms verður skýrt frá skipan
dómnefndar.
Erfitt verður að finna minnis-
merkinu réttan stað en Vyacheslav
Glazytsjov er ekki í neinum vafa
mætti hann ráða. Hann vill koma
því fyrir á torginu gegnt Húsinu á
fyllingunni, sem frægt er úr sögu
Júríjs Trífonov. „Það eru tvær
ástæður fyrir því. Flestir félaga í
Komintem bjuggu þar í einhvern
tíma og Stalín lét drepa 90% þeirra.
Hin er sú, að á miðöldum fóru þama
fram opinberar aftökur. Þess vegna
finnst mér þetta viðeigandi staður.“
-JONATHAN STEELE
Maðurinn sem bar
Ijósið inn í myrkrið
Það er ekki víst að spunavélin eða
sjónvarpið hafi í raun verið nein
mannkynsblessun en það á þó
örugglega við um höfund blindra-
letursins. Það er því dálítið skrý-
tið, að ævisaga hans skuli vera
að koma út fyrst nú. Öll hefðum
við þó gott af því að vita meira
um Louis Braille þótt ævi hans
hafi ekki verið vafin neinum
heljuljóma; hann varð bæði
skammlífur og átti löngum við
illt atlæti að búa.
Braille fæddist árið 1809, sonur
fransks söðlasmiðs, og missti sjónina
þriggja ára gamall. Er talið, að hann
hafi blindað sjálfan sig fyrir slysni
með einhveiju verkfæri föður síns.
Tíu ára gamall var hann sendur til
Parísar í eina heimavistarskólann,
sem þá var rekinn fyrir blint fólk,
og átti þar illa ævi, leið hálfgert
hungur og þjáðist af heimþrá. Hann
var því löngum heilsuveill og var
kominn með berkla og farinn að
kasta upp blóði 26 ára gamall. Þá
var hann þó búinn að semja grund-
vallartáknin í blindraletri, bæði fyrir
ritað mál og tónlist.
Braille var ekki alger brautryðj-
andi, heldur naut hann i starfi sínu
tilrauna tveggja annarra manna.
Var þar annars vegar um að ræða
Valentin Hauy, sem fyrstur gerði
upphleypt stafróf fyrir blinda, meðal
annars til ánægjuauka fyrir Marie
Antoinette, og hins vegar mann að
nafni Barbier. Hann var höfuðsmað-
ur í Napóleonsstyijöldunum og hafði
séð hermenn missa lífið af slysförum
þegar þeir kveiktu á lampa til að
geta lesið orðsendingarnar. Hann
fann upp táknmál, sem lesið var
með því að fara um það fingrum,
og kallaði „næturskrift". Braille var
þó ekki kominn af unglingsaldri þeg-
ar hann áttaði sig á, að gagnlegt
blindraletur yrði að vera miklu ná-
kvæmara.
„Kúnstin að lesa ritað mál, ein-
faldan söng og tónlist með upp-
hleyptum punktum fyrir blinda" var
gefin út árið 1837 þegar Braille var
28 ára að aldri. Voru undirtektirnar
heldur litlar framan af og blindralet-
rið var ekki almennt notað fýrr en
eftir að hann hafði látist úr berklum
43 ára gamall. Það var svo ekki
fyrr en eftir síðari heimsstyijöld, að
haldin var um hann síðbúin minning-
arathöfn með messu í Notre Dame
og ræðu, sem Helen Keller flutti.
Kista Brailles var grafin upp og
nú hvílir hann í Pantheon við hlið
ýmissa bestu sona Frakklands, til
dæmis þeirra Voltaires, Hugos og
Zola. Fæðingarþorpið hans vildi hins
vegar líka fá eitthvað af helgidómn-
um og því var gripið til þess villi-
mannlega ráðs að höggva af honum
hendurnar og grafa þær þar.
Lennard Bickel, höfundur ævisög-
unnar, lýsir Braille næstum eins og
dýrlingi, sem fómaði öllu fyrir blinda
nemendur sína á sama tíma og hann
var að hósta upp úr sér líftórunni.
Bókin hefur líka verið þýdd á
blindraletur og stendur því opin þeim
mörgu milljónum manna, sem eru í
ævarandi þakkarskuld við Louis
Braille.
-ROSEMARY DINNAGE
Við dauðans dyr
INNLITIÐ í EILÍFÐINA LOFAR ÓNEITANLEGA GÓÐU
SÚ tilfinning að yfirgefa líkamann, líða í gegnum löng göng í
átt að „ljósverunni" og sjá allt lífið fyrir sér i einu svipleiftri er
algeng meðal þeirra, sem hafa verið „kallaðir heim frá helju“
með hjálp nútíma læknavísinda. Segir frá þessu í bók, sem kom út
í Bretlandi í síðasta mánuði.
Höfundur bókarinnar, sálfræð-
ingurinn Raymond Moody,
hefur rætt við meira en 1.000
manns, sem allir eiga það sameig-
inlegt að hafa verið við dauðans
dyr einhvern tíma á síðustu 20
árum. Segir hann, að sumt af
fólkinu þurfi á hjálp að halda,
nauðsynlegt sé að fullvissa það
um, að það þjáist ekki af ofskynj-
unum eða einhveijum geðsjúk-
dómi.
Tveir krabbameinssérfræðing-
ar við Konunglega Marsden-
sjúkrahúsið í London hafa reynt
þetta sama í sínu starfi og skýrðu
nýlega frá því í læknatímaritinu
Lancet. Sögðu þeir, að 72 ára
gamall maður, „mjög vel mennt-
aður“, hefði reynt að rífa burt
slöngur, sem hann hafði í æð, og
hrópað: „Þetta er grimmd og ill-
mennska... Hvers vegna gerið þið
mér þetta? Hvers vegna má ég
ekki hafa mína mynd?“
Dr. Moody, sem las sálarfræði
að loknu heimspekinámi, starfar
nú sem sálfræðingur í Georgíuríki
í Bandaríkjunum. Segir hann, að
reynsla þeirra, sem hann ræddi
við, sé merkilega lík þótt hún sé
engin vísindaleg sönnun fyrir
framhaldslífi.
„Hér var um að ræða ofur-
venjulegt fólk, sem var að reyna
að lýsa því með orðum, sem hvorki
verður sagt né skilið," segir Mo-
ody og bætir því við, að fólkinu
hafi fundist það sjá lífshlaupið
fyrir sér án nokkurs samhengis
við tímann. Það var líkast því sem
það væri áhorfandi að atburðun-
um, eins og það væri í sporum
einhvers ættingja, maka, vinar
eða barns.
Lýsingum á „göngunum" fylgdi
þörf eða löngun til að komast
yfir einhvern þröskuld og nokkrir
kváðust hafa séð „heilu ljósaborg-
imar“. Var þessi upplifun mis-
sterk og því skýrari og nákvæm-
ari sem sjúklingamir vom lengra
komnir á leiðinni yfir landamærin.
Sumir sjúklinganna kváðust
hafa horft á sjálfa sig og læknana
vera að reyna að bjarga þeim en
aðrir vom jafnvellkomnir út fyrir
sjúkrahússveggina. Segir dr. Mo-
ody, að það sé furðulegra en svo,
að unnt sé að finna á því skýr-
ingu. Nefnir hann sem dæmi
konu, sem „sá“ dóttur sína þar
sem hún sat fýrir utan sjúkrastof-
una, og önnur kona sagði banda-
ríska hjartasérfræðingnum Mic-
hael Salbolm, að hún hefði séð
skó á veggsyliu utan á sjúkrahús-
inu. Þar fannst skórinn þegar að
var gáð.
Þessi reynsla hafði þau áhrif á
flesta, að þeir öðluðust alveg nýja
lífssýn, einhvem innri frið, sem
fylgdi þeim upp frá því. Segir dr.
Moody til dæmis af manni, ákaf-
lega taugatrekktum og uppstökk-
um, sem varð svo ljúfur í lund,
að við lá, að konan hans skildi
við hann. Dr. Moody leggur
áherslu á, að þessi breyting eigi
ekkert skylt við þann feginleik,
sem fýlgir því að vera bjargað úr
lífsháska, og bendir á því til sönn-
unar, að skapgerðarbreytingin
eigi jafnt við um börn sem full-
orðna.
-AILEEN BALLANTYNE
KOMUM HEIM,
MÆLUM OG
RÁÐLEGGJUM í
VALI Á
INNRÉTTINGUM
• Þriggja vikna afgreiðslu-
frestur.
• Ókeypis hugmynda-
vinna.
• Ókeypis heimsendingar-
þjónusta.
Höfum á boöstólum frábært
úrval af vönduöum og fallegum
eldhúsinnréttingum, baöinnrétt-
ingum og fataskápum. Við
bjóðum frábært verö og innrétt-
ingar við allra hæfi. Hafiö sam-
band strax! Viö komum, teiknum
upp hugmyndirog gerum tilboö
þér aö kostnaöarlausu.
Veitum fólki úti á landi llka
sérstaka þjónustu.
Við erum við hliðina á Álnabæ í
Siðumúla.
mnre\
Opið 9-19 alla daga
Laugardaga 10-16.
Sunnudaga 10-16.
óumúli 32 Sími: 680624
ftir dpnunartíma 667556.
41
MALVERKAUPPBOÐ
verður haldið sunnudaginn 4. desember kl. 20.30 á Hótel Sögu.
Klausturhólar,
sími 19250.